بخشی از مقاله
چکیده
کانسار مس چاه موسی واقع در شمال غرب ترود از نظر جغرافیایی در فاصله تقریبی 120 کیلومتری جنوب شاهرود و در بخش شرقی کمان ماگمایی ترود- چاه شیرین واقع شده است. توده آذرین میزبان کانهزایی مس و کانی کریزوکولا - فیلوسیلیکات آبدار مس - یک توده نیمه عمیق داسیتی- آندزیتی است که در واحدهای ولکانیکی ائوسن نفوذ کرده است. مطالعات صحرایی و کانی شناسی نشان میدهند که کانهزایی مس چاه موسی توسط سیستمهای گسله کنترل شده است.
کانههای اولیه مس از نوع سولفیدی هستند که در زون اکسید به کانیهای اکسیدی و کربناته دگرسان شدهاند. در بخشهای سطحی کانهی اصلی، کربنات مس است و به مقدار کمتر کانههای سولفیدی - کالکوپیریت، اسفالریت، گالن - ، بورنیت و کوولیت به چشم می خورند. کانی کریزوکولا با رنگ سبز - آبی در بخش مینرالیزه رخنمون یافته و به بخشهای سطحی و زون اکسید سیستم محدود شده است. تشکیل این کانی ناشی از هوازدگی کانیهای زون سوپرژن میباشد.
-1 مقدمه
کریزوکولا یا فیروزه ابلهان یکی از قدیمیترین کانیهای جواهری شناخته شده توسط بشر است. این کانی یک فیلوسیلیکات آبدار مس سبز- آبی - به فرمول شیمیایی - Cu2H2 - Si2O5 - - OH - 4.nH2O است که اغلب به شکل دانههای مدور و یا خوشه انگوری در بخشهای هوازده و اکسیده نهشتههای مس - Roberts et al., 1990 - یافت میشود. این کانی فاقد ساختار بلورین - آمورف - بوده و جلای شیشهای تا کدر دارد. سختی کریزوکولا در حالت خالص بین 2 تا 7 و خط خاکه آن سبز روشن است. رنگ کریزوکولا سبز تا آبی است ولی در صورت داشتن ناخالصی به رنگ قهوه ای و حتی سیاه در میآید. این کانی بصورت تجمعات قلوهای، خوشهای، تودهای و خاکی قابل مشاهده است. کریزوکولا معمولا با کوپریت، آزوریت، مالاکیت و فیروزه همراهی میشود.
کریزوکولا اغلب در همراهی با کوارتز رشد کرده و از رشد درهم آن با فیروزه و مالاکیت، سنگی به نام الیات - Eliat - بوجود میآید. گرچه کریزوکولای خالص نرم، پرحفره و شکننده بوده و امکان تراش و صیقل دادن را ندارد، ولی همراهی کریزوکولا با دیگر کانیها بویژه کوارتز، سختی آن را به حد کفایت بالا برده و امکان استفاده از آن بعنوان جواهر را فراهم میکند. مصریها سه تا پنج هزار سال پیش، از این کانی سبز مایل به آبی به عنوان نگین و ابزار قیمتی استفاده میکردند. معادن کریزوکولا در آن زمان احتمالا در جزیره قبرس وجود داشته است . - http://geoscience.blog.ir -
کریزوکولا با کیفیت مرغوب به عنوان سنگ نیمهگرانبها در کشورهای شیلی، روسیه، ایالات متحده و زئیر یافت شده و از آنها نگین های کابوشن به رنگ آبی آسمانی تراشیده می شود. در ایران کریزوکولا به فیروزه قوچان نیز مشهور است. عده ای بر این باورند که این سنگ موجب آرامش اعصاب شده و در تسکین دردها موثر است و حالت تازگی، طراوت و خنکی را برای مالک خود بهمراه دارد . - http://gemiran.com - هدف از ارائه این مقاله معرفی رخداد کریزوکولا در سنگهای نیمه عمیق شمال غرب ترود است که میزبان کانههای مس واقع شده اند.
-2 بحث
محدوده مورد پژوهش در فاصله تقریبی 120 کیلومتری جنوب شاهرود و 13 کیلومتری شمال غرب روستای ترود واقع شده است . این محدوده بخشی از کمان ماگمایی ترود- چاه شیرین با روند شمال شرق- جنوب غرب است که در حاشیه شمالی زون ساختاری ایران مرکزی قرار گرفته و یک فرازمین بموازات گسلهای اصلی ترود و انجیلو را تشکیل میدهد. منطقه ترود در انتهای شرقی این کمربند قرار گرفته و کهنترین رخنمون سنگی آن را سنگهای آتشفشانی منتسب به ائوسن - L.V.B - شامل ماسهسنگ توفی، توف برش داسیتی، گدازههای پیروکسن آندزیت، توف آندزیتی داسیتی، برش توفی، برش گدازه و ماسهسنگ تشکیل میدهدکه توسط داسیتهای میانی - - M.V.B و مجموعهای از تناوب توف و آندزیت بالایی - - U.V.B پوشانده شدهاند.
