بخشی از مقاله
چکیده
امروزه از رستنیهای هر منطقه به عنوان ابزاری مناسب برای قضاوت درباره وضعیت اکولوژیکی و کیفیت رویشگاه استفاده میشود. از این رو، مطالعات پوشش گیاهی برای مدیریت و برنامهریزی مناطق حفاظتشده امری ضروریست. هدف از این مطالعه شناخت گروه گونههای اکولوژیک در 300 هکتار از جنگلهای بلوط ایرانی - Quercus branti L. - در منطقه حفاظتشده مالهگاله بود. برای این منظور، تعداد 96 قطعه نمونه به روش تصادفی- سیستماتیک و ابعاد شبکه آماربرداری 150 * 150 متر برداشت شد. مساحت قطعات نمونه برای پوشش درختی و درختچهای 1000 متر مربع بود.
مساحت قطعات نمونه پوشش علفی با روش پلاتهای حلزونی ویتاکر - Nested plots - و سطح حداقل - Minimal area - ،64 متر مربع به دست آمد. در هر قطعه نمونه عوامل توپوگرافی - شیب دامنه، جهت جغرافیایی، ارتفاع از سطح دریا - ثبت و درصد پوشش گیاهی بر اساس مقیاس واندرمارل اندازهگیری شد. برای طبقهبندی پوشش گیاهی آنالیز دو طرفه گونههای شاخص - TWINSPAN - استفاده شد.
طبق نتایج به دست آمده از این آنالیز پوشش گیاهی منطقه در هشت گروه اکولوژیک طبقهبندی شدند، این گروه گونههای اکولوژیک در طبقات مختلف شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا استقرار دارند. بنابراین میتوان نتیجه گرفت که عوامل توپوگرافی در تفکیک و پراکنش گروههای اکولوژیک مؤثر هستند. در پژوهش حاضر، تعداد 162 گونه گیاهی متعلق به 41 خانواده شناسایی شد. بزرگترین خانواده گیاهی منطقه خانواده Asteraceae با 26 گونه و 20 جنس بود. بزرگترین جنس شناسایی شده، جنسهای Plantago و Medicago هر کدام با پنچ گونه بودند.
-1 مقدمه و هدف
جنگلها جزء مهمترین بوم سازگانهای خشکی هستند که نقش عمدهای در جریان انرژی، ماده و تبدیل این دو بین زمین و اتمسفر بر عهده دارند .[13] ویژگیهای جامعه صنعتی سبب شده که بسیاری از مردم به طبیعت و تفرجگاههای دور از شهرها روی آورند
توسعه و مدیریت مناطق حفاظت شده میتواند یکی از کلیدیترین و موثرترین راهبردهای ملی و بینالمللی برای حفاظت بلندمدت از تنوع زیستی باشد .[14] شبکه مناطق حفاظت شده شامل چهار طبقه اصلی پارکهای ملی، اثر طبیعی ملی، پناهگاههای حیات وحش و مناطق حفاظتشده است. انتخاب مناطق حفاظتشده جدید، مدیریت و کارایی مناطق حفاظتشده فعلی یکی از مهمترین فعالیتهای زیستشناسان حفاظت و همچنین یکی از دغدغههای دولتها در حفاظت از محیط زیست در دنیای امروز است
رستنیهای یک منطقه از مهمترین پدیدههای سیمای طبیعت است، و به صورت مستقیم و غیرمستقیم نقش مهمی در کارکردها و خدمات بومسازگان دارد. از آنجا که گیاهان در بلند مدت کلیه شرایط و رخدادهای محیطی را تحمل کرده و با تنشهای محیطی سازگار شدهاند . [16] میتوان از آنها به عنوان ابزاری مناسب برای قضاوت درباره وضعیت بومشناختی و کیفیت رویشگاه استفاده کرد
