بخشی از مقاله
تحلیل تکتونیکی منطقه جیرنده و اهمیت این مطالعات در ارتباط با گسل های اصلی محدوده
چکیده :
منطقه جیرنده در شمال باختری شهرستان قزوین و جنوب خاوری شهرستان رشت قرار دارد. و از
جمله مناطق مهم زمین شناسی در پهنه البرز میباشد. در این منطقه اکثر برونزدها شامل ، گدازه
های پالئوژن ( بصورت واحد آهکی ائوسن و گدازه های آندزیتی – بازالتی برنگ خاکستری تیره ) و توف های ائوسن می باشد که تغییر شکل در آنها بصورت گسلش و تا حدودی چین خوردگی میباشد . در این مقاله گسل های ناحیه و ارتباط آنها با گسل های شناخته شده در پهنه البرز غربی بررسی شده است . در این محدوده که در میان راندگی های بزرگ البرز غربی از جمله راندگی کوه آسمان سرا، راندگی کوه انگول – کماسر و راندگی کوه درفک قرار دارد، تعداد زیادی از گسل های معکوس با روند عمومی WNW-ENE مشاهده میشود. تغییرشکل های حاصل از فازهای کوهزایی مختلف که در زمانهای مختلف زمین شناسی در محدوده اثر کرده ،خود عامل مهمی در ایجاد سیستم های برشی ، کششی در منطقه بوده و خرد شدگی های شدیدی را ایجاد نموده که یک زمینه مستعد برای نفوذ سیالات و دایک ها در این نهشته ها میباشد. خطوط خش لغز و شیارها که از ویژگیهای سطوح گسلی میباشند در رسوبات جوان منطقه به دلیل سست بودن رسوبات، اغلب حفظ نشده و یا به ندرت مشاهده میشوند. با توجه به بررسی های انجام شده الگوی ساختاری ایجاد این گسل ها و چین ها تحت تاثیر نیروهای تکتونیکی کششی و فشارش در مقیاس محلی و ارتباط آن با فعالیت های تکتونیکی پهنه البرز غربی ارزیابی شده است.
کلید واژه ها : جیرنده، راندگی، ساختار، چین، تکتونیک
مقدمه
مطالعه ساختارهای پهنه البرز دشوارتر از باقی پهنه های ساختاری ایران می باشد . زیرا هم فعالیت های کوهزایی و هم تکتنوماگمایی بسیار شدیدی را پشت سر گذاشته و ساختارهای اولیه شکل گرفته در آن ، بعدها توسط رسوبات جوانتر پوشیده می شوند . در نتیجه به دلیل اینکه البرز پیوسته تحت تأثیر حرکات تکتونیکی است ، در آن ساختارهایی شکل گرفته است که ، در فرآیندهای بعدی به شدت دگرگون شده اند و شکل اولیه خود را از دست داده اند . بنابراین مطالعاتی که امروزه انجام می گیرد بر روی فرم های تکتونیکی که تحت تاثیر حرکات تکتونیکی اولیه در آن شکل گرفته است ، نیستند و در واقع شکل ثانویه آنها را مشاهده می کنیم . ( سعیدی ، . ( 1387 محدوده مورد مطالعه شامل شهر جیرنده، روستاهای سنگرود، پاکده، کلیشم، داماش و بره سر می شود که از دیدگاه زمین شناسی ناحیه مهمی را در پهنه البرز غربی تشکیل داده اند. این محدوده دارای روند تقریبی شمال غرب – جنوب شرق بوده و از جمله مراکز مهم جمعیتی، اقتصادی و زمین شناسی استان گیلان میباشد. مورفولوژی کنونی محدوده مورد مطالعه حاصل فعالیت های مورفوتکتونیکی مختلف دوره های گذشته و همچنین فرسایش است. موقعیت طبیعی و جغرافیایی محدوده به 2 قسمت شمالی و جنوبی قابل تقسیم میباشد که ویژگیهای طبیعی هر قسمت نقش ویژه ای در برداشت های صحرایی و تحلیل مطالعات دارد. مناطق راندگی آنگول – کماسر ، آسمانسرا و درفک ، از جمله مهمترین ساختارهای زمین شناسی البرز غربی بوده که فعالیت های تکتونیکی این مناطق ، تاثیرات متفاوتی را بر ناحیه مورد مطالعه تحمیل نموده است در کنار این مناطق ، تعداد زیادی گسل های متوسط و کوچک مقیاس نیز در منطقه وجود دارد که در این مقاله خصوصیات هندسی و جنبشی آنها مورد بحث قرار گرفته است.
