بخشی از مقاله
چکیده
بررسی تأثیر سطوح ژئومورفیک بر تشکیل و تکامل خاکهای منطقهی دولت آباد اسفندقه از اهداف این تحقیق بود. سطوح ژئومورفیک منطقه شامل پدیمنت پوشیده، پدیمنت سنگی و دشت دامنهای میباشد. تعدادی خاکرخ بر روی سطوح ژئومورفیک حفر گردید، از افقهای مشخصه نمونهبرداری و برخی خصوصیات آنها اندازهگیری شدند. خاکهای منطقه با سیستم ردهبندی آمریکایی - 2014 - طبقهبندی شدند.
سطح ژئومورفیک پدیمنت سنگی نسبت به سایر سطوح از تکامل بیشتری برخوردار بود که وجود افق کلسیک موئد این مطلب است. سطح ژئومورفیک دشت دامنهای نسبت به سطوح دیگر دارای بیشترین شوری میباشد. با توجّه به نتایج بهدست آمده از مشاهدات صحرایی و تجزیههای آزمایشگاهی چنین بهنظر میرسد که سطوح ژئومورفیک نقش مهمی را در تغییر پذیری خاکهای منطقه ایفا میکنند.
مقدمه
خاک، به سطوح ژئومورفیک بسیار وابسته است و اگر در بررسیهای تشکیل و طبقهبندی زمیننما مفاهیم ژئومورفولوژی لحاظ شود، فرآیندهای تشکیل خاک بهتر درک میشود [Graham and Boul, 1990]اصولاً. خاک و سطوح ژئومورفیک اثر متقابلی بر هم دارند؛ بدین معنی که نه تنها سطوح ژئومورفیک به درک فرآیندهای خاکسازی کمک میکند، بلکه خاکشناسی نیز در بررسی فرآیندهای تکامل اشکال زمین مهم است .[Gerrard, 1992] رابطهی نزدیک و متقابلی بین سطوح ژئومورفیک و نحوهی تشکیل و تکامل خاک وجود دارد ]فرپور و همکاران، .[1382 رابطهیخاک و ژئومورفولوژی در مناطق خشک و نیمه خشک، مورد توجّه بسیاری از محققین قرار گرفته است .[Moazallahi and Farpoor, 2009] اریدیسولها مهمترین راستهی خاکها در مناطق خشک هستند.
این خاکها علیرغم کمبود آب که منجر به محدودیت رشد گیاه میشود، از جمله منابع مهم طبیعی محسوب میگردند .[Nettleton and Peterson, 1983] حداقل یکی از افقهای مشخصه کمبیک، آرجیلیک، ناتریک، کلسیک، پتروکلسیک، جیپسیک، پتروجیپسیک و یا سالیک در اریدیسولها دیده میشود [Soil Survey Staff, 1999]با توجّه به اطلاعات اندکی که در مورد خصوصیات خاکهای منطقهی دولت آباد اسفندقه در شهرستان جیرفت استان کرمان موجود است بنابراین پژوهش حاضر سعی دارد به بررسی تأثیر سطوح ژئومورفیک بر تشکیل و تکامل خاک و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاکهای منطقه مذکور بپردازد.
مواد و روشها
دهستان اسفندقه با مرکزیت روستای دولت آباد با وسعت 3472/187 کیلومترمربع در 72 کیلومتری شهرستان جیرفت بین 56°54' تا 57°32' طول جغرافیایی و 28°17' تا 29°02' عرض جغرافیایی قرار گرفته است - شکل . - 1 ارتفاع متوسط این منطقه از سطح دریا 1838 متر میباشد. بر اساس اطلاعات اقلیمی ایستگاه هواشناسی جیرفت این منطقه دارای اقلیمی بری، خشک و نیمه گرم تا معتدل میباشد.
ابتدا با استفاده از تصاویر ماهوارهای گوگل ارث و نقشههای توپوگرافی و زمینشناسی، محدوده مطالعاتی انتخاب و سپس تعداد 13 پروفیل حفر که از این تعداد 9 پروفیل به عنوان شاهد انتخاب، تشریح و نمونهبرداری گردید. از سیستم ردهبندی آمریکایی - 2014 - تا سطح فامیل و سامانه ردهبندی جهانی - 2014 - برای طبقهبندی خاکها استفاده شد. نمونهها در آزمایشگاه هوا خشک شده و پس از کوبیدن از الک دو میلیمتری عبور داده شدند و آزمایشهای زیر روی آنها انجام گردید: بافت به روش هیدرومتری - Bouyoucos, 1962 - ، pH گل اشباع به وسیله pH متر، هدایت الکتریکی در عصاره اشباع توسط هدایت سنج الکتریکی، کربنات کلسیم معادل با روش تیتراسیون برگشتی - Page et al., 2004 - گچ به روش ترسیب با استون - Nelson, 1982 - اندازهگیری گردیدند.