رویشگاه زاگرس بخش وسیعی از رشته کوه زاگرس را شامل میشود که منطقهای به طول 1300 کیلومتر و عرض متوسط 200 کیلومتر از ایران را میپوشاند. جنگلهای زاگرس جزء جنگلهای نیمه خشک طبقهبندی شده و با مساحتی بالغ بر 5 میلیون کیلومتر، 40 درصد جنگلهای ایران را به خود اختصاص داده است، به عنوان دومین منبع سلولزی تجدیدپذیر کشور و یکی از با ارزشترین ذخایر جنگلی بلوط در جهان به شمار میروند
-2 تئوری و پیشینه تحقیق
توصیف و تجزیه و تحلیل پوشش گیاهی متکی بر جنبههای اکولوژیکی بوده و فقط در چهارچوب اکولوژی است که میتوان تغییرات پوشش گیاهی و توزیع گونهها را به شیوه صحیحی درک کرد، از این رو، پوشش گیاهی همواره به عنوان بخش جداناپذیر اکوسیستم مطرح است
یکی از اجزای اصلی اکوسیستمها، پوشش گیاهی و ترکیب آن بوده که تحت کنترل عوامل محیطی قرار دارد .[20] انتشار نباتات بر روی کرهی زمین همبستگی و ارتباط نزدیکی با شرایط محیطی دارد؛ به طوری که هر گونه بر اساس خواص و سرشت اکولوژیکی خود جای مناسبی را انتخاب کرده است. لذا مهمترین اصل در حفاظت از یک اکوسیستم، شناخت عناصرتشکیل-دهنده اکوسیستم و بررسی عوامل مؤثر بر آنهاست
جامعه گیاهی در نتیجه ترکیب عوامل فیزیکی و بیولوژیکی محیط به وجود میآید .]22[ طبقهبندی و گروهبندی اکولوژیک رویشگاههای جنگلی از گذشته تا به امروز از مباحث اصلی مدیریت جنگل بوده است. از آنجا که انتشار و توسعه پوشش گیاهی در طبیعت اتفاقی نبوده و تحت تأثیر عوامل مختلف - ادافیکی، اقلیمی، فیزیوگرافی و... - می باشند
طبقه بندی اکولوژیک سرزمین، فرآیندی است که رویشگاه را به صورت واحدهایی که از نظر همگنی نسبی در متغیرها یا منابع اکولوژیک یکساناند، تفکیک میکند .[23] طبقهبندی پوشش گیاهی در تحقیقات علمی به عنوان یک ابزار برای سازماندهی و تفسیر اطلاعات زمینهای است. انجام دادن یا انتشار تحقیقات اکولوژی گیاهی بدون ارجاع دادن به نوع جامعه گیاهی، شبیه به گذاشتن یک نمونه در یک موزه بدون ارائه یک برچسب میماند
گیاهانی که به طور مکرر با همدیگر در نواحی با ترکیبهای مشابهی از رطوبت خاک، مواد غذایی، نور و دیگر عوامل حضور مییابند، بنابراین دارای نیازهای اکولوژیکی و بردباریهای مشابه هستند و در یک گروه دستهبندی میشوند، این گروه را در اکولوژی گروه گونههای اکولوژیک نامیده شده است .[25] هدف از این تحقیق شناسایی گروه گونههای اکولوژیک به منظور بهسازی مدیریت منطبق بر شرایط اکولوژیک در منطقه مورد مطالعه. همچنین، تهیه فهرست فلورستیک منطقه بود. مطالعاتی نیز در زاگرس انجام شده است.
