بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه شیوه مطالعه، به عنوان یک فن تلقی می شـود و بـا وجود همه پیشرفت هاي تکنولوژیکی، هنوز بخش بسیار مهمی از یادگیري هاي دانشجویان پزشکی از طریـق خوانـدن حاصـل می شود. در برنامههاي آموزشی از دانشجویان به عنوان فراگیـر انتظار می رود که در جهت تنظیم عملکردشان براي یـادگیري، خودبرانگیخته و فعال باشند، به آموختن خویش اعتماد کننـد، برنامــه منســجم و هدفمنــد داشــته باشــند و مطالعــهشــان را مدیریت کنند. فراگیران براي مطالعه و یادگیري از راهبرد هاي شناختی و فراشناختی استفاده می کنند، راهبردهاي شـناختی راهبردهاي یادگیري و یادآوري هستند و به ما کمک می کننـد تا اطلاعات تازه را براي ترکیب با اطلاعات قبلاً آموخته شـده و ذخیرهسازي آنها را در حافظه دراز مدت آماده کنیم .(1)
لازم است بین راهبردهاي شناختی (cognitive strategy) و راهبردهــاي فراشــناختی (metacognitive strategy) تمیــز قائل شد در حـالی کـه راهبردهـاي شـناختی جهـت تسـهیل یادگیري و پیشرفت به کار میروند، راهبردهاي فراشناختی بـه منظور نظارت و کنترل پیشرفت، مورد استفاده قرار می گیرنـد، براي مثال، یادداشت برداري به هنگام مطالعـه یـک مـتن یـک راهبرد شناختی اسـت. امـا انتخـاب هوشـیارانه مناسـبتـرین راهبرد براي انجام دادن تکلیف و بررسی مـداوم بـراي تعیـین کارآمدي راهبـرد و یـا تغییـر آن بـه هنگـام لـزوم و جانشـین سـاختن آنهــا بــا راهبــرد جدیـد، یــک راهبــرد فراشــناختی میباشد .(2)
خواندن، فرایندي پیچیده و عالی اسـت و از تعامـل چهـار جزء ایجاد می شود: خواننده، متن، توانـایی خوانـدن همـراه بـا درك، توانـایی کـاربرد بهتـرین اسـتراتژي بـراي خوانـدن .(3)
مختاري و ریچارد سه مؤلفه از راهبردهاي فراشناختی خواندن را با روش تحلیل عاملی معرفی مینمایند. این راهبردهـا بـراي برنامـــه ریــــزي و کنتــــرل و ارزیــــابی خوانــــدن بکــــار میروند.راهبردهاي کلی خواندن((Global reading strategies
یک مجموعه از استراتژيهاي مبتنـی بـر مطالعـه بـا رویکـرد تجزیه و تحلیل کلـی مـتن مـی باشـد. ایـن راهبردهـا قبـل از خواندن و در هنگام برنامهریزي بـراي تکـالیف خوانـدنی بکـار می روند (ایجاد یک هـدف بـراي مطالعـه، پـیش بینـی کـردن موضوع).
فصلنامه مرکز مطالعات وتوسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی شهیدصدوقی یزد
Archive of SID
4 بررسی رابطه بین آگاهی فراشناختی از راهبرد هاي مطالعه با پیشرفت...
بدین ترتیب اهمیت این مطالعه از بعد نظـري و کـاربردي با توجه به لزوم تـأمین بخـش مهمـی از نیـاز هـاي آموزشـی دانشجویان پزشکی از محیطهاي یادگیري متنوع و مجازي در کنار آموزش سنتی و دستیابی به یادگیري عمیـق و معنـی دار به منظـور کسـب صـلاحیت هـاي علمـی و عملـی و پیشـرفت تحصیلی دانشجویان پزشکی آشکار می گردد. بنابراین نیـاز بـه طراحــی و بــه کــارگیري روشهــا و راهبردهــاي شــناختی و فراشـناختی کارآمـدتر در مطالعـات درسـی ضـروري بـه نظـر می رسد اما تاکنون برنامه ریزي دقیـق و گسـترده اي در جهـت شناخت و کاربرد این نـوع از راهبردهـا صـورت نگرفتـه اسـت.
مطالعه حاضر بـا هـدف بررسـی وضـعیت آگـاهی فراشـناختی دانشجویان پزشکی از مهمترین راهبردهـاي مطالعـه و بررسـی ارتباط آن با پیشـرفت تحصـیلی و پـی بـردن بـه راهبردهـاي مؤثرتر به منظور سازماندهی و پیشبرد یادگیري دانشجویان در زمینه درك مطلب متون خواندنی، انجام گردیده است.
