بخشی از مقاله
چکیده
ازآنجاکه مؤسسات آموزش عالی بیشترین مصرفکننده و تولیدکننده اطلاعات و دانش هستند و نقش مهمی در امر آموزش و پژوهش ایفا میکنند، استفاده از این فناوريهاي اطلاعاتی و ارتباطی همچون وب 2 در آموزش و پژوهش لازمالاجراست. آموزش با استفاده از این فناوريها، مدلهاي نوین تعامل را بین یادگیرندگان و یاد دهندگان ایجاد میکند و در نتیجه انگیزه یادگیري را در دانشجویان افزایش میدهد و آموزش را جذابتر میکند. همچنین فرصتهایی را براي دانشجویان به وجود میآورد.
از جمله این فرصتها تعهد در یادگیري، تعامل اجتماعی، درك مفهومی، تفکر انتقادي و توسعه دانش فردي است هدف این تحقیق شناسایی قابلیتهاي نرمافزارهاي اجتماعی در حوزه آموزش است. به همین منظور به روش کتابخانهاي و با مروري بر ادبیات و پیشینه تحقیقات، مهمترین قابلیتهاي نرمافزارهاي اجتماعی و نقش آنها در افزایش بهرهوري فرایند آموزش در نظام یادگیري از چهار دیدگاه - 1 تعامل، همکاري و ارتباطات، - 2 ساخت دانش و محتوا، - 3 کاربري آسان، استفاده راحت و انعطافپذیر و - 4 مهارتهاي تکنولوژي و نوشتاري شناسایی و دستهبندي شده است.
.1 مقدمه
فناوري اطلاعات و ارتباطات در چگونگی اینکه مردم بتوانند نزدیکی را از لحاظ مکانی، حقیقی و ارتباط تجربه نمایند، انقلابی به پا کرده است. این فناوريها دسترسی ارزان به هر چیز و هرکس را در جهان ممکن ساخته است. این فناوريها، عیًنا تعامل چهره به چهره را در فضاي سایبري بازسازي میکنند و امکان مشارکت در انواع متعدد ارتباطات اجتماعی را میسر میسازند. مردم از فناوري اطلاعات و ارتباطات براي نوشتن وبلاگها، ارسال نامههاي الکترونیکی، برقراري روابط اجتماعی از طریق سایتهاي شبکهاي مانند فیسبوك و ماي اسپیس، ارسال متن به یکدیگر از طریق سرویس پیام کوتاه تلفن همراه و گفتگو از طریق پیام فوري آنلاین استفاده مینمایند
در امر تعلیم و تربیت، آموزشی مؤثر است که اولاً منجر به یادگیري شود و ثانیاً، این یادگیري پایدار باشد. تحقق این دو مستلزم استفاده از حواس پنجگانه فراگیر و بهرهگیري از تجارب مستقیم و دستاول است. تجربه نشان میدهد که حواس مختلف، در یادگیري انسان نقش مساوي و یکسان ندارند. گرچه در منابع گوناگون ارقام متفاوتی در این زمینه ذکر شده، اما در تمامی آنها بیشترین سهم به حس بینایی داده شده است. از نظر سیدل و شاول سون، آموزش فرآیندي است براي خلق محیطهاي یادگیري که در آن فعالیتهاي موردنظر یادگیرندگان براي ساختن دانش و کسب توانایی تفکر به حداکثر میرسد. براي کارایی هرچه بیشتر چنین فرآیندي، ضروري است که یادگیرنده خود فعال بوده و دخالت مستقیم در آنچه میآموزد داشته باشد. نقش معلم فراهمکننده شرایطی براي تسهیل یادگیري است. یکی از ویژگیهاي آموزش خوب، وجود کنش متقابل یا تعامل بین معلم و یادگیرنده و فعال بودن هرچه بیشتر فراگیر است
در عصر حاضر و با فراگیر شدن استفاده از فناوري اطلاعات و ارتباطات در تمام شئون زندگی و به تبع آن تأثیرگذاري این فناوري بر محیطهاي آموزشی، متخصصان تعلیم و تربیت بر این عقیده استوارند که محیطهاي آموزشی مبتنی بر رسانه داراي ویژگیهاي منحصر به فردي هستند که نهتنها فرآیند آموزش و یادگیري را براي معلم و دانشآموز تسهیل کرده و با ایجاد محیطی متنوع، یادگیري را جذاب میکنند، بلکه کلیه حواس دانشآموز را نیز درگیر ساخته و موجب تمرکز، توجه و دقت دانشآموز روي موضوع و مطلب موردنظر میشوند
.2 آموزش مبتنی بر ابزارهاي وب
پیشرفت فناوري اطلاعات و ارتباطات بسیاري از حوزهها را تحت تأثیر قرار داده است. یادگیري استفاده از این فناوريها براي پیشرفت سطح دانش افراد و در نتیجه پیشرفت کشور الزامی است. آموزش و پژوهش یکی از این حوزههاست که با فناوريهاي اطلاعاتی و ارتباطی، ارتباط پیدا میکند. به بیان دیگر پیشرفت در حوزه آموزش، مدیون فناوريهاي اطلاعاتی و ارتباطی است
انسان ذاتاً موجودي اجتماعی است و براي ادامه بقاء نیاز به ارتباط دارد. ارتباط خود را از حرکات چهره و اصوات ساده تا خط و کلام و پس از اختراع ماشین چاپ با کتاب و روزنامه و بعدها مورس، تلگراف و تلفن و سپس ابزارهاي رسانهاي مانند رادیو و تلویزیون و امواج ماهوارهاي و رایانهها صورت داده است.
