بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تدوین نقاط قوت، ضعف، فرصت ها و تهدیدهای صادرات سنگهای قیمتی استان کرمان انجام گرفته است. روش پژوهش حاضر پیمایشی و توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش را 30 نفر از اساتید و خبرگان بخش صنعت سنگهای قیمتی استان کرمان تشکیل داده است. ابزار گردآوری داده ها، چک لیستی محقق ساخته شامل شاخص های مربوط به نقاط قوت، ضعف ، فرصت و تهدیدها می باشد که توسط خبرگان روایی و پایایی آنها مورد تایید قرار گرفت. پس از تجزیه و تحلیل عوامل داخلی و خارجی با استفاده از ماتریس SWOT، 6 قوت، 15 ضعف، 5 فرصت و 10 تهدید در خصوص صادرات سنگ های قیمتی استان کرمان تدوین شد.
مقدمه
در دنیای امروز، ارتباطات، مبادلات کالا، اطلاعات و فناوری بیش از پیش گسترش یافته و پیشرفت نموده است. تولیدکنندگان و صادرکنندگان کالا نسبت به گذشته، فرصت بهتری یافته اند تا در بازارهای بین المللی به رقابت بپردازند و از این طریق دامنه فعالیت خود را توسعه دهند. سنتی ترین راه ورود به این بازارها یعنی صادرات کالاها باعث پیشرفت و درآمد بیشتر و آگاه شدن مستمر از آخرین تحولات تکنولوژی و دانش نسبت به گذشته شده است. بالا بردن توان صادراتی موجب افزایش تولید داخلی و افزایش سطح اشتغال در زمینههای مختلف، بهبود کیفیت تولیدات و ایجاد زمینههای رقابت، با توجه به امکان عرضه بیشتر و بهتر محصولات تولیدی در کشور می گردد
صادرات در لغت به معنای انتقال کالا یا ارسال و فرستادن کالا از جایی به جای دیگر چه در داخل کشور و یا از داخل به خارج کشور است. صادرات را میتوان به دو بخش صادرات نفتی و غیرنفتی تقسیم کرد؛ از آنجایی که صادرات نفتی بیشتر تحت تأثیر عوامل خارجی قرار دارد، در نتیجه در کنترل اقتصاد داخلی نمیباشد؛ بنابراین بیشتر به عنوان یک متغیر برونزا محسوب میشود، به همین دلیل بسیاری از صاحب نظران به تحلیل وضعیت موجود صادرات غیرنفتی و یافتن راهبردهایی برای توسعه صادرات غیرنفتی پرداختهاند. در این میان یکی از اقلام صادرات غیر نفتی صادرات سنگهای قیمتی می باشد.
تاریخ استفاده از سنگهای قیمتی به اندازه تاریخ پیدایش بشر و قدمتی هفت هزار ساله دارد. در سالهای پیش جواهرشناسان الماس، یاقوت، مروارید و زمرد را به عنوان سنگهای قیمتی و بقیه گوهرها را به عنوان سنگهای نیمه قیمتی طبقه بندی میکردند. مشکلی که اینجا وجود داشت این بود که الماسی را که شفاف نیست و یا یاقوتی که رنگ خوش ندارد، جزء کدام یک از این دو دسته باید طبقه بندی کرد
بنابراین در کتب جدید به دلیل آن که سنگهای قیمتی و نیمهقیمتی تقریباً به صورت یک طیف بوده و نمی توان آنها را به راحتی تفکیک نمود، واژه سنگهای نیمه قیمتی حذف شده و همه را جزء سنگهای قیمتی آورده اند. و به طور کلی واژه سنگهای قیمتی برای آن دسته از کانیها به کار برده میشود که با داشتن برخی از ویژگیها از سایر مواد معدنی و سنگها متمایز میشوند. از جمله این ویژگیها میتوان به زیبایی، دوام، درخشندگی و کمیابی آنها اشاره کرد
شواهد تاریخی نشان میدهند که اولین کاربرد سنگهای قیمتی در زندگی بشر، مصارف زینتی بوده است. در این میان، ایرانیان از اولین اقوامی بودند که با استفاده از کانیهای موجود در طبیعت و تغییرش شکل دادن آنها، علم گوهرشناسی را پایه گذاری کردند. دانشمندانی مانند ابوریحان بیرونی، جابربن حیان طوسی به عنوان پایه گذاران علم گوهرشناسی در جهان شناخته میشوند.
