بخشی از مقاله
1. مقدمه
وب2 مفهومی است که بر اساس آن تعامل با محتوای وب به مثابه تعامل با محتوای موجود در رایانههای شخصی است؛ دنیایی که در آن هر کنشی، چون کلیک بر هر دکمه و پیوندی، واکنشی آنی و بلادرنگ در بر خواهد داشت، به طوری که کاربر احساس میکند در حال استفاده از یک نرمافزار نصب شده بر سیستم خود است. در دو دههی گذشته شاهد تحولات سریع کتابخانه ها در بهرهگیری از فناوری اطلاعات بودهایم. کتابخانهها خدمات خود را مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات پیشرفته توسعه دادهاند. یکی از این فناوریهای معمول وب 2 است که به تازگی به عنوان نسل دوم فناوری برای ارتباطات پدید آمده است. وب 2 به شدت در عرصهء تجارت الکترونیک، تبلیغات آنلاین و همچنین سایر خدمات آنلاین بکار گرفته شده است.[12] بنابراین کتابداران نیز باید برای تسهیل روند دسترسی به اطلاعات و آسان سازی استفاده از کتابخانهها اقدام اساسی کنند در ویکی پدیا آمده که واژهی وب 2 نخستین بار توسط تیم اوریلی و دیل دورتی1 از شرکت اوریلی مدیا ابداع شده است. نسل نخست وب که ثابت و فقط خواندنی2 است، به نسل جدید وب 2 که پویا و خواندنی / نوشتنی3 است تغییر یافته است.[ 20 ] به عبارتی، این نسل از وب کـاربر سالار [2]و شامل جنبه های بیشتری برای تعامل انسانها (مانند مکالمه و گفتگو، شبکه سازی بین شخصی، شخصی کردن و فرد گرایی) است [8] ویکیها، پادکست-ها4، پیام رسانی فوری، آر.اس. اس 5، وبلاگ، فلیکر6، فیس بوک 7و مانند آن، از جمله قابلیتهای جدید وب هستند. چنین کاربردی از وب به عنوان نوعی ابزار تعامل اجتماعی، موجب پدید آمدن بحثی با نام وب 2 به مثابه گونه جدیدی از وب پدید آورده است. [7] در محیط وب 2 کتابداران باید بکوشند ارتباط بین کـــاربران و کتابخانه را نگاه دارند.لازمه این امر، تحول به سوی کتابدار 2 است.[19]کتابدار 2 باید بین فناوریهای اطلاعات و مــــردم ارتباط ایجاد کند. لذا باید مانند معلمی قابلیتهای وب2 و کتابخانه 2 را به کاربران بیاموزد، آنها را با این اصطلاحات آشنا سازد و در هر مکان و زمانی که کاربر حضور دارد، کتابدار2 نیز حضور داشته باشد. [18] در عصری که وب 2 سیر صعودی خود را در زمینه های گوناگون می پیماید و کاربران نیز به کاربران 2 تبدیل می شوند، برای کتابدار 2 شدن باید بکوشیم. بدیهی است که کتابـداران کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی نیز در این میان سهمی دارند و با توجه به محیط کـاری و ارتباط با دانشجویان و ارائه خدمــات متنوع به آنها، بایستی مجهز به مهارتهای وب 2 باشند تا بتوانند پاسخگوی نیاز اطلاعاتی جامعهی مراجعه کننده خود باشند و به طور رضایت بخشی نیاز کاربران را مرتفع سازند. البته سرعت و دقت ارائهی خدمات به کاربران کتابخانههای دانشگاهی اهمیت دارد و وب 2 ابزارهایی فراوان دارد. از جمله ابزارهایی که در پژوهش حاضر بررسی شده، شامل: وبلاگ، آر.اس.اس، فیس بوک، ویکی، آی ام ( پیام فوری)، فلیکر و پادکست؛ که در زندگی شخصی کاربران اثرگذارند و کاربران از این ابزارها استفاده می کنند. لذا فناوری جدید وب 2 نیز خواه یا ناخواه به کتابخانهها وارد می شود و بر کتابخانهها اثرگذار است. کتابداران باید با این ابزارها آشنایی کافی داشته باشند تا بتوانند نیاز روز کاربران را در محیط کتابخانه - حتی بدون مراجعهی حضوری آنان - پاسخ دهند و رسالت خود یعنی خدمت به کاربران را به انجام رسانند. بنابراین هدف اصلی پژوهش، بررسی میزان آشنایی و استفادهی کتابداران کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با فناوریهای ارتباطی (ابزارهای وب (2 می باشد.