تودههای نیمه عمیق آندزیتی-داسیتی با سن احتمالی ائوسن فوقانی-الیگوسن و دایکهای حدواسط- بازیک در این رخنمونهای سنگی نفوذ کردهاند - بهرهمند، . - 1385 تودههای مزبور که میزبان کانهزایی مس نیز هستند در شمال و شمال غرب، برشهای زیرین، میانی و بالایی را قطع کرده و در بخش شرقی و شمال شرقی توسط رسوبات کواترنری پوشانده میشوند. رخنمونهایی از الیوین بازالت و پیروکسن آندزیت در تناوب با آهک نومولیتدار و نیز رسوبات مارنی، کنگلومرایی- ماسه سنگی، نمک و ژیپس - معادل سازند قم - میوسن در جنوب منطقه دیده میشود.
جوانترین نهشتههای موجود در منطقه را آبرفتها و رسوبات آبراههای و کوهپایهای - رسوبات بادبزنی - پلیوپلیوستوسن تشکیل داده اند - علوی و هوشمندزاده، . - 1355 سنگهای نیمهعمیق آندزیتی- داسیتی شمال ترود، دارای بافت هیالومیکرولیتی پورفیری تا میکرولیتی پورفیری و کانیهای اصلی پلاژیوکلاز، کوارتز، بیوتیت، آمفیبول و بندرت پیروکسن در زمینهای ریزبلور و متشکل از میکرولیت میباشند. کلریت، کلسیت، اکسیدآهن و مالاکیت نیز کانیهای ثانویه سنگ را تشکیل می دهند که به خرج کانیهای اولیه در این سنگها بوجود آمدهاند. دگرسانی غالب منطقه آرژیلیتی، پروپیلیتیک، سیلیسی شدن و کلسیتی شدن است.
تودههای نیمه عمیق، میزبان کانهزایی عناصر پایه - پلی متال - بوده و بویژه مس، از سالیان دور از منطقهای موسوم به چاه موسی در آن برداشت شدهاست. حفاریهای انجام شده در این منطقهی معدنی، حاکی از گسترش کانهزایی از نوع سولفیدی تا عمق 120 متری است. مطالعات صحرایی نشان میدهند کانهزایی در منطقه توسط سیستمهای درز و گسل کنترل شده و شدت آن در محل تقاطع شکستگیها بیشتر است - شکل . - 1 بخش عمده کانهزایی در منطقه بصورت رگچههای کالکوسیت است که اغلب توسط کوولیت و مالاکیت جانشین شدهاند - شکل. - 2 آثاری از کانهزایی پراکنده سولفیدی و اکسیدی مس در اطراف شکستگیها نیز دیده میشود که در آن مس بصورت کالکوسیت، کوولیت و مالاکیت همراه با سیلیس و کلسیت تشکیل شده و بافت آن از نوع شکافهپرکن و افشان است.
کانهزایی نوع افشان- رگچهای مس در معدن فعال چاهموسی، همراه با دگرسانی-های فیلیک و پروپیلیتیک در توده نیمهعمیق پورفیری رخ داده است - امام جمعه و همکاران، . - 1387 در بخشهای سطحی کانهی عمده، کربنات مس بوده و به مقدار کمتر کانههای سولفیدی - کالکوپیریت، اسفالریت، گالن - ، بورنیت و کوولیت به چشم میخورند - شرکت صنعتی معدنی کیان معدن پارس - . کانی گوهری کریزوکولا، در بخشهای سطحی محدوده معدنی دیده میشود. این کانی با رنگ آبی مایل به سبز و شکستگی صدفی قابل شناسایی است. در این محدوده معدنی،کانیهای مالاکیت، آزوریت و نئوتوسایت، کریزوکولا را همراهی میکنند.
کریزوکولا کانه ثانوی مس است و در سیستمهای اکسیدی مس که تحت شرایط نزدیک به خنثی تا آلکالن ایجاد میشوند با مقادیر کمتری از کانیهای تنوریت، پاراملاکونیت و نئوتوسایت و مالاکیت همراهی میشود. دلیل این امر احتمالا پایداری بیشتر کربناتها و سیلیکاتها در محیطهای اکسیدان خوب توسعه یافته است. در نتیجه تاثیر فرایندهای هوازدگی در زون اکسیدان، سیلیس متحرک شده و متعاقب آن کانی کریزوکولا و دیگر سیلیکاتهای ثانویه تشکیل میشود.
