بخشی از مقاله
چکیده:
در دنیای متغیر و پیچیده امروز، دانشگاهی که در اندیشه شناخت توانایی ها، ظرفیت ها، قوت و ضعف های داخلی و نیز محیط خود نباشد، بی تردید با مشکلات فراوانی در جهت اعتلای علمی کشور روبرو خواهد بود. تدوین راهبرد در سازمان ها و بخش های مختلف جامعه، پاسخی است به تحولاتی که در عرصه های مختلف در حال وقوع است تا دستیابی به اهداف سازمان تسهیل گردد. با توجه به اهمیت روزافزون فناوری اطلاعات در جوامع امروزی، برنامه ریزی راهبردی برای بهره گیری از این فناوری توانمندسازی بیش از پیش اهمیت یافته است
دانشگاه علوم پزشکی گیلان با درک صحیح این موضوع، اقدام به تدوین برنامه راهبردی فناوری اطلاعات نموده است. بر این اساس در تحقیق حاضر یک رویکرد چند مرحلهای تدوین و در نهایت راهبردهای مناسب برای این منظور استخراج شدند. بدین ترتیب که در ابتدا با استفاده از ماتریس SWOT نقاط قوت، ضعف و فرصت ها و تهدیدات دانشگاه در زمینه فناوری اطلاعات بر اساس اهداف و ماموریت های سازمان شناسایی شدند. در مرحله بعد ضریب اهمیت هر یک از شاخص ها با استفاده از روش تحلیل سلسلهمراتبی مشخص شده و وضعیت فعلی سازمان در حال حاضر از نظر موقعیت استراتژیک در بخش فناوری اطلاعات مشخص گردید.
در نهایت نیز بر اساس نتایج مراحل قبل، تعدادی از راهبردهای استراتژیک شناسایی و با استفاده از ماتریس QSPM رتبه بندی شدند. نتایج بدست آمده نشان می دهند که زمینه سازی برای جذب منابع اختصاصی ملی از وزارت متبوع، بومی نمودن نرم افزارهای برخط کشوری، الزام به ایجاد معماری یکپارچه بهره برداری از نرم افزارهای کشوری برخط در بین معاونتها، استفاده بهینه از شرکت های نرم افزاری بومی در ارتقاء بهرهوری از نرم افزارهای کشوری، ایجاد پست سازمانی در حوزه فناوری اطلاعات، تخصیص بودجه جهت آموزش نیروی انسانی فناوری اطلاعات، و توسعه خدمات الکترونیکی به اعضاء هیئت علمی، مدرسان و دانشجویان دانشگاه به ترتیب از راهبردهای دارای اولویت دانشگاه در حوزه فناوری اطلاعات می باشند.
-1 مقدمه
افزایش سرعت تغییر فناوری اطلاعات در حوزه سخت افزار، نظام های کاربردی و شبکه باعث شده است که دیدگاه های کوتاه مدت هرچند که جامع و سازمان نگر باشند، کارآیی لازم برای بهره گیری مناسب از فناوری اطلاعات و ارتباطات - فاوا - را نداشته باشند. از آنجا که فناوری اطلاعات و ارتباطات به سرعت در حال تغییر است، وجود یک برنامه کلان و به دور از جزئیات برای مشخص کردن سیر حرکت جامعه در مسیر فناوری اطلاعات ضروری است. چنین مشکلی با تدوین برنامه راهبردی فناوری اطلاعات و ارتباطات مرتفع می گردد
بنا به تعریف وارد و گریفینز،1برنامه راهبردی فناوری اطلاعات و ارتباطات عبارت است از برنامه ریزی برای مدیریت مؤثّر و بلند مدت نظام های نظام های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات که در بر دارنده نظام های نرم افزاری و سخت افزاری و زیر ساختهای ارتباطی سازمان است. برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات این امکان را برای سازمان ها فراهم آورده است تا به شیوه ای خلّاق و نوآور عمل نموده و برای بهره گیری از قابلیت های فناوری اطلاعات و شکل دادن به آینده خود به صورت انفعالی عمل نکنند. بدین ترتیب، سازمانها قادر خواهد بود ابتکار عمل را در دست بگیرند و سرنوشت خود را رقم بزنند
یک استراتژی فناوری اطلاعات تعیین می کند که چگونه یک کسب کار مورد انتظار در محیط جامع سازمان در آینده تحقّق پیدا می کند و نیز این استراتژی توصیف می کند که مأموریت ها و اهداف محیط جامع کسب و کار سازمان چگونه بوسیله فناوری اطلاعات پشتیبانی می گردد. یک برنامه استراتژیک فناوری اطلاعات کلیّه تغییراتی که محیط جامع سازمان در آینده چه در داخل و چه در خارج با آن مواجه خواهد شد و نیز فرصت های بالقوه فناوری اطلاعات را در نظر می گیرد.