نتایج و بحث
مطالعات سنجش از دور و مشاهدات میدانی دلالت بر وجود سه نوع سطح ژئومورفیک پدیمنت پوشیده، پدیمت سنگی و دشت دامنهای در منطقه مورد مطالعه دارد. جداول 1 و 2 به ترتیب برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی و طبقهبندی خاکرخها را بر اساس دو سیستم ردهبندی آمریکایی و جهانی خاکهای منطقهی مورد مطالعه را نشان میدهند. خاکرخ اوّل که بر روی سطح پدیمنت پوشیده قرار گرفته، تکامل و تنوع خاکزایی ضعیفی دارد و شامل افقهای ,Bw2 ,Bw1 ,A Bw3 و C میباشد. خاکرخ شماره یک، به دلیل در حاشیه قرار گرفتن بستر رودخانه و متاثر بودن از رسوبات جدید، خاکهای جوانی را در بر میگیرد.
خاکرخ شماره دو بر روی سطح پدیمنت پوشیده با تکامل پروفیلی A، C1، 2Bw1، 2Bw2، 2Bw3 و 2C2 قرار دارد. این خاکرخ به دلیل قرار گرفتن در یک موقعیت ناپایدار، فرصت شستشوی عمقی نمکها و رسوب دوباره آنها ایجاد نشده است. آهک ثانویه در این پدون مشاهده نشد، هرچند میزان آهک با افزایش عمق روند افزایشی داشته که دلیل آن را میتوان وجود مواد مادری آهکی در بالادست این خاکرخ نسبت داد.
خاکرخ شماره سه بر روی سطح پدیمنت سنگی قرار گرفته و دارای تکامل پروفیلی ضعیف A، Bw1، Bw2 و Bw3 میباشد. خاکرخ شماره چهار، همانند خاکرخ شماره سه بر روی سطح پدیمنت سنگی قرار گرفته و دارای تکامل پروفیلی های A، Bk1، Bk2، Bk3، Bk4g1، Bwg2 میباشد. افق Bk در هم در نزدیکی و هم در عمق خاکرخ مشاهده گردید که نشان دهندهی پایدار بودن این خاکرخ نسبت به خاکرخ شماره سه میباشد با این وجود که هر دو در یک سطح قرار گرفته اند.
پایداری موقعیت، شستوشوی عمقی کافی و فرصت نفوذ املاح در خاکرخ را میتوان از دلایل تشکیل افق کلسیک در در عمق خاکرخ برشمرد. همچنین در موقعیت این خاکرخ سطح آب زیرزمینی بالا بوده که منجر به ایجاد حالت گلی در افقهای انتهایی شده و به طور کلی این خاکرخ نسبت به خاکرخ شماره سه که در یک سطح مشابه قرار دارند از نظر ارتفاع در سطح پایینتری قرار دارد. خاکرخ شماره پنج بر روی سطح دشت دامنهای با تکامل پروفیلی A، Bw1، Bk1، Bw2، Bk2 و C واقع شده است. این خاکرخ به دلیل افق Bk دارای تکامل پروفیلی استمیزان. آهک متوسط بوده ولی با توجّه به ثانویه بودن آن و سرایط افق کلسیک در soil Taxonomy2014 افق Bk جدا شده است.
خاکرخ شماره شش بر روی سطح دشت دامنه ای قرار گرفته و دارای افق های A، Bw1، Bw2، Bw3، Bw4، Bw5، C میباشد. هدایت الکتریکی این خاک بین 1/13 تا 5/74 دسی زیمنس بر متر متغیر بوده که روند خاصی را دنبال نمیکند. این خاکرخ بیشترین شوری را نسبت به سایر خاکرخها دارد. خاکرخ شماره هفت بر روی سطح پدیمنت پوشیده با تکامل پروفیلی ضعیف A، Bw1، Bw2، Bw3، C1، C2 میباشد. خاکرخ شماره هشت همانند خاکرخ شماره هفت بر روی سطح پدیمنت پوشیده با تکامل پروفیلی A، Bk1، Bk2، Ck1، Ck2 میباشد.
میزان آهک نیز در این پدون بین 19/5 تا 27/75 درصد متغیر میباشد که البته از نوع آهک ثانویه بوده که به همین دلیل و با توجه به شرایط افق کلسیک در soil Taxonomy 2014 افق Bk تشخیص داده شد. افق Bk در نزدیکی و سطح خاکرخ مشاهده گردید که نشان دهندهی پایدار بودن این خاکرخ نسبت به خاکرخ شماره هفت میباشد با این وجود که هر دو در یک سطح ژئومورفیک قرار گرفته اند. این خاکرخ نسبت به خاکرخ شمارهی هفت که در یک سطح مشابه قرار دارند از نظر ارتفاع در ارتفاع پایینتری نسبت به خاکرخ هفت قرار دارد.