در آن دوره در کنار علم گوهرشناسی، مشاغل متنوع و بازار پررونقی هم در زمینه تجارت سنگهای قیمتی در ایران برقرار بود، به طوری که اکتشاف، حجاری و تراش، تجارت و خرید و فروش و آموزش علم سنگهای قیمتی، زمینه های اشتغال بسیاری از مردم کشورمان را فراهم کرده بود بعدها با ترجمه کتابهای گوهرشناسی مسلمانان در مغرب زمین، زمینه آشنایی غربیها با این علم فراهم گردید
اما نگاه نوین به سنگهای قیمتی در ایران ، از اواخر دهه هفتاد و اوایل دهه هشتاد به بعد آغاز شد که ابتدا با یک سمینار و نمایشگاه توسط وزارت معادن و فلزات آغاز و در پی آن یک برنامه اکتشاف خیلی مقدماتی برای 5استان انجام گرفت که این اکتشافات بعداً در غالب اکتشافات استانی ادامه پیدا کرد. در سال 1380 سازمان صنایع دستی ایران از سوی وزارت صنایع و معادن مسئولیت پیگیری و ساماندهی صنعت سنگهای قیمتی را بر عهده گرفت و با بررسیهای کارشناسی، مقرر شد که اولین گام با تشکیل همایش تخصصی برای بررسی مسائل عمده این صنعت و آشنایی و تبادل نظر اساتید و محققان و صنعتگران این رشته برداشته شود. نخستین همایش سنگهای قیمتی در شانزدهم دیماه 1381 برگزار گردید و از آن تاریخ تاکنون تقریباً هر ساله یک همایش برگزار شده است.
گرچه صنعت سنگهای قیمتی در ایران جوان بوده و نیازمند حمایت و کار بیشتر است اما پتانسیل بالقوه ای در استانهای مختلف ایران، در این بخش وجود دارد. به عنوان مثال، استان کرمان دارای تنوع شگفت انگیزی از لحاظ ساختارهای زمین شناسی است به طوری که از زون کانه زایی سنندج - سیرجان تا زون ماگمایی ارومیه دختر قرار گرفته است و اطلاعات حاکی از وجود 46 اثر معدنی از جمله انواع فیروزه، گارنت ، تورمالین، کوارتز،آمیتیست و... در این استان است که این نشان دهنده توان معدنی بالای استان کرمان می باشد. لذا باتوجه به توانمندی های بالقوه ایران در این بخش، میتوان با تجارت این محصول، کمک شایانی به اقتصاد کشور کرد.
اما با این وجود، متأسفانه امروزه شاهد هستیم که ایران، علیرغم داشتن منابع غنی سنگهای قیمتی ، یکی از واردکنندگان سنگهای قیمتی در جهان محسوب میشود. این در حالیست که ارزش افزوده ای که می تواند از توسعه بخش سنگهای قیمتی نصیب اقتصاد کشور شود، به نسبت هزینههای آن در مقایسه با دیگر بخشهای حجیم صنعت و معدن مانند فولاد، آهن، سنگهای ساختمانی و غیره، بسیار بیشتر است .[5] لذا باتوجه به سهم ناچیز ایران در زمینه سنگهای قیمتی ، لازم است تا با تعیین یک استراتژی مناسب سهم خود را در بازارهای جهانی تعریف نموده و در جهت حصول نتیجه مطلوب تلاش نماییم.از این رو مدیران اجرایی سعی دارند تا سیاستهای استراتژیک را به شکلهای مختلف و در قالبهای گوناگون ارایه دهند.که یکی از متداول ترین آنها، مدل اس دبیلیو او تی نامیده می شود.
