بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری به عنوان صنعتی نوپا به ویژه در سالهای اخیر تأثیرات عمیقی بر وضعیت اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی کشورهای جهان داشته است. آثار مادی و اقتصادی گردشگری عمدهترین مبنای سیاستگذاری در این خصوص بوده است. ایجاد اشتغال و دستیابی به درآمد ارزی پایدار و مناسب و همچنین شناخت متقابل فرهنگی در راستای صلح و وفاق بین المللی از آثار اقتصادی و اجتماعی این صنعت است.
چالشهای پیشروی گردشگری را میتوان به دو دسته چالشهای زیست محیطی و چالشهای فرهنگی، اجتماعی تقسیم کرد. در این میان تاثیرات فرهنگی - اجتماعی گردشگری بر جامعه میزبان از مهمترین این تاثیرات است. از آن سو شهرستان دورود که یکی از مناطق منحصر به فرد در استان لرستان و کشور شناخته می شود، به دلیل موقعیت مناسب جغرافیایی دارای پتانسیل فراوان گردشگری است و می توان از این موقعیت جهت انجان تحقیقات علمی استفاده کرد.
هدف از این پژوهش بررسی و شناخت تاثیرات فرهنگی - اجتماعی گردشگری بر جامعه میزبان است. در گام نخست از اطلاعات کتابخانه ای به بررسی اثرات و سپس بر این اساس در گام بعدی از داده های پرسشنامه استفاده می شود. روش تحقیق این پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مردم منطقه نسبت به توسعه گردشگری نظر مثبتی دارند.
واژگان کلیدی: گردشگری، اثرات فرهنگی اجتماعی گردشگری،لرستان، شهرستان دورود ، جامعه میزبان
مقدمه
در جهان امروز گردشگری وبلاخص طبیعت گردی بعنوان راهی جهت توسعه اقتصادی و اجتماعی جوامع، مورد توجه اکثر کشورها بخصوص کشورهای جهان سوم قرار گرفته است. در سال 1991 ، جامعه بین الملل طبیعت گردی، این صنعت را این گونه تعریف کرد: »طبیعت گردی سفری مسئولانه به مناطق طبیعی است که در آن محیط زیست حفظ و بر رفاه مردم بومی تاکید می شود. در واقع طبیعت گردی به آن نوع از گردشگری اطلاق می شود که مبتنی بر مسافرت هدفمند به مناطق طبیعی، برای مطالعه، لذت جویی و استفاده معنوی از مناظر گیاهان و جانوران و هر نوع جنبه فرهنگی معاصر یا گذشته موجود در این مناطق می باشد.
گردشگری در بستر محیط جغرافیایی صورت می گیرد که متشکل از محیط طبیعی ، فرهنگی و اجتماعی است .هر یک از این دو محیط متشکل از عواملی هستند که به نوعی بر گردشگری تاثیر گذار است و از آن تاثیر می پذیرد .گردشگری می تواند اثرات متفاوت و قابل توجهی در منطقه ی گردشگر پذیر بر جای بگذارد .این اثرات می توانند اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی ، سیاسی و زیست محیطی باشند .با توجه به پیچیدگی و همچنین گستردگی فعالیت های گردشگری اثرات ناشی از آن نیز ابعاد به هم پیوسته ی بسیاری دارند که باید در مطالعه ی اثرات گردشگری به آن ها توجه شود.
گردشگری، ارائه کننده الگوهای جدیدی می باشد که این الگو ها می تواند ویژگیهای شخصیتی و فضای زندگی مردم را تغییر دهد و ساماندهی نماید؛ همچنین نمایش دهنده ویژگی های ساختار جامعه، ارزش ها و اعتقادها مردمانی هستند که در آن سرزمین سکونت دارند کشور ایران با توجه به موقعیت ویژه در صنعت گردشگری از تاثیرات گردشگر بر جامعه میزبان مستثنا نیست.
بیان مسئله
گردشگری بر خلاف بسیاری از فعالیت های صنعتی دیگر در یک مکان صورت می گیرد .این بدان معناست که گردشگر محصول را در مقصد گردشگری به مصرف می رساند .بنابراین اثرات گردشگری از نظر فضایی عمدتا در مقصد گردشگری متمرکزند. در بررسی آثار منفی توسعه گردشگری بر فرهنگ جوامع، برخی معتقد به تجاری شدن یا کالایی شدن فرهنگ جامعه میزبان هستند. به این معنا که ساکنین محصولات فرهنگی خود را انگونه که مورد پسند گردشگران باشد عرضه می کنند.