روش بررسی
در این مطالعه توصیفی- تحلیلی تعـداد 317 نفـر از میـان
900 نفر از دانشجویان در حال تحصیل در مقاطع علـوم پایـه، فیزیوپاتولوژي و بالینی (کارآموزي) رشته پزشـکی در دانشـگاه علــوم پزشــکی ایــران در ســال تحصــیلی 91 - 92 بــه شــیوه نمونهگیري تصادفی طبقهاي با حجم 18درصد بیشتر از جدول پیشنهادي کرجسی و مورگان (به روش تقسیم به نسبت، 158
نفــــر در مقطــــع علــــوم پایــــه، 58 نفــــر در مقطــــع فیزیوپــاتولوژي،101نفردرمقطــع بــالینی از میــان دانشــجویان کارآموزي) انتخاب شدند و شاخص پیشرفت تحصیلی دانشـجو بر اساس معدل کل نمرات دانشجو تا زمان تکمیـل پرسشـنامه تعیین گردید و به صورت سؤال بسـته پاسـخ (بـا طبقـهبنـدي پاسخها در سه دسته 10-13/99) ضعیف، 14-16/99متوسـط ،17-20 بـالا) پرسـیده شـد. در ایـن پـژوهش، از پرسشـنامه
آگاهی فراشناختی از راهبردهاي خوانـدن مختـاري و ریچـارد Metacognitive Awareness of Reading Strategies (MARSI) Inventory استفاده گردید .(4) سه حیطه تشـکیل
دهنــده ایــن پرسشــنامه شــامل راهبردهــاي کلــی خوانــدن، راهبردهاي حل مسئله و راهبردهاي حمایت از خوانـدن اسـت کــه بــه ترتیــب از 13و 8 و 9 گویــه تشــکیل شــده اســت و پاسخگویان میتوانند وضعیت خود را در مقابل هـر گویـه روي
فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی شهیدصدوقی یزد
یک مقیاس لیکرت پنج درجهاي (همیشه تا هرگز) رتبهبنـدي کنند.
براي هر مقیاس میانگین نمرههاي 3/5 و بالاتر به معنی وضعیت بالاتر و مطلوب، میانگینهاي بین 2/5 و 3/4 به معنی وضعیت متوسط و میانگینهاي پایینتر از 2/4 به معنی وضعیت پایین است. نمرات هر مقیاس با یکدیگر جمع میشود و سپس تفسیر اطلاعات بر اساس روشهاي تفسیري رایج در مورد مقیاسهاي فشرده (مانند هنگ و ملنیگ 1995،
آکسفورد (1990 انجام میشود. این تفسیر بر اساس نتایج به دست آمده از گروه هنجاریابی پیشنهاد شده است. اگر فراگیر در یک مقیاس فرعی، میانگین 2/4 یا پایینتر را کسب کند میتوان نتیجه گرفت که او در این زمینه ضعیف است .(4)
پرسشــنامه توســط موسســه تحقیقــات علــوم رفتــاري و شناختی سینا ترجمه گردیـد (9) و روایـی پرسشـنامه توسـط مختاري و ریچارد با مطالعه وسیع متون و مرور تحقیقاتی کـه در مبانی نظري در زمینه فراشناخت و درك خواندن از جملـه الکساندر و جتـون، بیکـر و بـراون، گـارنر، پـاریس و وینگـراد، پرسلی و آفلرباخ با تایید متخصصـان و صـاحب نظـران انجـام گردید و روش تحلیل عاملی بـراي بررسـی سـاختار مقیـاس و اجراي متعدد بر روي گروه هاي مختلف تضمین گردیده است و پایایی آن با ضریب آلفاي کرونباخ براي کل آزمون /89محاسبه گردید (4) و در مطالعه حاضر، آلفاي کرونباخ براي کل آزمـون
0/86و مؤلفه راهبردهاي کلی خواندن برابر 0/74و راهبردهـاي حل مسئله 0/69و راهبردهـاي حمایـت خوانـدن 0/66تعیـین گردید.
پرسشنامهها به صورت خود ایفا و پس از دریافـت معرفـی نامه کتبی از مسئولان بعـد از امتحانـات دانشـجویان توزیـع و جمعآوري گردید، سهم هر یک از مقاطع و ترم ها از نظر تعداد نمونه به صورت تقسیم به نسبت تعیین گردیـد. بـراي اجـراي پرسشنامه محدودیت زمانی در نظر گرفته نشده بود و متوسط زمان اجرا 10 دقیقه بود.
