بخشی از مقاله
چکیده
تصویر برای آموزش، از هر وسیلهی ارتباطی دیگری مؤثرتر است. از تصاویر برای توجه بیشتر به متن و ایجاد انگیزه مطالعه در خواننده و یا برای روشن ساختن مطالب دشواری که خواننده بدون وجود تصویر قادر به درک آن مطالب نیست استفاده میشود. بنابراین استفاده از تصویر به عنوان یک عنصر ضروری و مهم در کتابهای درسی همواره مورد توجه میباشد. از اینرو در بررسی محتوای کتابهای درسی توجه به مؤلفه تصویر امری ضروری است.
رشته تصویرسازی کامپیوتر از رشتههای تحصیلی شاخهی کاردانش میباشد، دانشآموزان در این رشته، مهارت کار با نرم افزارهای طراحی و گرافیکی را فرا میگیرند و با توجه به اینکه آموزش تصویری در یادگیری نرم افزارها نقش به سزایی دارد، توجه به مؤلفهی تصویر امری ضروری است. در این پژوهش سعی شده است، مؤلفهی تصویر از دو جنبهی ظاهری و محتوایی، در سه کتاب آموزش نرمافزارهای تخصصی »کاربر «Corel Draw، »کاربر «Illustrator و «Photoshop»از طریق صرفاً کیفی مورد بررسی و مقایسه قرار بگیرد.
در این بررسی از روش مقایسه ارتباط طولی بهره گرفته شده است. پرسشهای مورد استفاده در این بررسی از کتاب تحلیل محتوای کتاب درسی - تألیف نرگس حسنمرادی - ، راهنمای تألیف کتابهای درسی - تألیف کوروش فتحی واجارگاه و محرم آقازاده - و پژوهش رضا جعفری هرندی و همکاران؛ گزینش و انتخاب شده است. طبق بررسیهای انجام گرفته در این پژوهش، بیشترین میزان موفقیت در مقولهی آموزش تصویری مربوط به کتاب «Photoshop» میباشد و کتابهای »کاربر «Illustrator و »کاربر «Corel Draw به ترتیب در رتبههای بعدی قرار گرفتهاند.
مقدمه
یکی از کاربردهای تحلیل محتوای کتاب درسی، تعیین میزان تناسب و همخوانی محتوا با هدفهای برنامهی درسی است، تحلیل کتاب درسی که با این تعبیر نوعی ارزشیابی از کتاب درسی نیز میتواند تلقی شود، دو بُعد صوری و عقلانی دارد - جعفری هرندی و همکاران، - 1387که در این پژوهش بُعد صوری مدنظر است. هدف از انجام پژوهش حاضر نیز، دستیابی هر چه بهتر به اهداف و رسالتهایی است که میخواهیم از طریق رسانه کتاب به آن نایل شویم.
برای رسیدن به چنین هدفی، طراحی کتابها باید با توجه به معیارها و ضوابط خاصی در تمام ابعاد متن، تصویر و اشکال باشد. از طریق فن تحلیل محتوا میتوان بسیاری از این عوامل را مشخص کرد. یعنی اینکه ارزیابی نمود که آیا در فرآیند طراحی یک کتاب، اصول درست بهکار گرفته شده است و تا چه حد؟ برای مثال آیا تصویر و شکلی که در کتاب آمده است، توضیح آن درجای مناسبی نوشته شده است به صورتی که بتواند بهترین راهنمایی را به خواننده بدهد یا خیر؟
پژوهشهای متعددی در مورد ساختاربندی و طراحی کتابها و نحوه بهکارگیری گرافیک و تصاویر در کتابهای درسی به طوریکه اطلاعات مورد نظر را به سهولت به مخاطب منتقل کند و شرایط لازم را برای خودآموزی را فراهم نماید ارائه شده است، همچنین روی ویژگیهای یک کتاب مناسب و توجه به مؤلفهی تصویر در کتابهای درسی ابتدایی کار شده است ولی با توجه به اینکه مؤلفه تصویر در کتابهای رشته تصویرسازی کامپیوترمحرزتر است، این موضوع در کتابهای تخصصی رشته تصویرسازی رشته کامپیوتر مورد بررسی قرار نگرفته است و با توجه به اینکه تصاویر در کتابهای تخصصی رشته تصویرسازی کامپیوتر تأثیر زیادی در یادگیری هنرآموزان دارند بر آن شدیم که در این پژوهش توجه به مؤلفهی آموزش تصویری در سه کتاب آموزش نرم افزارهای گرافیکی و طراحی »کاربر «Corel Draw، » کاربر «Illustrator، Photoshop » - طراحی امور گرافیکی با رایانه - « که از کتابهای تخصصی رشتهی تصویرسازی کامپیوتر هستند مورد بررسی و مقایسه قرار دهیم.
