مقاله عوامل موثر بر تاخیر گزارش حسابرسی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

بخشی از مقاله

عوامل موثر بر تاخیر گزارش حسابرسی در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران

1

چکیده:

یکی از مهمترین ویژگی های کیفی صورتهای مالی، به موقع بودن اطلاعات مندرج در آنها می باشد. درک و شناسایی این موضوع که مدت زمان حسابرسی، می تواند عاملی مهم و اثر گذار بر به موقع بودن ارائه اطلاعات مالی باشد، باعث شده که مطالعات درباره تاخیر گزارش حسابرسی و عوامل موثر برآن صورت گیرد.در این راستا؛تحقیق حاضر سعی دارد که مسئله تاخیر گزارش حسابرسی را بین شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار دهد. منظور از تاخیر گزارش حسابرسی در تحقیق حاضر، فاصله زمانی بین پایان سال مالی شرکت ها و تاریخ گزارش حسابرسی می باشد. نمونه مورد بررسی حاوی 230 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 88 الی 6) 93سال) می باشد.جهت انجام تحقیق هفت فرضیه بیان شده تا ارتباط بین تاخیر گزارش حسابرسی با نوع موسسه حسابرسی، وجود یا عدم وجود اقلام غیر عادی در صورت سود و زیان، نوع صنعت ، حضور بین 50 شرکت فعال بورس، زیان ده بودن شرکت، اندازه شرکت و تغییر حسابرس طی سالهای مالی مورد بررسی قرار گیرد.جهت انجام بررسی های لازم برای متغیر اندازه شرکت از آزمون همبستگی پیرسون و برای نوع صنعت از آنالیز واریانس یک طرفه و برای دیگر متغیر ها از آزمون Tمستقل استفاده گردیده است. نتایج تحقیق نشان می دهند که همه متغیر های تحقیق به جزحضور بین 50 شرکت فعال بورس و تغییر حسابرس طی سالهای مالی، همگی رابطه معنی داری با تاخیر گزارش حسابرسی دارند.

واژه های کلیدی: حسابرس، گزارش حسابرس، تاخیر گزارش حسابرس

مقدمه :

مفید بودن گزارشهای منتشر شده از سوی شرکتها ، به صحت اطلاعات و به هنگام بودن آنها بستگی دارد. به موقع بودن به عنوان یکی از ویژگی های کیفی اطلاعات می باشد و طبق نظر انجمن حسابداری آمریکا

به عنوان زیر مجموعه ای از ویژگی کیفی مربوط بودن اطلاعات طبقه بندی میگردد.(1957و(A.A.A 1954
صورت های مالی شرکتها به همراه گزارش حسابرسی منبع قابل اتکایی برای قضاوت و تصمیم گیری می باشند. با توجه به اینکه به موقع بودن گزارشات و اطلاعات مالی بسیار حائز اهمیت است و باید زمانی در اختیار استفاده کنندگان قرار گیرد که فرصت اتخاذ تصمیم،قضاوت و اقدام به موقع نسبت به موضوع مورد نظر برای آنان وجود داشته باشد. با توجه به اینکه اغلب صورت های مالی همراه گزارش حسابرسی ارائه می شوند ، تاخیر در گزارش حسابرسی می تواند از ویژگی به موقع بودن صورت های مالی بکاهد. در تحقیق حاضر، فرضیه های مورد نظر بررسی می گردد تا بتوان تاثیر متغیرها را در طولانی شدن مدت زمان گزارش حسابرسی شناسایی نمود.

پیشینه تحقیق

وان زیجل و همکاران2 در سال 2014به بررسی »دوره تصـدی حسـابرس، خـدمات غیرحسابرسـی و محافظـه کـاری سـود« پرداختند.نتایج تحقیق حاکی از این بود که در شرکت های دولتی هیچ رابطه ای بین دوره تصدی حسابرس و محافظـه کـاری سود وجود ندارد، جایی که خدمات غیرحسابرسی ارتباط منفی با محافظه کاری سود داشته است .در شـرکت هـای غیردولتـی رابطه بین تصدی حسابرس و استفاده از خدمات غیرحسابرسی با محافظه کاری سود بالا بوده است.