شبکه جهانی وب از جمله این فناوريها است که از وب 1 یکطرفه و ایستا به وب 2 دوطرفه و تعاملی تحول یافته است. وب مجموعه اي از رویکردهاي جدید در فضاي اینترنت به سمت مدلهاي توسعه باز، آسانسازي خلق و ایجاد محتوا به صورت گروهی، حمایت و پشتیبانی و امکان استفاده از هوش و خرد جمعی و اشتراكگذاري محتوا است که میتواند به کاهش هزینه تولید و پردازش اطلاعات و افزایش آگاهی عمومی و افزایش کارایی سیستم منجر شود. ظهور فناوريهاي وب 2 باعث ایجاد تحولاتی در فرایند آموزش گردیده است بهگونهاي که این تحولات در فعالیتهاي آموزشی و همچنین کیفیت و کمیت تدریس تأثیر میگذارد
از ویژگیهاي این ابزارها در آموزش، امکان تعامل دانشجویان با همکلاسی و معلمان و حتی متخصصان خارج از نظام آموزشی خود را فراهم میکند. این تعاملات و مشارکتها زمینهساز پژوهش توسط دانشجویان است و باعث ترغیب آنها به انجام فعالیتهاي علمی میشود. بنابراین دانشجویان که از پیشتازان در عرصه علم و دانش و زمینهساز پیشرفت کشور هستند باید از این فناوريها در یادگیري و پژوهش استفاده کنند که مهیا نبودن این فناوريها براي این قشر دانشگاهی باعث کاهش سطح علمی و فعالیتهاي پژوهشی آنها میشود. در واقع این فناوريها فرصتهایی را براي دانشجویان در یادگیري آسان، سهولت برقراري ارتباط علمی، تولید محتوا به صورت گروهی فراهم میکند که باعث میشود انگیزه یادگیري و فعالیتهاي پژوهشی در آنها افزایش یابد.
بنابراین میتوان گفت رشد فناوري اطلاعات و ارتباطات در طی سالهاي اخیر در توسعه و ایجاد روشهاي جدید آموزشی نقش بسزایی داشته که این روشها عمدتاً مبتنی بر وب و تکنولوژيهاي نوین دیجیتالی است. بر این اساس، یادگیري میتواند پاسخی به موقع به تغییرات فزاینده فناوري باشد و امکان استفاده از دانش جدید و مدیریت صحیح برنامههاي آموزشی در این بازه زمانی را فراهم آورد
ویژگیهاي فنی- اجتماعی ابزارهاي وب 2، فرآیند یاددهی - یادگیري در آموزش دانشگاهی را دستخوش تغییرات اساسی کرده است.
وبلاگ، ویکی، پادکست، گروههاي خبري، اتاق گفتگو، ویدئو کنفرانس، ابزار وایت برد و غیره نمونههایی از ابزارهاي ارتباطی هستند که یادگیرنده با استفاده از آنها میتواند به شیوههاي همزمان و ناهمزمان با سایر منابع یادگیري ارتباط برقرار کند
ابزارهاي موجود در این نرمافزارها از طریق کمک به برقراري ارتباط، میزان کنترل و مدیریت یادگیرنده را بر فرآیند طراحی و تعامل گروهی افزایش میدهند
یادگیري به کمک رسانهها، فضاي محصور آموزش سنتی را در معرض سؤال و تردید قرار داده و مفروضات این فضاي محدود درباره ثبات و پایداري کلام، متن خطی و مدرس در مقام ناقل مقتدر را به چالش کشیده است. فضاي مجازي، محیطی مبتنی بر کنترل خود فرد ایجاد میکند، مفاهیم قطعیت خود را از دست میدهند و شاگردان به نحو فعال در تولید دانش مشارکت میورزند، بدینسان، فضایی ایجاد میشود که فراگیران صرفاً معانی پیشین و دانسته را شرح نمیدهند، بلکه فعالانه در خلق معانی شرکت میکنند، به نظر میآید.
