بخشی از مقاله
چکیده
هر گسل دورود – نهاوند یکی از اصلیترین گسلهاي جوان و پویا در شهرستان بروجرد میباشد. این گسل که طولی به درازاي 140 کیلومتر دارد موجب تغییرات و شواهد ژئومرفولوژیکی فراوانی در این شهرستان شده است. همچنین در پژوهش حاضر با استفاده از شاخصهاي جبهه کوهستان - Smf - و شاخص نسبت ارتفاع به کف دره - VF - و شاخص نسبت شکل حوضه - BS - به ارزیابی فعالیت این گسل پرداخته شده است. هدف از پژوهش حاضر ارزیابی و تعیین میزان فعالیت گسل مذکور میباشد. نتایج حاصل از پژوهش حاضر نشان داد که گسل دورود – نهاوند از میزان شدت فعالیت بالایی برخوردار میباشد همچنین فعالیتهاي لرزهاي چند سال اخیر و شواهد ژئومرفولوژیکی امتداد گسل مذکور مهر تأییدي بر میزان فعالت آن میباشد.
-1 مقدمه
تکتونیک فعال به فرایندهاي تکتونیکی اطلاق میشود که در یک مقیاس زمانی در پوسته زمین تغییر شکلهایی ایجاد کنند که این تغییر شکلها براي جوامع انسانی مهم هستند. مطالعه تکتونیک فعال در ارزیابی خطر بسیار مهم است. مخصوصاً در نواحی که میزان فعالیتهاي تکتونیکی در هولوسن و پلئیستوسن بالایی نسبتاً زیاد بوده، داراي اهمیت فراوانی میباشد. بنابراین با شناخت تکتونیک فعال در یک منطقه میتوان خطرات ناشی از وقوع رویدادهاي ناگهانی مانند زمینلرزه را کاهش داد.
شهرستان بروجرد یکی از شهرستانهاي غرب ایران است. این شهرستان در منطقه کوهستانی زاگرس قرارگرفته و مرکز آن شهر بروجرد است. شهرستان بروجرد که در زون فعال تکتونیکی زاگرس جوان واقعشده است ازلحاظ روند ساختاري پیچیدگیهاي خاصی در آن دیده میشود. از لحاظ ساختاري گسلهاي مهمی در این گستره فعال هستند که از دیدگاه زمین ساختی اهمیت بسیار زیادي دارند. گسلهاي مهم دیدهشده در این زون شامل گسل ورکوه، گسل نهاوند، گسل پرآفتاب، گسل دورود و گسل آبسرده است که تأثیرات مهمی در ساختار پدیدههاي ژئومرفولوژیکی این شهرستان داشته و در امتداد خودشان شاخههاي فرعی زیادي نیز دارند که بر اهمیت بررسی آنها میافزاید.
-2 اهداف تحقیق
هدف اصلی
ارزیابی و تحلیل فعالیتهاي مرفونئوتکتونیکی شهرستان بروجرد.
اهداف فرعی
شناسایی و شواهد ژئومرفولوژیک چشماندازها در ارتباط با زمینساخت. ارزیابی تکتونیک فعال در منطقه با استفاده از شاخصهاي مرفوتکتونیکی و شواهد ژئومرفولوژیکی شناسایی گسلهاي فعال منطقه و تأثیر آن بر مورفوژنز منطقه.
-3 ضرورت تحقیق
ازآنجاییکه شناخت ویژگیهاي محیط طبیعی و دینامیک آن براي تشخیص مناطق مساعد اجراي برنامههاي توسعه و عمران ناحیهاي ضرورت دارد و شهرستان بروجرد نیز به لحاظ ساختوسازهاي عمرانی فعال و همچنین جمعیت زیادي در این شهرستان ساکن هستند، لذا ارزیابی فعالیتهاي نئوتکتونیکی در این منطقه یکی از قدمهاي مؤثر در این زمینه خواهد بود. در این راستا پژوهش حاضر سعی دارد براي هدایت صحیح و اصولی برنامههاي عمرانی و به منظور شناخت ویژگیهاي دینامیکی محیط طبیعی از نظر زمینساخت، به بررسی شواهد ژئومرفولوژیک چشماندازها از سویی و از سوي دیگر، تحلیل مرفومتري - تحلیل کمی ویژگیهاي ژئومتریک اشکال زمینی - شهرستان بروجرد اقدام نماید.