لونتیس و همکاران(2013) 3 به بررسی » هزینه نمایندگی و رقابت در بازار خدمات، مطالعه موردی قیمـت گـذاری خـدمات حسابرسی در یونان« پرداختند.یافته های تحقیق نشان می دهد که حق الزحمه حسابرس و ساعات کار حسابرس با رقابـت در بازار خدمات حسابرسی رابطه معکوس دارد.نتیجه این تحقیق بیانگر آن هست که کار حسابرسی به عنوان هزینه نماینـدگی بـا افزایش فشار رقابتی کاهش پیدا می کند و در نتیجه باعث کاهش نیاز سهامداران به خاطر تحمیل کمتر هزینه های حسابرسی و کاهش کیفیت حسابرسی می شود.

گریفین و لونت( 2011) 4 در پژوهش خود نشان دادند که حق الزحمه حسابرس رابطه ای معنی دار با عواملی چون نوع گزارش حسابرسی ، تغییر حسابرس ، نوع صنعت ، نسبت جاری ، تعداد بخش های واحد تجاری ، اندازه صاحبکار دارد.

چن وهمکاران( 2014) 5 در پژوهشی در چین دریافتند که با ادغام یک موسسه حسابرسی چینی با یکی از موسسات بزرگ حسابرسی (موسسه ارنست و یانگ) در سال 2002، از 46 صاحبکار این موسسه حسابرسی چینی ، 30 صاحبکار ، حسابرس خود را تغییر دادند و موسسات حسابرسی کوچک را به عنوان حسابرس خود انتخاب کردند. آن ها در پژوهش خود نشان دادند که انگیزه 30 شرکت از تغییر حسابرس ، دریافت گزارش حسابرسی مقبول در مقابل کیفیت پائین حسابرسی بوده است. براساس نتیجه این پژوهش ، رقابت در حسابرسی ، موجب کاهش کیفیت حسابرسی می شود.

سرهنگی (1380) در تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل موثر بر به موقع بودن گزارش گری مالی به بررسـی بـه موقـع بـودن گزارشگری مالی سالیانه در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1374-1378 پرداخت نتایج تحقیق نشان داد که 99 درصـد از شرکتهای نمونه،گزارش سالیانه حسابرسی شده را در مهلت قانونی به بورس ارائه دادند.و تنها بین سودآوری شرکت و مـدت زمان گزارش گری رابطه معنی داری وجود دارد بدینگونه که مدت زمان گزارش گری تابع نزولی از سود آوری شـرکت اسـت و بین دیگر عوامل و مدت زمان گزارشگری رابطه معنی داری مشاهده نگردید.

در همین سال یارمحمدی تحقیقی درباره به موقع بودن گزارشگری مالی میان دوره ای شرکت های پذیرفتـه شـده در بـورس اوراق بهادار ایران انجام داد و نتایج حاکی از آن بود که هرچه میزان معاملات سهام شرکت در یک دوره بیشتر باشد گزارشـات آن دوره سریع تر در بازار منتشر شده است.

برزیده و معیری درسال 1385 در تحقیقی به بررسی عوامل موثر بر به موقع بودن اطلاعات حسابداری پرداخت نتایج تحقیقات حاکی از آن بوده که تاخیر گزارش حسابرسی به طور با اهمیتی برای شرکتهای دارای تاریخ پایـان سـال مـالی منتهـی بـه 29 اسفند ماه بیشتر بوده است .
بدری و علیخانی 1389 در تحقیقی با عنوان عوامل موثر بر تاخیر گزارشهای حسابرسی با تجزیـه فرآینـد بـه CCTوFCT بـه بررسی عوامل موثر بر تاخیر گزارش حسابری با استفاده از دو جزء -1زمان مورد نیاز صاحب کار جهت بسـتن دفـاتر (CCT)و -2زمان مورد نیاز حسابرس جهت تکمیل عملیات حسابرسی، بعد از بستن دفاتر((FCT و تاثیر آنها بر 6 متغیر: اندازه شـرکت ،زیان ده بودن ،سابقه عضـویت د ربـورس ، صـنعت مـالی ، پایـان سـال مـالی ، نسـبت بـدهی در بـورس اوراق بهـادار تهـران پرداخت.نتایج تحقیق نشان داد که در حالی که برخی متغیرها هم بر CCTو هم FCTتاثیر داشته اند، برخـی دیگـر فقـط بـر

CCTو FCTموثر بوده اند.

روش تحقیق:

این تحقیق از نوع توصیفی می باشد و محقق برای بررسی های لازم متغیر اندازه شرکت از آزمون همبستگی پیرسـون و بـرای نوع صنعت از آنالیز واریانس یک طرفه و برای آزمون دیگر متغیر ها از آزمون t مستقل استفاده کرده است.