برای رسیدن به این مسئله، پرسش ها و فرضیات زیر مطرح می شود:
پرسش های پژوهش
.1 میزان آشنایی کتابداران کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با ابزارهای وب 2 چه اندازه است؟
2. میزان استفادهی کتابداران کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از ابزارهای وب 2 چه اندازه است؟
3. بهترین ابزار وب 2 برای اطلاع رسانی و استفاده در کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، از دیدگاه کتابداران آن کدام است؟
4. توانایی کتابداران در استفاده از کدام یک از ابزارهای وب 2 بیشتر و در کدام یک از ابزارهای وب 2 کمتر است؟
Reilly & Dale Dougherty ُ 1. Tim O 2 .Read Only 3. Read / Write 4. Padeksts 5. R. S .S 6. Flickr 7. facebook
فرضیه های پژوهش
1. بین سطح تحصیلات کتابداران و استفاده آنها از ابزارهای وب 2 تفاوت وجود دارد.
2. بین آشنایی کتابداران با فناوریهای اطلاعات (وب (2 و ارائه خدمات از این طریق، رابطه وجود دارد.
3. بین رشته تحصیلی کتابداران و استفاده ی آنان از ابزارهای وب 2 تفاوت وجود دارد.
پیشینه پژوهش
وب 2 به عنوان مبحثی جدید و مناقشه آمیز وارد مقولهی علوم ارتباطات و فناوری شده و بخش مهمی از خدمات کتابخانهها را نیز در بر گرفته است. کتابداران نیز باید فرصت مهم استفاده از ابزارهای وب 2 را گسترش و سواد اطلاعاتی خود را نیز افزایش دهند. ، پژوهشگران نیز با توجه به اهمیت روزافزون این مقوله، تحقیقاتی در این زمینه سامان داده اند که در این بخش، برخی از پژوهشهای انجام شده درداخل و خارج از کشور معرفی شده اند.
اسفندیاری مقدم، حسینی شعار، در پژوهش خود تحت عنوان " میزان آشنایی واستفاده کتابداران کتابخانههـــای دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب"2 به تعیین میزان آشنایی و استفاده کتابداران کتابخانههای دانشگاهی همدان از امکانات و قابلیتهای وب 2 پرداخته است. نتایج پژوهش نشان داد میزان آشنایی کتابداران با امکــانات و قابلیتهای وب 2 در سطح متوسط (44/6) و میزان استفاده آنها از امکــانات و قابلیتهای و 2 در سطح متوسط و پایین((42/6 است. همچنین مشخص شد بیشترین توانایی کتابداران در استفاده از ایمیل و وبلاگ است و کمترین توانایی آنها در استفاده از امکانـات و قابلیتهای وب 2 به فلیکر مربوط است.
بورهانا، سی هلز و سالم 2009، در پژوهشی با رویکرد کیفی و با استفاده از پرسشنامه، فناوریهای وب 2 در یک کتابخانه دانشگاهی را از طریق تمرکز بر دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه ایالتی کنت بررسی کردند. هدف اصلی پژوهش، گردآوری نظرهاو انتظارهای دانشجویان از عملکرد وب 2 در کتابخانه بود با این نیت که از نتایج آن در طراحی خدمات آینده در کتابخانه استفاده شود. نتایج پژوهش نشان داد دانشجویان از شبکههای اجتماعی نسبت به سایر ابزارهای وب 2 بیشتر استفاده می کنند. همچنین،علاقهی زیاد ایشان به فناوریهای وب 2 و تجربهی آموزشی اندک از طریق ابزارهای وب 2 را نشان داد.