-4 پیشینه تحقیق
در بحث شاخصهاي تکتونیکی چه در ایران و چه در جهان مطالعاتی صورت گرفته ازجمله: تقی پور و همکاران، - 1383 - ، مددي و همکاران، - 1383 - ،مختاري - - 1384، کرمی، - - 1388، بیاتی خطیبی، - 1388 - ، رامشت-سیف- شاه زیدي- انتظاري، - 1388 - ، جداري عیوضی و غواصی روشتی - 1388 - ،یمانی و همکاران، - 1389 - ، مقصودي-جعفري- باقري- مینایی، - 1390 - ، بهرامی، مقصودي و بهرامی، - 1390 - ، یمانی و همکاران - 1391 - ، فتوحی - 1392 - ، بهرامی و همکاران - 1392 - ، شریفی و همکاران - 1392 - ، اسفندیاري و همکاران - 1393 - ، علیرضا تقیان - 1394 - ، مقصودي و همکارن - 1394 - ، سرمستی و همکاران - 1395 - ، - 2010 ، - Figuera & Knott، Altan , 2011 - - ، - Jakson et al , 1998 - ، -
-5 روش تحقیق
پس از مشخص کردن محدوده موردمطالعه - شهرستان بروجرد - به ارزیابی فعالیتهاي نئوتکتونیکی بر اساس تحلیلهاي مرفومتري انجام شد. پارمترهایی که در این پژوهش مورداستفاده قرار خواهد گرفت، شاخصهاي ژئومرفویک میباشند و این شاخصهامعمولاً با استفاده از نقشههاي توپوگرافی و مدل ارتفاعی - DEM - محاسبه و برآورد میشوند. شاخصهاي تکتونیکی در مورد مناطقی که به دلیل فعالیتهاي تکتونیکی تغییرات شدید و یا حتی آرام را تجربه میکنند به طور سریع اطلاعات مطمئن و قابل قبولی را ارائه میدهند. همچنین با استفاده از مطالعات کتابخانهاي و استفاده از نرم افزار سیستم اطلاعات جغرافیایی - Arc Gis - و همچنین با انجام مشاهدات میدانی، اطلاعات و طبقهبندي صحیح و مشخصی از شهرستان بروجرد ارائه گردد.
-1-5شاخص سینوسیته جبهه کوهستان : - SMF -
وجود یک جبهه کوهستانی مستقیم در یک منطقه، دال بر وجود یک گسل فعال در آن منطقه میباشد. درصورتیکه پیشانی پرپیچ وخم کوهستان فعالیت زمینساختی ضعیف و حاکمیت عمل فرسایش و برهنه شدن ارتفاعات را نشان میدهد. به همین دلیل، فعالیتهاي تکتونیکی در کوهستان را میتوان از طریق شاخص سینوسیته جبهه کوهستان مشخص نمود. این شاخص تعادل بین تمایل بالاآمدگی جبهه کوهستان جهت مستقیم شدن و فرسایش که یک جبهه پرپیچ وخم را عارض میشود، نشان میدهد.