با توجه به اهمیت موضوع و شرایط محیط اقتصادی ایران هفت فرضیه زیر در این تحقیق مورد آزمون قرار گرفته است:

- نوع موسسه حسابرسی بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر دارد.

- اقلام غیر مترقبه بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر دارد.

- زیان ده بودن بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر دارد.

- عضو 50 شرکت برتر بورس بودن بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر دارد.

- تغییر حسابرس بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر دارد.

- نوع صنعت بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر دارد.

- اندازه شرکت بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر دارد.

متغیر های تحقیق و تعریف عملیاتی آنها الف) متغیر وابسته:

· تاخیر گزارش حسابرسی؛

در این تحقیق فرض شده است که هرچه فاصله بین تاریخ گزارش حسابرسی با تاریخ پایان سال مالی بیشتر باشد گزارش حسابرسی با تاخیر ارائه شده است.در نتیجه مدت زمان ارائه گزارش حسابرسی در تحقیق مزبور فاصله بین تاریخ پایان سال مالی هر شرکت، تا تاریخ گزارش حسابرسی در نظر گرفته می شود.

ب)متغیرهای مستقل:

· نوع موسسه حسابرسی؛

سازمان حسابرسی به عنوان متولی حسابرسی در ایران است که یک سازمان دولتی به شمار می رود. با توجه به مطالعات قبلی انتظار می رود انجام حسابرسی توسط این سازمان دارای کمترین تاخیر باشد.

در این تحقیق از متغیر ساختگی صفر و 1 جهت بررسی تاثیر نوع موسسه حسابرسی استفاده می شود.بدین صورت که اگر حسابرس شرکت سازمان حسابرسی باشد 1 و در غیر این صورت صفر اعمال می شود

· اقلام غیر مترقبه؛

منظور از اقلام غیر عادی (غیر مترقبه ) سود وزیان ناشی از رویدادها و وقایعی است که جزء فعالیت های عادی واحد تجاری محسوب نمی شوند. که حسابرس باید آزمونهای اضافی را در مورد این اقلام اعمال کنند.

در این تحقیق اقلام غیر عادی متغیر ساختگی صفر و یک می باشد.اگر شرکت دارای اقلام غیر مترقبه باشد 1 و در غیراینصورت صفر.
· زیان ده بودن شرکت؛

در این تحقیق به منظور شناسایی تاثیر وجود زیان شرکت بر تاخیر گزارش حسابرسی از متغیر ساختگی صفر یک استفاده می شود.بدین معنی که اگر شرکت دارای زیان باشد 1 و در غیر اینصورت صفر اعمال می شود.

· عضو 50 شرکت برتر بورس بودن؛

بورس اوراق بهادار تهران سالانه طی رتبه بندی شرکتهای موجود اقدام به معرفی 50 شرکت برتر بورس می کنند. در این تحقیق از متغیر ساختگی صفر و یک به منظور بررسی تاثیر این متغیر استفاده شده است بدین معنی که اگر شرکت عضو 50 شرکت برتر بورس باشد 1 و در غیر اینصورت صفر اعمال می شود.

· تغییر حسابرس؛

تحقیقات متعدد نشان داده است که حسابرس به دلیل عواملی مانند عدم آشنایی بر شرکت و صنعت و غیره نیاز به زمان بیشتری جهت ارائه گزارش خود دارد.بنابر این احتمال وجود تاخیر گزارش وجود دارد. بر این اساس در تحقیق حاضر جهت اندازه گیری تاثیر این متغیر از متغیر ساختگی صفر و یک استفاده شده است. که اگر حسابرس در سال مورد بررسی تغییر کرده باشد 1 و در غیر اینصورت صفر اعمال میشود.

· متغیر کنترلی؛

در این تحقیق به منظور کنترل سایر عوامل احتمالی موثر بر تاخیر گزارش حسابرسی، که با متغیرهای مستقل درنظر گرفته نشده، متغیرهای اندازه شرکت و نوع صنعت به عنوان متغیرهای کنترلی در نظر گرفته شده است

· اندازه شرکت؛

در این تحقیق با توجه به شرایط کشور ایران و فقدان نفوذ گسترده موسسات حسابرسی بزرگ و معتبر بین المللی،پیش بینی می شود که اندازه و بزرگی شرکت بر تاخیر گزارش حسابرسی تاثیر گذار باشد.از سویی دیگر هر چه شرکتهای مورد رسیدگی بزرگتر باشند مسلما حجم کار حسابرسی آنها بیشتر بوده و در نهایت گزارش حسابرس دیرتر مهیا می گردد در این تحقیق اندازه شرکت از طرق محاسبه لگاریتم طبیعی مجموع ارزش دفتری دارایی های شرکت در پایان سال مالی هر شرکت محاسبه شده است .

