بخشی از مقاله
چکیده -
اصفهان به علت عناصر وساختارهای ویژه طبیعی وتاریخی خود شناخته شده است .یکی از این ساختارها عنصری به نام مادی است . مادی در گذشته نهر یا کانالی آبی انسان ساخت به منظور آبیاری زمین های کشاورزی و منشعب از زاینده رود بوده است که با توسعه شهری اخیر درشهر اصفهان وافزایش تراکم فعالیت ها و ساختارها و عناصر کالبدی در محدوده شهر وازبین رفتن باغات وزمین های کشاورزی ، بتدریج کارکرد گذشته خود رااز دست داده است.
این عنصردر گذشته انتقال دهنده آب وامروزه به محورهای عمدتا سبز ودارای کارکرد پارک خطی محلی تبدیل شده است .مادی امروزه به علت ویژگی های نزدیک به سبزراهها، می تواند در بهبود وارتقای کیفی فضاهای شهری اصفهان نقش معمی ایفا نماید. درجهان شهرهایی وجوددارد که دارای خصوصیات مشترک می باشند ،این شهرها خواهرخوانده نامگذاری شدهاند. معمولا دو شهر برای خواهر خواندگی باید دارای تشابهاتی باشند مثلا دو شهر تاریخی، دو شهر علمی یا دانشگاهی و یا دو بندر و یا حتی دو سمبل مشترک باشند که این انگیزه را ایجاد کند. یکی از این شهرها ،سنت پترزبورگ در کشورروسیه می باشد
روسیه و اصفهان علاوه بر پیشینه تاریخی وفرهنگی مشترک و علی رغم تفاوت اقلیمی و جغرافیایی،دارای تشابهاتی از نظر ساختار شهری هستند. در شهر اصفهان عبورروخانه زاینده رود و درسنت پترزبورگ عبوررودخانه نیوا ازداخل شهر، این دوشهر رابه دوبخش تقسیم می نماید در اصفهان مادیهای منشعب از زاینده رود و در سنت پترزبورک کانال های منشعب از نیوا ساختار شهری منحصربفردی برای این دوشهر رغم زده است.
هدف از این پژوهش، بازشناسی شبکه مادی ها، تاریخچه پیدایش و عملکرد آن ها در گذر زمان و همچنین نقش مادی ها در شکل گیری ساختار فضایی شهر اصفهان از یکسو و بررسی تطبیقی مادی های شهر اصفهان با نهرهای درون شهری سنت پترزبورگ از دیدگاه ساختار شهری و فضاهای معماری مرتبط با آن از سوی دیگر می باشد شیوه پژوهش بصورت کیفی و تفسیری تاریخی وابزار تحقیق شامل روش اسنادی و کتابخانه ای و میدانی می باشد.
نتیجه به دست آمده از این نوشتارنشان می دهد، وضعیت فرهنگی واجتماعی ساکنین محلات مختلف در تیپولوژی بناهای مسکونی حاشیه مادی ها نقش مهمی ایفا می نماید از سوی دیگر موقعیت جغرافیایی ووضعیت آب وهوایی رابطه معناداری با تیپولوژی بدنه رو به مادی های شهر اصفهان ونهرهای شهرسنت پترز بورگ دارد. ودر پایان باید گفت که کانالهای شهرسنت پترزبورگ برخلاف اصفهان در گذرزمان عملکرد واقعی خودرا ازدست ندادهاند بنابراین با استفاده ازاین شبکه مادیها بعنوان محورپیاده وسبزراه در کنار محورهای سواره، میتوان موجبات پایداری هرچه بیشتر این عنصر طبیعی را در ساختارشهری رقم زد.
مقدمه:
نگرش ایرانیان نسبت به آب همواره مانند موجودی مقدس بوده وایرانیان هر جاآبی یافته اند، قدر آن را به درستی شناخته و درصدد استفاده بهینه وهدرندادن آن بوده اند ودر این راه دست به ابتکارات بسیار زده اند که بسیاری از آن ها درارتباط با معماری ایرانی دیده میشود.در شهرسازی قدیم نیز ،آب به عنوان یک عنصرطراحی شهری ایفای نقش نموده است .