معمولاً در جبهههاي تکتونیکی مقدار - SMF - به عدد یک نزدیک میباشد و با افزایش مقدار عددي - SMF - از یک به بالا، بالاآمدگی کاهشیافته و تا متوقف شدن پیش میرود و فرآیندهاي فرسایشی امکان ایجاد یک جبهه کوهستانی پرپیچوخم را در این فاصله زمانی پیدا میکنند و در طی زمان، پیشانی پرپیچوخم خواهد شد 1998:324 - ، . - Ramirez & Herrera مقدار - SMF - کمتر از 1/4 نشان از فعالیت فعال جبهه کوهستان است 2002: 138 - ، . - Keller & Pinter اگر شاخص، مقدار عددي بیشتر از 3 را داشته باشد احتمال دارد به جبهههاي غیرفعال منطبق گردد 1977 - ، . - Bull & Mefadden
-2-5 شاخص نسبت شکل حوضه : - BS -
در این شاخص نوع حوضه ازلحاظ شکل و کشیدگی مورد ارزیابی قرار میگیرد و بدین نتیجه میرساند که مقادیر بالاي این شاخص بیانگر حوضهي کشیده است که معمولاً تکتونیک فعالتري را در قیاس با حوضههاي گرد دارند - سیف و خوسروي، 1389، . - 130 به عبارت بهتر در این شاخص حوضههاي کشیده از حوضههاي گرد تکتونیک فعالتري دارند. مهم ترین گسلهاي بروجرد عبارت اند از:
الف - گسل رو رانده زاگرس - گسل تراست زاگرس - : این گسل با راستاي شمال غرب - جنوب شرق و طول حدود 1200 کیلومتر، ساختمانی جداکننده سنندج- سیرجان از زاگرس است و در راستاي این گسل و در طول زمینشناسی زاگرس گرفته و برخاسته است. عمق گسل زیاد و شدیدترین زلزله ثبتشده در آن17/7 بوده است.
ب - گسل دورود این گسل در راستاي گسل رانده زاگرس از دریاچه گهر درود و جنوب بروجرد به طول 65 کیلومتر از نوع امتدادلغز بوده و باعث پرتگاههاي گسلی در کوهها تشکیل چشمه هاي فراوان کارستیک - به علت شکستن مخزن - شده است و مهم ترین چشمه لرزهخیز بروجرد و درود است. از مهمترین زلزلههاي ثبتشده در آن زلزله 5/7 و نیم ریشتري 1287 ه. ش و زلزله 09/7میباشد و جهت اصلی رودهاي دشت از جهت این گسل تبعیت مینماید.
ج - گسل نهاوند از غرب بروجرد - روستاي چگنی کش - تا فارسبان نهاوند با راستاي شمال غربی - جنوب شرقی و به طول 60 کیلومتر امتداد دارد و در حقیقت ادامه گسل نهاوند میباشد و از نوع امتدادلغز است و سابقه لرزهخیزي آن زیاد بوده و بزرگترین لرزه ثبتشده در آن9/6 ریشتر است.
د - گسل قلعه حاتم این گسل با روند شمالی - جنوبی دو گسل نهاوند دورود را به هم وصل میکند و طول آن حدود 3 کیلومتر و از نوع نرمال - شیبلغز - است که به بروجرد بسیار نزدیک - 2 کیلومتري بروجرد - و بزرگترین لرزه ثبتشده در آن1/5 ریشتر در سال 1384 است. دیگر گسل هاي منطقه که در درجه دوم اهمیت قرار دارند ولی همگی سابقه لرزهخیزي را در خود ثبت نمودهاند و در مسائل تشکیل چشمههاي آهکی و ایجاد درهها مؤثر بودهاند و امروزه در سدسازي فاکتور مهمی هستند. عبارتاند از: گسل آبسرده، گسل ونائی، گسل امیرآباد، گسل برآفتاب، گسل کولیدر، گسل ورکر، گسل احمد علی، گسل رازان که همگی در زاگرس خردشده و در بخش شرقی و شمالی بروجرد یعنی زون سنندج- سیرجان گسلهاي قپانوري، گسل دره زاغه، گسل زالیان، گسل کاویر، گسل گوشه، گسل نلخاص که نشاندهندهي کثرت گسل ها و خطري است که بروجرد را همواره تهدید مینماید - شکل . - 1