دوراک و جفری 2009، در پژوهشی به موضوع تبدیل اینترنت کتابخانه از فرمت اچ.تی.ام.ال. به نرمافزار ویکی پرداخته و شواهدی مبنی بر موفقیت آن ارائه میکند و نتیجه میگیرد که استفاده از شبکه داخلی پس از ایجاد این تغییر افزایش یافته است و هرچند روزآمدی افزایش نیافته اما به صورت عادلانهتر در بین بخشها تقسیم شده تا اینکه تنها در اختیار کارمندان فنی باشد. نرمافزار ویکی، انتخاب بسیار خوبی برای کتابخانههاست، زیرا اجازه ویرایش آسان و تشریک مسئولیتها را میدهد.
چوا و گو 2010، با هدف آشنائی بامیزان استفاده از ابزارهای وب 2 در کتابخانهها و نیز بررسی افزایش کیفیت وب سایت با کمک این ابزارها، وب سایت 120 کتابخانه عمومی و دانشگاهی ازشمال آمریکا، اروپا و آسیا را به طور مساوی انتخاب و با روش تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل کردند. یافته-ها نشان داد میزان استفاده از این ابزارها در کتابخانههای آمریکای شمالی، از دیگر کتابخانههای مورد بررسی بیشتر بوده که دلیل احتمالی آن گسترش بیشتر اینترنت در این منطقه و استفاده از ابزارهای وب 2 در کتابخانههای دانشگاهی در مقیاسی بیشتر از کتابخانههای عمومی، بوده است. پژوهش ایشان نشان داد استفاده از ابزارهای وب 2 تاثیر مثبتی بر افزایش کیفیت وب سایت کتابخانه دارد.
امانوئل 2012، درپژوهشی به بررسی وب 2 در کتابخانه و آموزش علوم اطلاعات در یونان پرداخته است.یافتههای این پژوهش نشان داد که بسیاری از دانشآموزان به اکثر ابزار وب 2 آگاه هستند. بنابراین آنها تمایل به یادگیری بیشتر در آموزش وب 2 دارند، چراکه آنها باور دارند که دانش خود را در مورد این موضوع غنی سازند. وبلاگها و ویکیها اولین ابزار انتخابی آنها برای یادگیری است. دانشآموزان براین باور هستند که ارتباط مستقیمی بین متخصصین کامپیوتر و کتابداران برای تدریس ابزار وب 2 وجود دارد چراکه این همکاری به نفع آنها میباشد.
از بررسی پژوهشهای پیشین چنین برمیآید که پژوهشگران، یک یا چند مورد از امکانات و قابلیتهای وب2 را انتخاب و بررسی کردهاند. آنان بین کتابداران شاغل و دانشجویان رشته کتابداری و اطلاعرسانی در استفاده از این امکانات و قابلیتها، تفاوت قایل شدهاند. نیاز به تحقیق و بررسی در زمینه وب 2/0 و استفاده کتابخانههای دانشگاهی از این امکانات و قابلیتها لازم و ضروری است، چون بررسیها در این زمینه (در ایران) به صورت نظری بوده و تنها پژوهشهایی به طور خاص (درباره یکی از ابزارها، و نه کاربرد آن در کتابخانههای دانشگاهی) انجام شده است. کتابخانهها نیز، باید تغییرات جدید را در کتابخانهها وارد کنند و برای بقای خود آن را بپذیرند. برای این امر، باید ابتدا سعی شود امکانات و قابلیتهای وب 2/0 را در کتابخانههای دانشگاهی به کاربران و کتابداران شناسانده و سپس میزان تأثیر و مفید بودن آنها سنجیده شود و در نهایت، برای کاربرد این امکانات و
قابلیتها تصمیمگیری کرد. این روند به آشنایی و آگاهی کتابداران با امکانات و قابلیتهای وب 2/0 نیاز دارد تا پس از سنجش میزان آشنایی آنان، میزان استفاده، کاربرگرا بودن، و کیفیت خدمات ارائه شده از این طریق، بررسی گردد.