اثر القایی نیز از جمله همین آثار منفی استو به فرایندی گفته می شود که فرهنگ گردشگران وهر چه مربوط به آنهاست، برای جامعه میزبان الگو می شود و ساکنین به تقلید کورکورانه فرهنگ گردشگران می پردازند. به عبارتی تعامل میان فرهنگی گردشگران وجامعه میزبان، مهمترین اثری که ایجاد می کند، تقلید ساکنان محلی از رفتار گردشگران است. این تقلید رفتاری، باعث پیامدهایی مثل تغییر در کاربرد زبان، لباس و فرهنگ شده ویا کمکی به فزونی جنایت، فحشا، قمار وتغییر اشکال مادی و غیر مادی فرهنگ محلی می نماید.
اگر جامعه میزبان بر این باور باشد که توسعه گردشگری در حال تخریب محیط اجتماعی و فیزیکی آن ها است و گردشگران عامل این روند هستند، ممکن است کیفیت تعاملات میان ساکنین و گردشگران دچار تنزل شود. از این رو، برنامه ریزی در راستای توسعه گردشگری پایدار، باید بر اساس اهداف و اولویتهای جامعه میزبان بوده و فراتر از آن، برخی از محققین پیشنهاد می کنند. که سطح فعالت های گردشگری تنها با کسب اجازه قانونی از ساکنین ارتقا یابد.
با چنین رویکردی، نگرش و گرایش به جامعه میزبان نقطه ثقل فعالیت برنامه ریزی در گردشگری محسوب و مشارکت ساکنین به عنوان کاتالیزوری در روند برنامه ریزی توسعه پایدار گردشگری مورد تاکید است شهرستان دورود که یکی از مناطق منحصر به فرد در استان و کشور شناخته می شود، به دلیل موقعیت مناسب جغرافیایی دارای پتانسیل فراوان جذب گردشگر است، جامعه بومی منطقه از انجا که به اقوام مختلف لر و بختیاری تعلق دارند و به مهمان نوازی شهره هستند، لذا میتوان برای این چنین پژوهش های نمونه خوبی باشند. در این پژوهش عوامل جمعیت شناختی ساکنین منطقه به عنوان متغیر مستقل و نگرش آن ها در رابطه با اثرات اجتماعی-فرهنگی به عنوان متغیر وابسته مورد مطالعه قرار گرفته است.
مبانی نظری
در گردشگری پایدار توجه به نیاز های جامعه میزبان از اهمیت زیادی برخوردار است. و به هنگام برنامه ریزی ودر فرایند مدیریت گردشگری به این نیاز ها توجه زیادی می شود. به ویژه در چنین صنعتی به این مساله توجه می شود که مبا دا این موضوعبر ساختار فرهنگی و اجتماعی جامعه میزبان اثرات ویرانگر یا منفی بگذارد.کیفیت تجربه هایی که مسا فر یا گردشگر به دست می آورد، در گروه ویژگیهای فرهنگی و اجتماعی مقصد یا مکانی است که مورد بازدید قرار می دهد.
اثرات گردشگری
گردشگری در محیطی صورت می گیرد که متشکل از انسان و ویژگی های طبیعی است .محیط انسانی متشکل از عوامل و فرایندهای اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی است . محیط طبیعی نیز از گیاهان ، جانوران و زیست گاه هایشان تشکیل می شود .با این حال شایان ذکر است که در واقع محیط انسانی و محیط طبیعی در هم آمیخته اند و فعالیت انسانی هم بر محیط طبیعی اثر می گذارد و از آن اثر می پذیرد.
گردشگری می تواند به عنوان شکلی با اهمیت از فعالیت های انسانی اثرات قابل توجهی داشته باشد .این اثرات در منطقه ی مقصد جایی که گردشگران با محیط محلی ، اقتصاد ، فرهنگ و جامعه تعامل دارند بسیار مشهود است .از این رو می توان به طور مرسوم اثرات گردشگری را تحت عناوین اثرات اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی و زیست محیطی مورد بررسی قرار داد .در حقیقت مسائل گردشگری عموما چند جانبه اند و غالبا دارای مجموعه ای از ابعاد اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی هستند .بنابراین هنگام بررسی هر یک از انواع اثرات باید به خاطر داشت که این اثرات چند جانبه اند و تقسیم بندی آن ها آن طور که غالبا نشان داده شده آسان نیست .
به بیان دیگر نمی توان اثرات گردشگری را به سادگی صرفا تحت عنوان اثرات اجتماعی ، زیست محیطی یا اقتصادی طبقه بندی کرد بلکه این اثرات گرایش به داشتن ابعاد به هم پیوسته ی بسیاری دارند یکی از مهمترین اثرات گردشگری اثرات اجتماعی و فرهنگی بر جامعه میزبان است.