در این نکته اجماع نسبی وجود دارد که ورود فناوريهاي اطلاعات و ارتباطات - فاوا - در تعلیم و تربیت، مهارتهاي یادگیري بلندمدت و مستقل را تشویق میکند. معلمان و یادگیرندگان فرصت بسط مفهوم و آگاهی فرا سطحی را مییابند و این ناشی از اعمال ارتباطی است که متضمن وسعت ذهن، نظارت بر خود و تأمل مداوم مشارکتکنندگان است. پشتیبانان از فناوري در محیطهاي آموزشی، یادگیري را مهمترین هدف بنیادي استفاده از فضاهاي مجازي و شبکهاي میدانند
.3 نرمافزارهاي اجتماعی
الیسون و بوید - 2007 - ، نرمافزار اجتماعی را تحت سرفصل ابزارهاي وب 2 میدانند. نرمافزار اجتماعی جنبه تعاملی وب است. برنامههاي نرمافزار اجتماعی به آسانی به کاربران اجازه تولید محتوي را در وب میدهد
بوید - 2007 - معتقد است، این نرمافزارها از طریق پشتیبانی از تعامل، حمایت از ارائه و دریافت بازخورد و ایجاد شبکههاي اجتماعی و ارتباط بین افراد، نقش مهمی در بهبود فرآیند یادگیري دارند. این ابزارها، نرمافزارهاي اجتماعی هستند که به تسهیل ارتباط و مشارکت اجتماعی، کشف و تشریک اطلاعات به صورت گروهی، تولید و مدیریت محتوا، گردآوري مداوم دانش و اصلاح محتوا، توجه به اولویتها و نیازهاي شخصی، امکان ارتباط بین اعضاي یک گروه مشخص، امکان ارتباط با افراد و منابع متنوع، امکان دریافت و ارائه بازخورد کمک میکنند. ریچردسن و پرایس - 2006 - ، این ابزارها را وب خواندنی- نوشتنی مینامند و معتقدند که ابزارهایی مانند وبلاگ در مقایسه با ابزارهاي نسل اول وب، امکان ارتباط و تولید محتواهاي گوناگون را فراهم میسازند
نرمافزار اجتماعی، نرمافزارى است که به کاربران اجازه میدهد تا با همدیگر همکارى، ارتباط و مراوده داشته باشند. میلیونها نفر به دلیل سهولت یادگیرى و کاربردهاى فراوان نرمافزارهاى اجتماعی از آنها استفاده میکنند. به اعتقاد بالاس - - 2006، هر نوع پلتفرم مورد استفاده براي ایجاد جوامع آنلاین، که در آن کاربران از بخشهاي مختلف جهان میتوانند در آن شرکت نموده و با همدیگر ارتباط برقرار نمایند به عنوان نرمافزار اجتماعی شناخته میشود. یودل - 2004 - نیز بیان میکند، نرمافزار اجتماعی یک قطعه قدرتمند از توسعه فنآوري است که به افراد اجازه تماس برقرار کردن با همدیگر از راههایی که حتی در یک دهه گذشته قابلتصور هم نبود را میدهد. ارتباطات با واسط کامپیوتر مرکزیت همه این تعاملات است. »نرمافزار اجتماعی« تعریف کننده توسعه ابزارهاي جدید و خدماتی است که روش استفاده از اینترنت، همکاري، ارتباط و به اشتراكگذاري اطلاعات را آسانتر نموده است
در تعریفی دیگر، اصطلاح "نرمافزار اجتماعی" را میتوان به عنوان نرمافزاري که تعامل گروهی را پشتیبانی میکند، معرفی کرد.
نرمافزار اجتماعی، دستهاي از ابزارهاي شبکهاي است که افراد در حالی که هر فرد بر زمان، فضا و حضور خود کنترل دارد به یادگیري با همدیگر ترغیب و از آن حمایت مینماید. جنبه کلیدي یک نرمافزار اجتماعی این است که مشارکت گستردهاي را در خلق اطلاعاتی که به اشتراك گذاشته میشود، ایجاد مینماید