استهلاک انباشته – بهای تمام شده داراییها= ارزش دفتری دارایی ها (ارزش دفتری دارایی ها ) = Ln اندازه شرکت

· نوع صنعت:

یک متغیر مجازی هست که اگر شرکت مورد نظر مال آن صنعت باشد عدد1 و در غیر اینصورت صفر در نظر گرفته می شود.

مدل:

SQLAG a0 b1EXtraOR b2 higrowth b3 Loss b4 LnTA b5 AuditChange b6 Industry b7 Auditsize

جهت آزمون فرضیه ها از معادله رگرسیون چندگانه به شرح زیر استفاده کردیم:

=SQLAG فاصله بین تاریخ پایان سال مالی هر شرکت، تا تاریخ گزارش حسابرسی

=EXTRAORD اگر شرکت دارای اقلام غیر عادی باشد 1 و در غیر اینصورت صفر

=HIGROWTH اگر شرکت عضو 50 شرکت برتر بورس باشد 1 و در غیر اینصورت صفر

=LOSS اگر شرکت دارای زیان باشد 1 و در غیر اینصورت صفر

=LNTA لگاریتم طبیعی مجموع ارزش دفتری دارایی های شرکت در پایان سال مالی هر شرکت =AuditChange اگر حسابرس در سال مورد بررسی تغییر کرده باشد 1 و در غیر اینصورت صفر

=Industry یک متغیر مجازی هست که اگر شرکت مورد نظر مال آن صنعت باشد عدد1 و در غیر اینصورت صفر در نظر

می گیریم.

=Audit size اگر حسابرس شرکت سازمان حسابرسی باشد 1 و در غیر این صورت صفر

یافته های تحقیق:

برای متغیرهای تاخیر گزارش حسابرسی و اندازه شرکت، تعداد نمونه، میانگین، میانه، انحراف معیار، چولگی، کشیدگی، مینیمم و ماکزیمم محاسبه و هیستوگرام آنها رسم شده است. برای متغیر تاخیر گزارش حسابرسی میانگین برابر 78/88، کمترین مقدار برابر صفر و بیشترین مقدار برابر 165 است. ضریب چولگی برابر -0/072 و ضریب کشیدگی برابر -0/818 است. چولگی در حد مناسبی است ولی دادههای دارای کشیدگی هستند. با توجه به اینکه در بین دادهها مورد پرت وجود ندارد و ضرایب چولگی و کشیدگی انحراف زیادی را نشان نمیدهد، میتوان توزیع دادهها را نرمال فرض کرد.

برای متغیر اندازه شرکت میانگین برابر 11/33، کمترین مقدار برابر 9/2 و بیشترین مقدار برابر 14/85 است.

جدول :(1) جدول توصیفی

برای بررسی تاثیر نوع موسسه حسابرسی بر تاخیر گزارش حسابرسی از آزمون t مستقل استفاده شده است. فرض صفر برابر بودن میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در دو گروه است. اگر سطح معنیداری آزمون کمتر از 0/05 باشد فرض صفر رد خواهد شد.

شرط لازم برای مقایسه میانگینها، برابری واریانس متغیر وابسته در دو گروه است. لذا آزمون برابری واریانسها با آزمون لوین انجام شده است. با توجه به سطح معنیداری آزمون لوین (0/282) که بیشتر از 0/05 میباشد، برابری واریانسها تایید میشود. میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در موسسه خصوصی برابر 76/66 و در سازمان حسابرسی برابر 84/29 و سطح معنیداری برابر 0/000 است. با توجه به سطح معنیداری آزمون t که کوچکتر از 0/05 است فرض صفر رد میشود. در نتیجه میزان تاخیر گزارش حسابرسی در سازمان حسابرسی بطور معنیداری بیشتر از موسسه خصوصی میباشد.