ماتریس اس دبلیو او تی، یکی از تکنیکهای برنامه ریزی راهبردی و به طور کلی یک چارچوب مفهومی است که برای شناسایی و تحلیل تهدیدها و فرصتها در محیط خارجی یک سیستم و بررسی قوتها و ضعفهای درونی آن به منظور سنجش وضعیت و تدوین راهبردها برای هدایت و کنترل سیستم مزبور به کار می رود
از این رو باتوجه به آنچه گفته شد، با بررسی و تحلیل آرا اندیشمندان و صاحب نظران اقتصادی و همچنین جهت گیری عمده برنامههای سوم و چهارم توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشور می توان نتیجه گرفت که صادرات غیر نفتی از جمله سنگهای قیمتی در اقتصاد کشور جایگاه ویژه ای دارد. بنابراین ، شایسته است در این راستا، با بهره گیری از کلیه امکانات بالقوه و براساس یک برنامه مدون سعی در توسعه صادرات سنگهای قیمتی کرده و در بهبود و شکوفایی هر چه بیشتر اقتصاد جامعه کوشید که این خود در ابتدا مستلزم شناخت نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای بخش صنعت سنگهای قیمتی میباشد. لذا سوالی که در اینجا مطرح میشود این است که نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدیدهای صادرات سنگهای قیمتی استان کرمان کدامند؟ از این رو پژوهش حاضر در پی پاسخ دادن به این سوال انجام گرفت.
روش شناسی پژوهش و ابزار گرد آوری اطلاعات
پژوهش حاضر از نوع پیمایشی توصیفی- تحلیلی است و از لحاظ هدف، جزء تحقیقات کاربردی به حساب می آید. جامعه آماری این پژوهش متشکل از 30 نفر از اساتید و خبرگان بخش صنعت سنگهای قیمتی بود. در این پژوهش پاره ای از اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانهای جمع آوری شد و بخشی دیگر از اطلاعات از طریق مصاحبه میدانی با افراد صاحب نظر در صنعت سنگهای قیمتی و تکمیل چک لیست به دست آمده است. چک لیست مورد استفاده در پژوهش حاضر در دو بخش عوامل داخلی 33 - گویه - و عوامل خارجی 23 - گویه - توسط محقق تهیه شد و روایی محتوایی آن زیر نظر خبرگان بررسی و مورد تایید قرار گرفته است.
نتایج
پس از تکمیل چک لیست توسط خبرگان، عوامل داخلی و خارجی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند برای بررسی عوامل داخلی و خارجی از جدول فراوانی استفاده شد بر اساس نتایج این بخش تحلیل محیطی انجام شد و شاخص های محیط داخلی در قالب نقاط قوت و ضعف و همچنین شاخص های محیط بیرونی در قالب فرصت ها و تهدیدها به دست آمد بر این اساس در صورتیکه نسبت افرادی که پاسخ داده شده در هر حوزه قوت، ضعف، فرصت و تهدید بیش از نیم بود شاخص به عنوان قوت، ضعف، فرصت و تهدید شناخته شد.
بر اساس نتایج به دست آمده از 33 شاخص شناسایی شده محیط داخلی توسط خبرگان 27 شاخص به عنوان ضعف،6 شاخص به عنوان قوت و از 23 شاخص شناسایی شده محیط خارجی توسط خبرگان 7 فرصت و 16 تهدید تشخیص داده شد.
با توجه به تعدد و تنوع زیاد عوامل داخلی و خارجی بر محیط صنعت سنگهای قیمتی، نیاز به سنجش اهمیت آنها برای تدوین عوامل اصلی تاثیر گذار در این حوزه می باشیم. لذا در این بخش با کمک توصیف کمی و آزمون تی به تعیین عوامل اصلی پرداخته شده است.
توصیف عوامل داخلی و خارجی
به منظور تعیین عوامل مهم تاثیرگذار در محیط داخلی و خارجی شاخصهای ضعف ، قوت، فرصت و تهدید شناسائی شده به خبرگان ارائه و از آنها خواسته شد که عددی بین 1 تا 10 را برای اهمیت عوامل شناخته شده به عنوان نقاط ضعف، قوت، فرصت و تهدید اختصاص دهند که در این بخش به این مهم پرداخته شده است.
توصیف و تحلیل نقاط قوت
در جدول 1 به توصیف و تحلیل امتیازات شاخص های قوت از نظر خبرگان پرداخته است.
جدول 1توصیف نقاط قوت
جدول -2نتیجه آزمون تی استیودنت برای تعیین نقاط قوت
بر اساس جدول با توجه به اینکه مقدار آماره آزمون تی محاسبه شده لذا کمتر از 0,05 است می توان نتیجه گرفت که این نقاط قوت مهم بیش از -1,64 بوده و مقداری معناداری آزمون آنها نزدیک صفر و بوده و هیچکدام حذف نمی شوند.