در پرسشنامه هدف از پژوهش و ارائه توضـیحات ضـروري مربوط به اهمیت دقت و رعایت صـداقت در پاسـخگویی ارائـه گردید، در مورد محرمانه ماندن اطلاعـاتی کـه دانشـجویان در اختیار پژوهشگر قرار می دهنـد بـه آنهـا توضـیح داده شـد و نمونههاي مورد مطالعه با رضـایت و آگاهانـه پرسشـنامه هـا را تکمیل نمودند و با توجه به بدون نام بـودن پرسشـنامه و اخـذ
دوره نهم، شماره دوم، تابستان1393
Archive of SID
سیما علیرضایی طهرانی و همکاران 5
معدل به صورت سؤالات بسته پاسخ اثرات عدم تمایل برخی از دانشجویان در بیان نمره معدل کاهش یافت. همچنین از کلیه افرادي که در این پژوهش همکاري داشته اند قدردانی به عمـل آمد. ضمناً حضور پژوهشگر در محل نقش مـؤثرتري در جهـت تبیین اهداف پـژوهش، پاسـخ بـه سـؤالات و جلـب مشـارکت دانشجویان ایفا نمود. در این مطالعه مقطعی، تحلیل داده ها بـا نرم افزارSPSS 16 و با روشهاي آمار توصیفی و تحلیلی انجـام شد، جهت بررسی وضعیت آگاهی دانشجویان پزشکی پیرامون هر یـک از مؤلفـههـاي راهبردهـاي مطالعـه از آزمـون T تـک نمونهاي استفاده شد. نمره 3 حد بحرانی در این آزمون تعیـین گردیده و با احتمـال %95 مـورد بررسـی قـرار گرفـت. جهـت بررسی رابطه میان متغیرهاي کمی ذکرشده و به واسطه نرمال بودن توزیع دادهها از آزمون همبستگی پیرسون و جهت پـیش بینی میزان تغییرات از مدل رگرسیون گـام بـه گـام اسـتفاده گردید.
یافتهها
بر اساس نتایج به دست آمـده از تحلیـل پرسشـنامه هـاي تکمیل شده توسـط 317 نفـر از دانشـجویان پزشـکی، تعـداد
190نفر ( 59/9درصد) از دانشجویان مـورد مطالعـه را زنـان و تعداد127نفر 40/1)درصد) را مردان تشکیل میدادند.
تعداد 158 نفر ( 49/8درصد) از دانشجویان پزشکی مـورد مطالعه در مقطع علوم پایه، 58 نفـر 18/3)درصـد) در مقطـع فیزیوپاتولوژي و در نهایت در حدود 101 نفر 31/9)درصد ) از آنان در مقطع بالینی مشغول تحصیل بودند.
تعـداد 29 نفـر(9/1درصـد) از دانشـجویان پزشـکی مـورد مطالعه داراي معدل کل مابین بازه 10 تا 13/99درصد بودنـد.
معدل تعداد 190 نفـر 59/9)درصـد) در بـازه 14 تـا 16/99 و
تعداد 98 نفر 30/9)درصد) از دانشجویان در بـازه 17 و بـالاتر قرار داشتند.
تعداد 60 نفر 24/1)درصـد) از دانشـجویان پزشـکی مـورد مطالعــه در گــروه ســنی 18 تــا 19 ســال،تعداد 89 نفــر
35/7)درصـد) در بـازه سـنی 20تـا21 سـال، تعـداد 73 نفـر
29/3)درصد) در بازه سنی 22 تا 23 سال و در نهایـت تعـداد
27نفـر 10/8)درصـد) از دانشـجویان بـیش از 23 سـال سـن داشتند.
با توجه به جدول 2، آزمون T تک نمونهاي جهـت بررسـی وضـعیت آگـاهی دانشـجویان پزشـکی از مؤلفـههـاي راهبـرد مطالعه، مشـخص نمـود کـه میـزان P-value پیرامـون مؤلفـه آگاهی دانشجویان پزشکی از راهبرد هاي مطالعه و مؤلفه هـاي آن ≤0/001 میباشد که به دلیـل کوچـکتـر بـودن از سـطح معنیداري آزمون می توان نتیجه گرفت که دانشجویان پزشکی مـورد بررسـی نسـبت بـه راهبردهـاي مطالعـه و سـه مؤلفـه:
راهبردهاي کلی خواندن، راهبردهاي حل مسئله و راهبردهـاي حمایت خواندن آگـاهی دارنـد. همـان طـور کـه در جـدول 1
مشاهده میشود، میانگین و انحراف معیـار نمـره راهبـردهـاي مطالعه (مجموع مؤلفه ها) از میـان 317 نفـر دانشـجوي مـورد مطالعه3/48±0/44و خطاي 0/2 به دست آمد.
