بخشی از مقاله
چکيده :
اين مقاله سهمي که گردشگري در رشد اقتصادي شهرگيان بوجود مي آورد رابررسي ميکندوبه بررسي ماهيت و توسعه صنعت گردشگري وشناسايي مشکلاتي که گردشگري را مهارکرده ، مي پردازد.
درنتيجه نيازهايي که براي همکاري داخلي شهرگـيان وبـسيج منابع استراتژيک ضروري است را روشن مي کند.
هدف اين پژوهش بررسي وضـــعيت منطـقه گردشگري واکوتوريسم شهرگيان باتوجه به شرايط جغرافيايي و توپوگرافي ، وهمچنين وجود دره هاي سرسبز، حيات وحش و منـــاطق حفاظت شده ، سراب جوشان گيان و تپه ي باستاني گيان که پتانسيل بالايي رابراي فعاليتهاي اکوتوريستي فراهم ساخته است . و ارايه برنامه ريزي درست در جهت اعتلاي سطح اقتصادي و اجتــماعي ساکنان اين شهر مي باشد.
روش تحقيق ، توصيفي - تحليلي ومبتني بر مطالعات اسنادي وکتابخانه اي و ميداني است .
همانطورکه ميدانيم در طول دهه هاي اخير صنعت توريسم واکوتوريسم توسعه و تنوع مداومي را تجربه کرده است و به يکي از بزرگترين و سريع ترين بخش هاي رشد اقتصادي در جـــهان تبديل شده است . آنچه گردشگري واکوتوريسم را به عاملي در روند توسعه مبـــدل کرده است ، جريانهاي سرمايه ، فرهنگ و اطلاعات ، در يک همپوشي با عواملي چـــــون افزايش درآمد، سطح رفاه ، اوقات فراغت بيشتر و بهبود ارتباطات است . هر منطقه با توجه به پتانسيلها و امکانات موجود خود مي تـــــــواند از طرق مختلف در محور توسعه قرار گيرد و با توسعه دريک بخش ، زمينه توسعه سايـــــر بخشها را نيز فراهم سازد .اولين قدم براي توسعه منطقه ، توسعه اقتصادي آن است .با توجه به هدف عمده گردشگري که توليد درآمد و جـــــذب سرمايه براي منطقه است ، نقش راهبردي و کلـيدي گردشگري در توسعه منطقه اي نمايان مي گردد.
واژگان کليدي : اکوتوريسم ،توسعه اقتصادي واجتماعي، تهديدهاي سراب گيان ، چالشهاي استراتژيک مديريت ،سراب گيان ، شهر گيان
مقدمه :
اکوتـوريسم پديده اي مدرن است که انگيزه اصلي آن گردشگري ، مشاهده و لذت از طبيعت و پديده ها وچشم اندازهاي طبيعي و فرهنگي بوده و از آن مي تــــوان به عنـــــوان يکي از منابع جديد درآمد در راستاي توسعه پايدار نام برد (نوري ، ٧٥:١٣٨٩)
.گردشگري در بستر محيـــــــط جغرافيايي صورت مي گيـــــرد که متشکل از محيط طبيعي ، فرهنگي و اجتماعي است .هر يک از اين دو محيط متشکل از عواملي هستند که به نوعي بر گردشگري تاثير گذار است و از آن تاثير مي پذيرد. گردشگري مي تواند اثرات متفاوت و قابل توجهي در منطقه ي گردشگر پذير بر جاي بگذارد. اين اثرات مي توانند اجتماعي ، فرهنگي ، اقتصادي ، سياسي و زيســت محيطي باشند .
باتوجه به پيچيدگي و همچنين گستردگي فعاليت هاي گردشگري اثرات ناشي از آن نيز ابعاد به هم پيوسته ي بسيار دارند که بايد درمطالـعه ي اثرات گردشگري به آن ها توجه شود . امروزه توريسم يکي ازاميدبخش ترين فعاليت هايي است که ازآن به عنوان گذرگاه توسعه يادمي شود(خسروي نژاد،١٣٨٧،٨٩).گردشگري واکوتـــوريسم در جهان کنوني ، صنعتي پاک و سومين پديده اقتصادي پويا، پر رونق و رو به توسعه است که پس از صنايع نفت و خودروسازي گوي سبقت را از ديگر صـنايع جهانـي ربوده اند (غفاري، ١٣٨٦) .
بر اساس برآورد سازمان جهاني جهانگردي ، ارزش وجوه حاصل از جهـــانگردي و مسافرت در ده سال آتي با سرعتي افزونتر از تجارت جهاني به سطحي بالاتر از اقلام صادراتي در ديگر بـــــخش هاي اقتصادي خواهد رسيد . (WTO ١٩٩٥ :٢١). بر اين اساس پديده گردشگري و اکوتـــوريسم ، به لحاظ درآمدزايي فراوان آن ، بسياري از کشورهاي جهان را برآن داشته است که سرمايه گذاري زيادي را به اين بخش اختصاص دهند.