-3 پیشینه تحقیق
در مطالعهای در منطقه هشتادپهلو استان لرستان با استفاده از آنالیز دو طرفه گونههای شاخص - TWINSPAN - سه گروه اکولوژیک تشخیص دادند .[3] در تحقیقی که در منطقه حفاظت شده قلارنگ ایلام در غرب ایران برای بررسی پوشش گیاهی - درختی، درختچه ای، بوته ای و علفی - ، انجام شد. نتایج نشان داد که پنج گروه گونه اکولوژیک و به تبع آن پنج واحد رویشگاهی در منطقه مورد مطالعه وجود دارد .[4] در مطالعه دیگری در اشترانکوه لرستان، برای طبقهبندی از آنالیز دوطرفه گونههای شاخص استفاده شد و 14 گروه اکولوژیک تشخیص داده شد .[5] در پژوهشی در جنوب شرق یاسوج با استفاده آنالیز دو طرفه گونههای شاخص انجام شد حضور تعداد چهار گروه اکولوژیک تأیید شد
در تحقیق دیگری در منطقه حفاظت شده مانشت ایلام با استفاده آنالیز دوطرفه گونههای شاخص، چهار گروه اکولوژیک گیاهی تشخیص داده شد .[7] در مطالعهای دیگر در یک رویشگاه مرتعی در آباده فارس به وسعت 27295/4 هکتار، برای طبقهبندی از آنالیز دو طرفه گونههای شاخص استفاده شد، نتایج نشان از حضور 22 گروه اکولوژیک داشت
-4 مواد و روشها
-4-1 منطقه مورد مطالعه
این پژوهش در زاگرس جنوبی، استان فارس، در منطقه حفاظت شده ماله گاله و انتهای حوزه کوهمره سرخی انجام شد. این حوزه بخشی از منطقه حفاظت شده ماله گاله است. این منطقه در مختصات جغرافیایی 51° 33 37 تا 52° 25 56 طول شرقی و 29 ° 15 57 تا 30° 36 5 عرض شمالی واقع شده است. وسعت منطقه حفاظت شده مالهگاله 52096 هکتار است. توپوگرافی منطقه کوهمره سرخی نشاندهنده کوهستانی بودن منطقه و مناطق دشتی تنها دارای تراسهای باریک در کنار رودخانهها بوده و عرصههای دشتی در این منطقه کمتر دیده میشود.
-4-2 برداشت عوامل توپوگرافی
عوامل توپوگرافی برای هر قطعه نمونه - شیب دامنه، جهت دامنه، ارتفاع از سطح دریا - با کمک شیب سنج و قطب نمای سونتو و دستگاه GPS ثبت شد. جهت جغرافیایی برای به کارگیری در آنالیزهای چند متغیره از طریق فرمول - Cos - 45 - A - + 1 به مقدار کمی تبدیل شد، در این فرمول A آزیموت دامنه است
-4-3 روش نمونهبرداری
برای شناسایی گروه گونههای اکولوژیک 300 هکتار از جنگلهای بلوط ایرانی - Quercus brantii L - در منطقه حفاظتشده مالهگاله با جنگل گردشی انتخاب شد. برای این منظور، تعداد 96 قطعه نمونه به روش تصادفی- سیستماتیک و ابعاد شبکه آماربرداری150 * 150 متر برداشت شد. مساحت قطعات نمونه برای پوشش درختی و درختچهای 1000 متر مربع بود. مساحت قطعات نمونه پوشش علفی با روش پلاتهای حلزونی ویتاکر - Nested plots - و سطح حداقل 64 - Minimal area - متر مربع به دست آمد درصد پوشش گیاهی از مقیاس واندرمارل مطابق جدول - - 1 استفاده شد
جدول - : - 1 مقیاس واندرمارل برای برداشت درصد پوشش علفی
-4-5 طبقهبندی توپوگرافی منطقه مورد مطالعه
برای بررسی دادهها، شیب قطعات نمونه را به سه طبقه 0-25 و 25-50 و بالاتر از 50 درصد و تعداد 24 قطعه نمونه در هر طبقه شیب؛ جهت جغرافیایی در دو جهت فرعی شمالشرق و جنوبغرب در هر جهت 30 قطعه نمونه، ارتفاع از سطح دریا در چهار طبقه 1050-1150 و 1150-1250و 1350-1250و 1350-1450 با تعداد 24 قطعه نمونه در هر طبقه طبقهبندی شد.