چنانچه این میزان را با شاخص تعیـین وضـعیت =2.4-1)
ضعیف، =3.4-2.5 متوسـط،=5-3.5 مطلـوب)مقایسـه نمـاییم مشخص خواهد شد که میزان این آگاهی در وضـعیت مطلـوب می باشد. میانگین نمره مؤلفههـاي راهبردهـاي کلـی خوانـدن، راهبرد هاي حل مسئله و راهبـرد هـاي حمایـت خوانـدن بـه ترتیب در حدود 3/42±0/49،3/77±0/51و 3/35±0/55 آمـد چنانچه این میزان را با شاخص تعیین وضعیت مقایسه نمـاییم مشخص خواهد شد که میزان این آگاهی به ترتیب در وضعیت مطلوب، مطلوب و متوسط میباشد.
جدول :1 آمار توصیفی متغیرهاي مورد مطالعه (مؤلفه هاي راهبردهاي مطالعه)
مؤلفهها و راهبردهاي مطالعه تعداد میانگین و انحراف معیار خطاي انحراف معیار
راهبردهاي کلی خواندن 317 3/42±0/49 0/03
راهبردهاي حل مسئله 317 3/77±0/51 0/03
راهبردهاي حمایت خواندن 317 3/35±0/55 0/03
راهبردهاي مطالعه(مجموع مؤلفهها) 317 3/48±0/44 0/02
فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی شهیدصدوقی یزد دوره نهم، شماره دوم، تابستان1393
Archive of SID
6 بررسی رابطه بین آگاهی فراشناختی از راهبرد هاي مطالعه با پیشرفت...
جدول:2 بررسی وضعیت آگاهی دانشجویان پزشکی از مؤلفههاي راهبرد مطالعه
مؤلفهها و راهبردهاي میزان آزمون3=
مطالعه t درجه آزادي P-value اختلاف میانگین حدود دامنه در سطح اطمینان %95
راهبردهاي کلی خواندن 15/39 316 ≤0/001 0/420 پایین بالا
0/369 0/478
راهبردهاي حل مسئله 26/86 316 ≤0/001 0/77 0/714 0/827
راهبردهاي حمایت خواندن 11/19 316 ≤0/001 0/35 0/285 0/406
راهبردهاي مطالعه(مجموع 19/19 316 ≤0/001 0/48 0/429 0/527
مؤلفهها)
با توجه به خروجی آزمـون همبسـتگی پیرسـون (جـدول شــماره (3 مشــخص شــد کــه رابطــه مســتقیم و همبســتگی معنی داري میـان آگـاهی دانشـجویان پزشـکی از راهبردهـاي مطالعـه و سـه مؤلفـه آن، بـا پیشـرفت تحصـیلی وجـود دارد.
همچنین میان سه مؤلفه بیشترین شدت همبستگی مربوط به راهبردهاي کلی خواندن و کمترین مربوط به راهبردهـاي حـل مسئله میباشد.
جدول :3 بررسی رابطه آگاهی دانشجویان پزشکی از راهبردهاي مطالعه و مؤلفههاي آن با پیشرفت تحصیلی آنان
متغیرها پیشرفت راهبردهاي کلی راهبردهاي راهبردهاي راهبردهاي
تحصیلی خواندن حل مسئله حمایت خواندن مطالعه
پیشرفت تحصیلی ضریب همبستگی 1 0/336 0/278 0/31 0/366
P-value --- ≤0/001 ≤0/001 ≤0/001 ≤0/001
تعداد 317 317 317 317 317
راهبردهاي کلی خواندن ضریب همبستگی 0/336 1 0/585 0/626 0/885
P-value ≤0/001 ---- ≤0/001 ≤0/001 ≤0/001
تعداد 317 317 317 317 317
راهبردهاي حل مسئله ضریب همبستگی 0/278 0/585 1 0/522 0/793
P-value ≤0/001 ≤0/001 --- ≤0/001 ≤0/001
تعداد 317 317 317 317 317
راهبردهاي حمایت خواندن ضریب همبستگی 0/31 0/626 0/522 1 0/845
P-value ≤0/001 ≤0/001 ≤0/001 --- ≤0/001
تعداد 317 317 317 317 317
راهبردهاي مطالعه(مجموع ضریب همبستگی 0/366 0/885 0/793 0/845 1
مؤلفهها) P-value ≤0/001 ≤0/001 ≤0/001 ≤0/001 ---
تعداد 317 317 317 317 317
فصلنامه مرکز مطالعات و توسعه آموزش دانشگاه علوم پزشکی شهیدصدوقی یزد دوره نهم، شماره دوم، تابستان1393