(Tremblay٣٤٢٠٠٤) مزاياي شناخته شده ي گردشگري دلايل معمولي دولتهــــا براي حمـــايت از اين بخش است اين دلايل معمولا در دو سطح احساس مي شود ، ما کرو : يا سطح ملي – ميکرو : يا زير ملي بخشي
در سطح اول گردشگري ماکرو ، رشد اقتصادي از طريق د رآمد ارز خارجي و افزايش درآمد دولت انتظار مي رودبدست آيد. در سطح ميکرو : بهبود رفاه مردم در مناطق از طريق ايجاد شغل ايجاد درآمد توزيع وتوازن توسعه ي ناحيه اي امکان پذير است . در اين راستا گردشگري به عنوان يک صنعت معرفي شده هرچند که ويژگي توليد محـــصول خاصي را ندارد يا پارامترهاي عملياتي راتعريف نمي کند .گردشگري چند وجهي است و وروديهاي آن بدون وروديهــاي اقتصادي ،اجتماعي ،فرهنگي و زيست محيطي رخ نمي دهد .علاوه بر نـــکات مذکور لازم است که تقاضـــــا براي گردشگري افزايش يابد ، بنابراين فرصتهارا براي ارتباط با بخشهاي ديگر نيز فراهم ميکند .(OAU١٩٩١)
شهرستان نهاوند با بهره مندي از جاذبه هاي گوناگون طبيـــعي، فرهنگي و تاريخي، و نيز با موقعيتي ممتاز در ميان سلسله جبال زاگرس ، دار اي استعـدادهاي فراوان در توسعه صنعت اکوتوريسم است . اين شهرستان در منتهي اليه جنوب غربي استان همدان واقع گرديده است . شهرستان نهاوند از٤ نقطه شهري (فيروزان – نهاوند – برزول – گيان ) تشکيل شده است . دراين ميان شهرگيان با توجه به موقعــيت اقليــــــمي خاص خود و دارابودن يکي ازمعدود جنگلهاي طبيعي استان همدان در اين منطقه به وســـعت ٢٠٠ هکتار و همينطور وجود تپه ي باستاني گيان داراي استعدادهاي فراوان در توسعه صنعت طبيعتگردي است . (مهندسين مشاور٣:١٣٨٨) ؛ از اينــــرو، مي توان با شناخت ، برنامه ريزي و سرمايه گذاري در زمينه جاذبه هاي واقع در اين منطـــــقه ، گامــــــي مهم و مؤثر در توسعه و محروميت زدايي منطقه برداشت و نيز قلمرو اين تحقيق را به قـطبــــي جاذب و شکوفاتر از گذشته تبديل کرد.
بيان مسأله :
درسال ١٩٧٣ رابرت اربس ديدگاه جديدي راپيشرو گذاشت وي اظهار داشت که بنظرمي رسد کشورهاي درحال توسعه ديدشان به گردشگري مصرفي بــعنوان يک مائده ي آسماني است ،که مي تواند راه حلي براي حل وفصل تمام مشکلات اقتصـاديشان فـــــراهم کند ، بـنظر ميرسد نظريه ي مائده ي آسماني تا حدودي مورد پشتيباني قرارگرفته چون گردشگري فعاليتي قابــــل رويت است ( .Jenkins, C.L)استفاده از منـابع طبيعي و خــــدادادي يکي از طرقي است که کشورهاي جهان ســـوم وکشورهاي تک محصولي مي توانند از ايـــن طريق گامي مهم و مؤثر در توسعه و محروميت زدايي منطقه بردارند (Erbes, R ١٩٧٣)
بر اين اساس ، مقـــــاله حاضر به تبيين و شفاف سازي ارتباط بين گردشگري و طبيعت گردي و توسعه ساختارها و کارکـردهاي اجتماعي -اقتصادي ميپردازد و به مـــنظور تسهيل و تسريع در تحقق توسعه منطقه از منظر صنعت گردشگري وطـــــبيعت گردي، رهنــــمودهايي را ارائه خواهد کرد.