بحث
محدوده مورد بررسی در پهنه البرز باختری جای دارد. تغییر شکل سنگها در این منطقه بیشتر به شکل گسلش و تا حدودی چین خوردگی میباشد . مهمترین گسلهای منطقه از نوع راندگی هستند. گسل جیرنده و گسل کلیشم - بره سر ، گسل های اصلی منطقه می باشند که با روند باختر ، شمال باختر – خاور ، جنوب خاور ، به موازات هم و در شمال شهر جیرنده قرار دارند . در گستره مورد بررسی ، چین های بزرگ و قابل توجه ای مشاهده نشد . این چین ها بیشتر به زون های برشی موجود در منطقه محدود میشوند . بطور کلی چین های البرز از روند کلی البرز تبعیت می کنند یا در حقیقت تبعیت از تغییر روند ساختاری البرز می کنند ، ( سعیدی ، ( 1387 .در این منطقه همچنین ، دایک های متعددی در آهک های مربوط به ژوارسیک فوقانی تا کرتاسه زیرین نفوذ کرده است . این دایک ها آندزیتی -بازالتی بوده و عمدتاّ به سن ، ائوسن می باشند . عملکرد گسل های مذکور ، سبب ایجاد زون های برشی متعددی در رسوبات منطقه شده است . این امر ، یکی از
دلایل نفوذ سیالات و دایک های متعدد در رسوبات منطقه می باشد . بطور کلی در این محدوده روند غالب ساختارها باختر ، شمال باختر - خاور ، جنوب خاور می باشد .
شکل : ( 1) نقشه ساختاری محدوده مورد بررسی ، سازمان زمین شناسی کشور ، ( ( 1381
گسل جیرنده
گسل جیرنده با طول تقریبی 18Km با روند تقریبی باختر ، شمال باختر- خاور ، جنوب خاوری از شمال شهر جیرنده می گذرد این گسل یک گسل رانده با جهت راندگی به سمت شمال و شیب به سمت جنوب می باشد که از مرکز شهر جیرنده می گذرد. شیب تقریبی گسل جیرنده در دید به سمت شرق ، حدودا 60 درجه به سمت غرب می باشد. اما در نتیجه مقادیر متفاوت زاویه اصطحکاک داخلی در لایه های مختلف و نوع و مدل گسیختگی ، در زاویه شکستگی گسل از لایه ای به لایه ای دیگر میتواند تغییر ایجاد شود، ( . ( Ferril and Morris, 2003 در شکل (2) ، گدازه های آندزیتی – بازالتی برنگ خاکستری تیره ( (EVL ، در اثر حرکت معکوس گسل جیرنده ، به عنوان فرادیواره ، بر روی سنگ آهک ، سنگ آهک توفی نازک لایه نومولیت دار برنگ کرم و خاکستری (EL) رانده شده است .
گسل کلیشم- بره سر
گسل کلیشم - بره سر با طول تقریبی 20Km به موازات گسل جیرنده و در شمال آن قرار دارد.
گسل کلیشم - بره سر یک گسل رانده با روند تقریبی باختر ، شمال باختر - خاور ، جنوب خاور با رخنمون محدود در منطقه نمایان است. شکل ( (4 ، رخنمون گسل کلیشم - بره سر در روستای کلیشم را نشان میدهد ، شیب ظاهری گسل در نگاه بسوی شمال غرب ، حدود 30 درجه به سمت جنوب می باشد . گسل کلیشم – بره سر در روستاهای کلیشم تا بره سر سازندهای مربوط به زمانهای کرتاسه و پالئوسن را قطع نموده است اما در بسیاری از مکانها از جمله روستای چمل ، توسط راندگی های جوانتر به سن سنوزوئیک بالایی که میتوان آنها را حاصل از عملکرد فازهای کوهزایی همزمان با فاز پاسادنین دانست، پوشیده شده است ( شکل . ( 2 گسل کلیشم – بره سر را میتوان لرزه زا ترین گسل 5 سال اخیر این محدوده دانست بطوریکه 2 زلزله با بزرگای بالای
4ریشتر در طی 2 سال گذشته در آن ثبت شده است. (پایگاه داده های علوم زمین ، (1389
برداشت های صحرایی از این گسل به علت وجود دره های پرشیب، پوشش انبوه گیاهی و راندگیهای جوان و کم شیب منطقه (به نقشه شماره 2، توجه شود ) ، به دشواری امکان پذیر است. جابجایی طبقات در نزدیکی روستای بره سر ( 20 کیلومتری ، توتکابن – بره سر) ، را به یکی از شاخه های گسل چمل نسبت می دهند . یک برگه راندگی بواسطه ی این گسل جابجا شده و گسل کلیشم - بره سر را در این محدوده پوشانده است ، شکل . (3 ) شیب ظاهری گسل در این رخنمون ، حدود 40 درجه به سمت غرب میباشد.
گسل منجیل - سنگرود
منطقه راندگی کوه آسمانسرا، در غرب شهر جیرنده و در شمال شهر لوشان فرار دارد. این منطقه از برگهای