برنامه راهبردی فناوری اطلاعات و ارتباطات با ارائه مأموریت، چشم انداز، اهداف و راهبردهای توسعه آن، زمینه همگرایی فعّالیت های مرتبط با فناوری اطلاعات را در سازمان ایجاد می نماید و در کل، بر اساس اصول برنامه ریزی هبردیرا و با بهره گیری از نظرات و دیدگاه های مدیران سازمان ها تهیّه می شود. بعلاوه، برنامه اشاره شده در راستای اهداف و راهبردهای سازمان ها شکل می گیرد تا بتواند سازمان ها را در راستای نیل به اهداف کلان خود یاری رساند.
هماهنگ سازی فعّالیت های صورت گرفته در راستای فناوری اطلاعات، شناسایی ظرفیت های موجود در زمینه فناوری اطلاعات، شناسایی زیرساختار فناوری اطلاعات سازمان، برنامه ریزی در جهت ارتقاء و بهینه سازی آن در راستای استفاده مناسب از فناوری اطلاعات به منظور هماهنگی در پیشبرد اهداف سازمان، هدایت برنامه های توسعه فناوری اطلاعات در سطوح مختلف با تبیین چشم انداز و مأموریت و سیاست های هماهنگ و مشخص و مؤثّر از جمله اهداف اصلی تدوین برنامه راهبردی فناوری اطلاعات است
برنامه راهبردی فناوری اطلاعات بر اساس اصول برنامه ریزی راهبردی صورت می گیرد. تا کنون مدل های مختلفی برای تدوین برنامه راهبردی سازمان ها ارائه شده است. گرچه این مدل ها از لحاظ مکتب و روش شناسی با یکدیگر تفاوت هایی دارند، تمامی آنها به نوعی از یک فلسفه پیروی می کنند. در برنامه ریزی راهبردی کسب و کار، ابتدا مأموریت و چشم انداز سازمان تعیین می شود، سپس ضمن تجزیه و تحلیل عوامل تأثیر گذار داخلی و خارجی بر سازمان، نقاط قوّت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای1 سازمان شناسایی می شوند. در مرحله بعد، اهداف سازمان تدوین شده وبر اساس نقاط قوّت و ضعف و فرصت و تهدیدهای شناسایی شده، راهبردهای سازمان استخراج میگردد. تبیین راهبردها می تواند بر اساس مدل های مختلفی صورت گیرد
راهبردهای فناوری اطلاعات باید در راستای راهبردهای کلان سازمان ها شکل گیرند و به نوعی زمینهبروز و تحقّق این راهبردها را فراهم نمایند. این امر، هم راستا سازی راهبردهای فناوری اطلاعات با راهبردهای کسب و کار نامیده میشود. در مرحله شناخت وضعیت موجود، بطور عام، راهبردهای سازمان نیز شناسایی می شوند تا بتوان راهبردهای فناوری اطلاعات را در راستای راهبردهای اشاره شده مدوّن نمود
به عبارتی برنامه راهبردی فناوری اطلاعات و ارتباطات یک برنامه گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب است. در این برنامه، وضعیت موجود بکارگیری فناوری اطلاعات در سازمان شناسایی می شود، سپس بر اساس چشم انداز و جهت گیری های کلان سازمان، وضعیت مطلوب فناوری اطلاعات مشخص می گردد. چشم انداز فناوری اطلاعات، دورنمای مشخصی است که باید در عین جامع بودن، با بیانی ساده و شفّاف ارائه شود، جنبه شعاری داشته باشد و بتواند شور و انگیزه و هماهنگی لازم را در جهت همسو کردن فعّالیت های سازمان برای انجام رسالتی خاص به وجود آورد
پس از تدوین چشم انداز می توان به سراغ مأموریت رفت. بیانیه مأموریت، بیانگر فلسفه وجودی و رسالت اصلی سازمان یا مجموعه سازمان ها است. در حوزه فناوری اطلاعات، بیانیه مأموریت می تواند بیانگر وظیفه اصلی و رسالت سازمان در زمینه توسعه فناوری اطلاعات به شمار آید
استراتژی یا راهبرد را نیز می توان راه و روش تحقّق مأموریت سازمان تلقی نمود، به گونه ای که از این راه، سازمان عوامل داخلی و خارجی را بررسی و شناسایی کند و از قوّت های داخلی و فرصت های خارجی به درستی بهره برداری نماید و ضعفهای داخلی را از بین ببرد و از این تهدیدهای خارجی بپرهیزد - ابراهیمی و همکاران، . - 1383 در برنامهریزی راهبردی فناوری اطلاعات، به طور معمول، از تحلیل نقاط قوّت و ضعف و فرصت و تهدید استفاده می شود