جدول :(2) آزمون t مستقل برای بررسی تاثیر نوع موسسه حسابرسی بر تاخیر گزارش حسابرسی

برای بررسی تاثیر اقلام غیر عادی بر تاخیر گزارش حسابرسی از آزمون t مستقل استفاده شده است. فرض صفر برابر بودن میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در دو گروه است. اگر سطح معنیداری آزمون کمتر از 0/05 باشد فرض صفر رد خواهد شد. شرط لازم برای مقایسه میانگینها، برابری واریانس متغیر وابسته در دو گروه است. لذا آزمون برابری واریانسها با آزمون لوین انجام شده است. با توجه به سطح معنیداری آزمون لوین (0/243) که بیشتر از 0/05 میباشد، برابری واریانسها تایید میشود.

میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در موسساتی که اقلام غیر عادی ندارند برابر 78/65 و در موسساتی که اقلام غیر عادی دارند برابر 66/97 و سطح معنیداری برابر 0/009 است. با توجه به سطح معنیداری آزمون t که کوچکتر از 0/05 است فرض صفر رد میشود. در نتیجه میزان تاخیر گزارش حسابرسی در موسساتی که اقلام غیر عادی ندارند بطور معنیداری بیشتر از موسساتی که اقلام غیر عادی دارند میباشد.

جدول :(3) آزمون t مستقل برای بررسی تاثیر اقلام غیر عادی بر تاخیر گزارش حسابرسی

برای بررسی تاثیر زیان بر تاخیر گزارش حسابرسی از آزمون t مستقل استفاده شده است. فرض صفر برابر بودن میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در دو گروه است. اگر سطح معنیداری آزمون کمتر از 0/05 باشد فرض صفر رد خواهد شد.

شرط لازم برای مقایسه میانگینها، برابری واریانس متغیر وابسته در دو گروه است. از این رو آزمون برابری واریانسها با آزمون لوین انجام شده است. با توجه به سطح معنیداری آزمون لوین (0/118) که بیشتر از 0/05 میباشد، برابری واریانسها تایید میشود.

میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در موسساتی که زیان ندارند برابر 77/01 و در موسساتی که زیان دارند برابر 87/38 و سطح معنیداری برابر 0/000 است. با توجه به سطح معنیداری آزمون t که کوچکتر از 0/05 است فرض صفر رد میشود. در نتیجه میزان تاخیر گزارش حسابرسی در موسساتی که زیان دارند بطور معنیداری بیشتر از موسساتی که زیان ندارند میباشد.

جدول :(4) آزمون t مستقل برای بررسی تاثیر زیان بر تاخیر گزارش حسابرسی

برای بررسی تاثیر عضو 50 شرکت بودن بر تاخیر گزارش حسابرسی از آزمون t مستقل استفاده شده است. فرض صفر برابر بودن میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در دو گروه است. اگر سطح معنیداری آزمون کمتر از 0/05 باشد فرض صفر رد خواهد شد.
شرط لازم برای مقایسه میانگینها، برابری واریانس متغیر وابسته در دو گروه است. از این رو آزمون برابری واریانسها با آزمون لوین انجام شده است. با توجه به سطح معنیداری آزمون لوین (0/927) که بیشتر از 0/05 میباشد، برابری واریانسها تایید میشود.

میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در موسساتی که عضو 50 شرکت نیستند برابر 78/30 و در موسساتی که عضو 50 شرکت هستند برابر 79/18 و سطح معنیداری برابر 0/709 است. با توجه به سطح معنیداری آزمون t که بزرگتر از 0/05 است فرض صفر رد نمیشود. در نتیجه میزان تاخیر گزارش حسابرسی در موسساتی که عضو 50 شرکت نیستند و موسساتی که عضو 50 شرکت هستند تفاوت معنیداری ندارد.

جدول :(5) آزمون t مستقل برای بررسی تاثیر عضو 50 شرکت بودن بر تاخیر گزارش حسابرسی

برای بررسی تاثیر تغییر حسابرس بر تاخیر گزارش حسابرسی از آزمون t مستقل استفاده شده است. فرض صفر برابر بودن میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در دو گروه است. اگر سطح معنیداری آزمون کمتر از 0/05 باشد فرض صفر رد خواهد شد. شرط لازم برای مقایسه میانگینها، برابری واریانس متغیر وابسته در دو گروه است. بنابراین آزمون برابری واریانسها با آزمون لوین انجام شده است. با توجه به سطح معنیداری آزمون لوین (0/717) که بیشتر از 0/05 میباشد، برابری واریانسها تایید میشود.

میانگین تاخیر گزارش حسابرسی در حسابرس قبلی برابر 78/90 و در حسابرس جدید برابر 75/24 و سطح معنیداری برابر

9