.3 روش شناسی پژوهش
پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که به روش پیمایشی و با رویکرد توصیفی انجام شده است. جامعهی آماری مورد پژوهش، تمام 48 کتابدار کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه است. از سرشماری برای کسب اطلاع در مورد جامعه استفاده شد. ابزار مورد استفاده جهت گردآوری دادهها، پرسشنامهی محقق ساختهای است که بر اساس مرور متون مرتبط طراحی شده است. پرسشنامه بین کتابداران کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه توزیع گردید که در این میان 9 نفر از کتابداران حاضر به همکاری نشدند و در نتیجه، حجم مورد مطالعه به 39 نفر کاهش یافت. جهت روایی، پرسشنامه برای 10 نفر استاد کتابداری ارسال گردید و در نهایت، نظرهای سودمند آنان در پرسشنامه نهایی اعمال گردید. در این تحقیق برای تعیین پایایی، ابتدا پرسشنامه بین 30 نفر از کتابداران که به عنوان پیش نمونه اولیه انتخاب شده بودند، توزیع گردید. سپس با استفاده از نرم افزار اس . پی. اس. اس 1ویرایش 18 ضریب آلفای کرونباخ پرسشنامه محاسبه شد که مقدار آن برابر با 0/935 شد.
.4 تجزیه و تحلیل یافته ها
در این بخش یافتههای پژوهش، به صورت توصیفی و تحلیلی ارائه شده است. این بخش شامل دو قسمت است. در قسمت اول، اطلاعات توصیفی متغیرهای جمعیتشناختی و فراوانی پاسخهای افراد در مورد مولفههای مورد بررسی، به تفکیک مقولههای هریک از ابعاد و در قسمت دوم نیز یافتهها بر اساس سوالات پژوهش ارائه شده است. بهطور واضحتر در این بخش ابتدا توزیع فراوانی افراد بر حسب سه متغیر جنسیت، سطح تحصیلات، و سن به صورت جدول ارائه شده است. در ادامه اطلاعات توصیفی، جدول توزیع فراوانی پاسخهای افراد در مورد هریک از ابعاد مذکور به صورت کلی و به مقولههای مربوطه ارائه شدهاست. نهایتاً آمار استنباطی، یافتههای مربوط به سؤالات پژوهشی ارائه شده است
. 5 یافتههای پژوهش
.1 . 5 اطلاعات جمعیتشناختی
بهمنظور ارائه دیدگاهی مناسب در مورد ویژگیهای افراد مورد مطالعه، در این قسمت توزیع فراوانی افراد جامعه بر حسب برخی متغیرهای اساسی ارائه گردیده است. همچنین به منظور مقایسه بهتر چگونگی توزیع افراد مورد مطالعه، علاوه بر بیان تعداد افراد بر حسب متغیرهای جمعیتشناختی، این ارقام به صورت درصدی نیز بیان شده است.