نقاط قوّت و ضعف، مربوط به عوامل درون نظام است که در شناسایی آنها باید عوامل داخلی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. به منظور تعیین فرصت ها و تهدیدها نیز باید عوامل بیرونی نظام، شناسایی و تحلیل گردد . در تحلیل SWOTسعی می شود تا با شناسایی نقاط قوّت و ضعف در زمینه فناوری اطلاعات و تعیین فرصت و تهدیدهای موجود در زمینه بهره گیری از فناوری اطلاعات، راهبرد ها به گونه ای تبیین شوند تا بیشترین استفاده از نقاط قوّت و فرصت ها صورت گیرد و نقاط ضعف برطرف شود و برای رویارویی با تهدیدها چاره اندیشی صورت پذیرد. پس از تدوین راهبردها، می توان با استفاده از روش هایی همچون ماتریس QSPM1 و فرآیند تحلیل شبکه ای2 آنها را اولویت بندی نمود
اصل اساسی تدوین استراتژی این است که سازمان ها باید برای بهره جستن از فرصت های خارجی و پرهیز از اثرات ناشی از تهدیدات خارجی یا کاهش آنها، نقاط قوّت و ضعف واحدهای سازمان را شناسایی و آنها را ارزیابی نماید. بدین ترتیب، شناسایی و ارزیابی عوامل خارجی و داخلی می تواند مؤفّقیت سازمان ها را تضمین نماید
دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی-درمانی گیلان در سال 1365 تاسیس شد. این دانشگاه مشتمل بر دانشکده های پزشکی- دندانپزشکی-پرستاری و مامایی شهید بهشتی رشت- پرستاری و مامایی لنگرود- پیراپزشکی لنگرود- بهداشت- داروسازی و واحد بین الملل دانشگاه می باشد که به طور مجموع تعداد 4300 دانشجو در رشته های مختلف و مقاطع مختلف مشغول به تحصیل در آن می باشند. همچنین این دانشگاه به منظور آموزش عملی دانشجویان خود 8 بیمارستان مجهز شهر رشت شامل : مرکز آموزشی درمانی پورسینا، مرکز آموزشی درمانی ولایت، مرکز آموزشی درمانی الزهرا، مرکز آموزشی درمانی 17 شهریور، مرکز آموزشی درمانی شفا، مرکز آموزشی درمانی حشمت، مرکز آموزشی درمانی رازی، مرکز آموزشی درمانی امیرالمومنین را در اختیار دارد.
از این رو، برنامه ریزی استراتژیک IT در این دانشگاه بیش از پیش ضروری به نظر می رسد. تحلیل استراتژیک بخش فناوری اطلاعات دانشگاه در عرصه خدمت رسانی بهتر به دانشجویان، استفاده از وسایل کمک آموزشی مبتنی بر رایانه و سایر فناوری ها جهت یادگیری مؤثّر دانشجویان، تسهیل و تسریع عملیات اداری دانشگاه و دانشکده ها و ... می تواند موارد استفاده ارزشمندی را فراهم نماید. بنابراین برای بکارگیری مؤثر فناوری اطلاعات باید برنامهای تهیه نمود که در آن با شکلدهی چهارچوب استراتژیکی از تصمیمهای مدیریتی، بتوان از یک سو پشتیبانی مأموریت، اهداف و کسب و کار سازمان را محقق ساخت و از سویی دیگر زیرساختی فراهم نمود که امکان گردش و مبادله مناسب و مؤثر دادهها و اطلاعات و اشتراک منابع را فراهم سازد تا زمینه برای همسویی برنامههای توسعه فناوری اطلاعات با تحولات سازمانی فراهم گردد. به همین جهت، باید نگاه به برنامه جامع IT با رویکرد برنامهریزی استراتژیک یک امر حیاتی برای دانشگاه تلقی شود.
از این رو، سوال اصلی تحقیق حاضر بدین صورت خواهد بود که استراتژی های مناسب IT دانشگاه علوم پزشکی گیلان کدامند. برای پاسخ به سوال فوق مدل مفهومی تحقیق بر اساس ترکیب رویکردهای برنامه ریزی استراتژیک مطابق با شکل زیر تدوین شد .
شکل :1 مدل مفهومی برنامه ریزی استراتژیک IT دانشگاه علوم پزشکی گیلان