در اصفهان به عنوان شهری که درمرکز فلات ایران واقع شده ودارای آب و نیمه گرم و خشک است،وجود زاینده رود چون موهبتی ارج نهاده می شود ویکی از نظام مندترین وماندگارترین شیوه های سنتی آبرسانی از رودخانه به مزارع و باغات اطراف تحت عنوان مادی ها به کار گرفته می شود.نهرهایی از آب زاینده رود که از آن جدا شده ومزارع و کشتزارها راآبیاری می کنند درزبان محلی مادی نامیده می شوند.
آب زاینده رود طبق طوماری منسوب به شیخ بهایی به سی وسه سهم تقسیم شده و به وسیله نهرهایی که اصفهانی ها آن ها مادی می نامند آب به قراء وقصبات ودهات می رسد
مادی ها به عنوان شاخه هایی از زاینده رود قبل از دوران صفویه نیز وجود داشته وبرای آبیاری مزارع و کشتزارها مورد استفاده بوده اند.با توجه به محل قرارگیری مادی ها نسبت به موقعیت شهر ، به ویژه محلات قدیمی قبل از صفویه که در نقاط مرتفع تر قراردارند و عدم امکان گذر مادی از آن ها ، ملاحظه می شود که قبل از صفویه ،عبور مادی از درون کالبد شهر نبوده است - محله جوباره ومحله دردشت - وعملکرد مادی ها عمدتا آبیاری مزارع و کشتزارها بوده است اما در دوران صفوی باگسترش شهر به جنوب ،اراضی مزروعی اطراف مادی ها جزء شهر شده و محلات نوساز صفویه در آن ها ساخته می شوند مانند محلات خواجو- چرخاب- صالح آباد
بیان مسئله:
مهمترین نقشی که مادی ها در دوران صفویه ایجاد می کنند ، ایجاد باغ شهر و اهمیت نظم آب در شهر اصفهان می باشد. - اهری ،. - 1391 طرح مادی های اصفهان ابتکاری است که از مقیاس معماری فراتر رفته ، در سطح شهر یا منطقه وسیعی عمل نموده ودر قالب آفرینش یک عنصر شهری ویژه جلوه پیدا کرده است.این عنصر شهری خوددستمایه طراحی شهری اصفهان جدید با محلات جدید صفوی بوده است
در این پژوهش سعی از یک سو با شناختی مختصر به مادی های اصفهان ، تاریخچه احداث وعملکرد سابق آن ها و همچنین وضعیت کنونی آن ها پرداخته شود ودر ادامه نقش مهم آن ها در ایجاد یک ساختار شهری مورد بررسی قرار گیرد واز سوی دیگر در شهر سنت پترز بورگ روسیه نبز به عملکرد کانال های آبی گسترش یافته درون شهر و نقش آن بعنوان یک عامل ایجاد کننده ساختار شهری پرداخته شود. .
در پایان به بررسی مقایسه گسترش عنصر آب در این دوشهر و تفاوت هایی که هم از نظر عملکرد و هم از نظر ایجاد ساختارشهری در مواجهه با این عنصر حیاتی در دوشهر اصفهان و ست پترز بورگ وجودداردپرداخته می شود.
سوالها :
1. مادی چیست ونقش آن به عنوان یک عنصر شهری در طول تاریخ ثابت مانده یا دستخوش تغییرا ت شده است؟
2. موقعیت جغرافیایی،فرهنگی،تاریخی و اجتماعی تا چه اندازه میتواند در تفاوت شکل گیری یک عنصر طبیعی مانند آب در ساختار شهری نقش ایفا نماید؟
3. آیا وضعیت فرهنگی و اجتماعی میتواند در تغییرتیپولوژی مسکونی در محلات مختلف مادی نشین تاثیر داشته باشد؟