اهميت و ضرورت تحقيق :
يافته هاي موجود نشان مي دهد که بيشترين قسمت رشدصنعت گردشگري در بخش اکـــوتوريسم بوقوع پيوسته و به طورکلي در آينده رشد اين بخش بين ٣٠- ١٠ درصد خواهد بود .بدين ترتيب شمار طبيعت گردان از ٧ درصد به ٢٠ درصد خواهد رسيد(Linbery ،١٩٩٧) که بــــر طبق مطالعات جهاني مسافرت وتوريسم (WLTL)
تعداد مشاغل مستقيم و غير مستقيم حاصله از تـــوريسم در سال ١٩٩٦برابر با ٢٩٠ ميليون شغل ودرآمد حاصله از آن برابر با٣/٤٠ تريليون دلار بوده است و پيش بيني مي شود تا سال ٢٠٠٥تعداد مشاغل اين بخش به ٣٣٨ ميليون شغــــل و درآمد آن به ٧/٢ تريليون دلار برسد (نصيرزاده ، ١٣٨٢) . بخش توريسم نه تنها باعث ايجاد اشتغال در داخل خودش ، بلکه در بخشهاي ديگر به طور غيرمستقيم شامل خدمات اقتــــصادي، خرده فروشي و مخابرات مي شود (هنرپرور،١٣٨٩). توريسم و اکوتوريسم بالاترازيک فعاليت اقتصادي است اين دراصل تعامل گسترده ي مردمــــي است که خواستار طيف وسيعي ازخدمات و امکانات و وروديها هستند که فرصتها و چالشهايي رابراي کشور ميزبان ايجاد مي کند. بهمين دليل لازم است که رشد بخشها ودستـــــورالعملها براي اطمينان از اينکه رشد آنها با اهداف ملي و بخشي سازگار است مديريت شود .
(Peter U.C. Dieke).
اگرچه نتايج توسعه ي توريسم در ارائه ي امکانــات و خــدمات است با اين حال در مواردي زمانيکه اين امکانات براي ساکنــــــان محلي در دسترس نبــــاشد بخصوص اگر توسعه ي توريسم باعث ايجاد نواحي گردشگري شود ، در اين شرايط برتـــوريسم انتقاد مي شود که باعث تخريب الگوهاي اجتماعي و ايجاد شرايط نئواستــــعماري و استـــــــعماري هم شده است وهمينطور باعث ايجاد شرايط وابستگي فشار وتورم درميـــان گروههاي ديگرنيز شده است ، هر چند که اين ديدگاهها کاملا پذيرفته نشده اند .(Erbes, R ) براي اينکه به ديدگاه متعادلـــتري برسيم اين مقاله مسائلي که در چارچوب گسترده تر از اقتصاد گردشگري است وعوامل و فاکتورهاي بحراني که باعث تحريک و مانع گسترش توريسم و اکوتوريسم در منــطقه ي گيان شده است و عواملي که به طور مستقيــــم موجبات رشد و توسعه اقتــصادي و از منظر توسعه پايدارشده است ، را مورد بررسي قرار مي دهد.
اهداف پژوهش حاضر عبارتند از:
•شناخت نقش اکوتوريسم در توسعه اجتماعي -اقتصادي منطقه ؛
•شناخـت و ارزيابي ارتباط بيــــن نقش اکوتوريسم شاخــص هاي فـــــرهنگي ساکنان منطقه ؛
•شناخت و ارزيابي ارتباط بيـــن نقش واکوتوريسم ايـــجاد فرصت هاي شغلي براي ساکنان منطقه ؛
• ارائه پيشنهاد هايي براي تقويت نقش اکوتوريسم در توسعــــه اجتماعي - اقتصادي منطقه .
روش تحقيق :
متن حاضر از آنجايي که با مرور برخي از مبــــــــاني نظري مرتـــــبط مي باشدوهمچنين با مراجعه به مطالعات کتابخانه اي و اسنــادي، شالوده تحليل و ارزيابي وضعــــيت موجود را در سطح شهرگيان رقم ميزند،در زمره مطالعات کتابخانهاي - اسنادي، طبـــقه بندي ميگردد. اين مرحله ، با مراجعه به منابع کتابخانه اي و بانکهاي اطلاعاتي وپايگاه داده هاي ايــنترنتي، فيشبرداري و جمع آوري اطلاعات مورد نظر صورت گرفته است .
اکوتوريسم (طبيعت گردي):
ECOTOURISM : سفري مسئولانه به نواحي طبيعت و حفاظت از آن و بهبود بخشيدن به زندگي مردم منطقه را اکوتوريسم مي گويند (١٩٩٧،Ward). مهمترين انگيزه اي که امروزه جهانگردان را به ديـــــدار از جاذبــــه هاي طبيعي تشويق و ترغيب ميکند، حس کنجکاوي براي شناخت و بررسي گــــــونه هاي گياهي و جانوري کمياب و ذخاير طبيعي است که موجب شناخت و درک بيشتر آنان از طبيعت ميشود. اکوتوريسم را نبايد گردشگري پايدار دانست بلکه اکوتوريسم نيز مانـــند شکلهاي ديگر گردشگري بايد ازبالاترين ميزان پايداري برخوردار باشند (نيازمند٩:١٣٨١).