مفهوم تصویر
بین اشکال گوناگون طرحها، عکسها، نقاشیها، آرمها و نشانهای تبلیغاتی و خط و زبان تصویری یا تصویرهای ذهنی چه وجه مشترکی وجود دارد؟ از واژهی تصویر پی میبریم که به چیزی مرئی یا نامرئی دلالت میکند که حالتی تصویری دارد، واقعی یاخیالی است، مجرد یا مشخص است، آفریدهی کسی یا بازشناختهی اوست. یکی از قدیمیترین تعریفهای تصویر از افلاطون است: »نخست سایهها و سپس بازتابهایی را که میتوان بر سطح آب یا بر سطح اشیاء نیمه براق، صیقلی یا درخشان مشاهده کرد و تمام این جنس بازنماییها را تصویر می نامم.« پس با این تعریف، تصویر عبارت است از آنچه در آیینه، یا آنچه با فرایندهای بازنمایی مشابه آیینه، بازتاب مییابد. بنابراین تصویر چیزی ثانوی است که انعکاس یا بازنمای »حقیقت« یا »واقعیت« دیگری است - پهلوان، 1390، الف - .
انواع تصاویر
تصاویر را میتوان در چند دسته عمده مقولهبندی کرد، پلان، تصویر، جدول و... در واقع مکمل متن هستند و چه بسا در مواردی بهترین راه انتقال مفاهیماند.
پلان: پلان تصویر افقی مجموعه ساختمانی، زمین یا جزئیات ساختمان است.
نگاره: آنچه مجسمکننده چیزی بر یک صفحه باشد، نگاره نامیده میشود که شامل نقش، نقاشی، عکس و کپی است.
شکل:معمولاً به تصویری گفته میشود که با قلم طراحی یا کشیده شده باشد.
طرح: تصویر مقدماتی که شکل کلی چیزی را نشان میدهد.
عکس: منظور از عکس، تصویری است که با دوربین عکاسی گرفته شده است.
لوحلوح: عکسی است سیاه و سفید یا رنگی و نفیس، که معمولاً روی کاغذ مرغوبی چاپ میشود.
نمودار:عبارت است از طرحی معمولاً خطی و هندسی که موضوع یا موضوعهایی را بهطور انتزاعی به بیننده نشان میدهد، یا رابطه بین یک متغییر را با متغییر دیگر در صفحه محورهای مختصات نشان میدهد.
جدول: منظور از جدول قرار گرفتن منظم یک سلسله دادههای مربوط به هم در میان خطهای افقی و عمودی است - فتحی واجارگاه×و×آقازاده،. - 1386×
اهمیت تصویر در درک مفهوم و برقراری ارتباط در کتابهای درسی
ارتباط را میتوان شامل بیان هر پیامی که به قصد شکل دادن، تقویت و یا تغییر پاسخهای شناختی، عاطفی و رفتاری دیگران طراحی شده است، دانست. بدین ترتیب ماهیت ارتباط به منظور تأثیرگذاری بر دیگری یا دیگران سامان یافته است. آنچه در جریان ارتباط مطرح میشود، اطلاعات سازمانیافتهای است که تحت عنوان »پیام« در قالب یکی از اشکال ارتباط کلامی یا غیر کلامی - تصویری یا موسیقایی - تعریف میشود . بنابراین تصور ارتباط بدون انتقال اطلاعات ناممکن است.
به همین ترتیب تصور ارتباط بدون درک و دریافت مخاطب از »پیام« نیز ناممکن است. با این وصف، موضوع، هدف و روند شکلگیری ارتباط تصویری، کوششی است ذهنی- عملی، برای جلب توجه مخاطب. کنشی که فرستنده از طریق تصویر، با ارسال پیامی، گیرنده را نسبت به چیز یا چیزهایی آگاه یا آمادهی پذیرش میکند - پهلوان، 1390، ب - . در نظریههای شناخت، تصویر مبنایی است که فرایند انتزاع و تجرید، یعنی شکلگیری مفاهیم و سپس تفکر را امکانپذیر میسازد. تصویر اشیاء و پدیدهها در ادراک حسی و حافظهی تصویری یا دیداری، سبب بازشناسی محیط پیرامون میشود و در فرایند شناخت نقش بسیار مهمی دارد - پهلوان، 1390، الف - .