×جدول شماره (1) شاخص های توصیفی و ویژگی های جمعیت شناختی
×متغیر ×تعداد ×درصد
×جنسیت ×زن 22× 56/4×
×مرد 17× 43/6×
× ×دیپلم 4× 10/3×
×تحصیلات ×کاردانی 3× 7/7×
×کارشناسی 22× 54/4×
×کارشناسی ارشد و بالاتر 10× 25/6×
× 26× تا 30 سال 3× 7/6×
×سن 31× تا 35 سال 12× 30/7×
36× و بالاتر 23× 59×
×بدون پاسخ 1× 2/7×
بر اساس نتایج به دست آمده در پژوهش حاضراز لحاظ جنسیت، تعداد 17نفر((%43/6 را مرد، 22نفر((%56/4 را زن تشکیل داده بنابراین اکثریت تعداد کتابداران را زنان تشکیل میدهند، کمترین سطح تحصیلات مختص به مقطع کاردانی با 7/7 میباشد و بیشترین آن مختص به مقطع کارشناسی با 54/4 میباشد. سن کتابداران در این پژوهش نیز کمترین آن 7/6 مختص به زیر 30 سال میباشد و بیشترین فراوانی مختص به سن بالاتر از 36 سال %59 میباشد.
1 .SPSS(version 18 )
پاسخ به پرسشها و فرضیههای پژوهش پرسش :1 میزان آشنایی کتابداران کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی با وب 2 چه اندازه است؟
جدول((2 توزیع کتابداران بر حسب میزان آشنایی آنها با امکانات و قابلیتهای وب2/0
میزان آشنایی با امکانات و قابلیتهای فراوانی درصد
وب2/0
کم 14 35/9
متوسط 17 43/59
زیاد 8 20/51
جمع 39 100
انحراف معیار 4/5 میانگین نمره نمره
15/21 حداقل8 حداکثر24
با توجه به یافتههای جدول 2، میزان آشنایی بیشتر کتابداران با ابزارهای وب2/0 در حد متوسط (%43/59) است. با پاسخ به این سؤال، مشخص شد که بیشتر کتابداران، یا با ابزار وب 2/0 آشنا نیستند یا با تعدادی از ابزار وب 2 آشنایی کمی دارند . پیشنهاد میشود برای آشنایی کتابداران شاغل در کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه با ابزارهای وب 2/0 برنامهریزیهایی (مانند برگزاری کارگاه آموزشی و ...) انجام گیرد.
پرسش:2 میزان استفادهی کتابداران کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از ابزارهای وب 2 چه اندازه است؟
جدول (3) توزیع کتابداران بر حسب میزان استفاده آنان از ابزارهای وب2/0
میزان استفاده از ابزارهای فراوانی درصد
وب2/0
کم 21 53/85
متوسط 14 35/9
زیاد 4 10/25
جمع 39 100
میانگین نمره نمره
انحراف معیار3/66 حداقل حداکثر
14/26
10 23
با توجه به جدول 3 میزان استفادهی بیشتر کتابداران از ابزارهای وب2/0 در حد کم (%53/85) است. طبق نتایج به دست آمده از جدول 2، میزان شناخت کتابداران از ابزارهای وب2 نیز در سطح متوسطی است. بنابراین، یافتههای جدول 2 نیز تأیید میشود، زیرا هر اندازه میزان آشنایی با وب 2/0 کم باشد، استفادهی از این ابزار نیز پایین خواهد بود.
پرسش :3 بهترین ابزار وب2 برای اطلاع رسانی واستفاده در کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه از دیدگاه کتابداران کدام است؟
جدول((4 توزیع فراوانی نظر کارکنان در باره بهترین ابزار برای اطلاع رسانی در کتابخانه در بین جامعه مورد پژوهش
ابزارهای وب 2 تعداد درصد
ویکی 20 12/5
وبلاگ 29 18/1
RSS 20 12/5
فلیکر 13 8/1
18 11/2
فیس بوک
ایمیل 27 16/9
چت 20 12/5
پادکست 13 8/1
جمع 1601 100
همانگونه که جدول 4 نشان می دهد، یافتههای حاصل از پژوهش در زمینه توزیع فراوانی کتابداران، ابزار وبلاگ با 18/1 درصد بهترین ابزار برای اطلاع رسانی و استفاده در کتابخانههای دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه است. در حالی که ابزارهای فلیکر و پادکست با 8/1 درصد، کمترین میزان را به خود اختصاص داده اند.