اهدافي که از اکوتــــــوريسم انتظار مي رود شامل :
١. مسئوليت در حفظ تنوع زيستي
٢. مشارکت در تامين رفاه جوامع محلي
٣. تقويت ويژگي خرده فرهنــــگها ، فراهم آوري فـــــرصت هاي آموزشي و يادگيري
٤. تقويت اشتغال زائي از طريق فعال کردن تشکلهاي خرد در جذب اکوتــــوريستها و ارائه خدمات مرتبط
٥. التزام به مصرف کمتر منابع تجديد ناپذير ، تقويت مشارکتهاي عمومي .
نقش اکوتوريسم درمنطقه ي گيان به خاطر جاذبه هاي طبيعي مختـلف موردنظر است .
ويژگيهاي محدوده مورد مطالعه :
شهرستان نهاوند در منتهي اليه جنوب غربي استان همدان واقع گرديده که از سمت جنوب و غرب به ترتيب با استانهاي لرستان و کرمانشاه هم مرز است . از سوي شمال به شهرستان تويسرکان و از شرق نيز به شهرستان ملاير ختم مي شود. از نظر مختصات جغرافيايي اين شهرستان بين ٣٤ درجه و ٨ دقيقه تا ٣٤ درجه و ١٢ دقيقه عرض شمالي و ٤٨ درجه و ٢٠ دقيقه تا ٤٨ درجه و ٢٤ دقيقه طول شرقي قرار دارد . اين شهرستان در ارتفاع ١٧٤٠ متري از سطح دريا واقع است . بر اساس آخرين تقسيمات سياسي شهرستان نهاوند با مساحتي معادل ١٥٣٥ کيلومترمربع ٨ درصد از سطح کل استان را در اختيار داشته بر اساس سالنامه آماري استان در سال ١٣٨٥ از ٤ نقطه شهري (فيروزان – نهاوند – برزول – گيان ) حدود ١٨٠ آبادي داراي سکنه , ٤ بخش (خزل – مرکزي – زرين دشت – گيان ) , ٩ دهستان (خزل شرقي - سلگي – شعبان – طريق الاسلام – گاماسياب – فضل – گرين – سراب – گيان ) تشکيل شده است . شهرستان نهاوند که در محدوده کوهستاني رشته کوه زاگرس واقع شده ، داراي آب و هواي نيمه خشک و سرد و رژيم بارندگي آن از تيپ اقليم مديتـــــرانه اي است . از آنجايــيکه متوسط بارندگي سالانه آن حدود ٤٥٠ ميلي متر است و با توجه به اين نکته که بارش بخصوص در ماه هـاي آذر و اسفند به علت سرماي زياد بيشتر به صورت برف است ، نزولات جوي در ارتفاعات منطقه به صورت برف ذخيره مي شود و موجب تغذيه منابع آب منطقه ، چه آب هاي سطحي و چه آب هاي زيرزميني در فـــصول گرم سال مي شود. وجود سنگ هاي کربنـــــاتي «کارستيگ ميوسن » که به عـــــــنوان مخازن غني آب هاي زيرزميني محسوب ميشوند سبب شده است که چشمه هاي فراوان و سراب هاي متعدد گاماسياب ، گيان و فارسبان در دامنه شمالي ارتفاعات کوه گرين به وجودآيد. سراب گيان نهاوند يکي از زيباترين و پر آب ترين سراب هـــاي استان همدان است . اين چشمه در ١٨ کيلومتري جنوب غربي شـهر نهاوند و ٢ کيلومتري تپـــه باستاني گيان و در شمال شهرگيان قرار گرفته است و داراي آب بسيار غني و مرغوب و درختان چنار کهن و جنگلي زيبا است . اين سراب در دامنه شمالي کوه هاي گريـــــن در امتداد دره اي به نام (درون ) که دو کوه بزبي و گوچال آن را احاطه کرده اند واقع شده است . در تمام فصول سال از چشمه سراب گيان آب با دبي 5/1 متر مکعب در ثانيه خارج مي شـــــود .آب دهي سالانه سرآب گيـــــان ، در حد ٢٥٠٠ ليتر در ثانـيه است ، که پس از مصارف آشاميدني اهالي و استفاده هاي کشاورزي روستاهاي اطراف ، مازاد آب به رودخانه گاماسياب ميريزد.علاوه بر اين ، منبع تامين آب آشاميدني شهر گيان است . جنگل گيان با ٤٢٥ هکتار وسعت که وسعت بيش از ٢٢٠ هکتار آن پوششي درختي است وبزرگ ترين جنگل طبيعي استان همدان مي باشد. کلمه ي سرآب ، از دو کلمه ي «سر» و «آب » تشکيل شده که به معني سرچمشه آب ميباشد. در نهاوند به دليل آهکي بودن زمين ، آب حاصل از بارش با انحلال آهک به راحتي در زمين نفوذ ميکـند و به صورت چشمه در سطح زمين جاري، ميشوند که معمولا بسيـــــــار پرآب هستند.
