بخشی از مقاله
معماری پایدار با رویکردی نوین در راستای کاهش مصرف انرژی بابررسی ساختمان ساختمان سبز CH2
چکیده
در بحث پایداری بیشتر تأکید بر عوامل زیست محیطی و اقتصادی بوده است.در سال های اخیر عوامل اجتماعی به عنوان پیش نیازی برای پایداری، تمرکز زیادی را به خود معطوف کرده است چند دهه از مطرح شدن معماری پایدار در عرصه معماری می گذرد و مجامع بین المللی راهکارهای بسیار را برای تکمیل و تکامل آن ارائه نموده اند . قطعأ اصول معماری پایدار که همان حفظ انرژیهای طبیعی، کاهش استفاده از سوختهای فسیلی و همزیستی با محیط و اقلیم است باید مد نظر طراحان و فعالان عرصه معماری قرار گیرد .معماری پایدار ناشی از نیاز امروز انسان در مقابل پیامدهای نامناسب جهان صنعتی و مصرفی عصر حاضر است. حفظ و حراست از منابع طبیعی جهان، کاهش آلودگی هوا و سایر آلودگیهای محیطی، حفاظت ازلایه ازن، بهداشت جسمی و روانی، آینده بشریت و... از موضوعاتی است که مطرح بوده و ضرورت آن روز به روز آشکارتر میشود. ساختمانهای پایدار میتواند در کنترل مصرف انرژی و حفظ منابع طبیعی راهگشا باشند.تعاریف گوناگون و راهکارهای متنوع در ارتباط با مقوله ی پایداری در شهرها نشان از اهمیت روزافزون این موضوع دارد.در همین رابطه هدف این مقاله در وهله ی اول شناسایی مفهوم معماری پایدار و در وهله ی دوم کاوشی و بررسی نمونه موفق ساختمان CH2 که در استرالیا باعنون ستاره سبز با رتبه اول معرفی شده است.
-1 مقدمه :
نظریه توسعه پایدار و در پی آن معماری پایدار، از بحث برانگیزترین موضوعات معماری معاصر است. این که هر ساختمان باید بتواند با محیط طبیعی که در آن واقع شده رابطه برقرار کند جای بحث ندارد . آنچه چالش برانگیز است نوع و چگونگی این رابطه است. امروزه ایده معماری پایدار برای پاسخگویی به این پرسش مطرح گردیده است. (اسدپور، (1:1385 پرداختن به معماری پایدار و اسباب شکل گیری چنین رویکردی در طراحی معماری ما را به سوی معماری بومی و رویکرد پایداری در مقایسه و سنجش با یکدیگر قرار می دهد تا آموزه های آن برای طراحی معماری امروز استخراج گردد. (ارمغان، . (20:1388 دربعد جهانی موضوع جدید درک این مهم است کـه معمـاری سـبز بـرای محیطهـای مصنوع و انسان آفرینش بهترین فرآیند برای طراحی ساختمان هاست؛ به گونه ای که تمام منـابع وارده بـه سـاختمان، مصـالح آن، سوخت یا اشیا مورد استفاده ساکنان، نیازمند پدید آوردن یک معماری پایدار هستند . بسـیاری از سـاختمان هـای موجـود حداقل یکی از ویژگی های متعدد و قابل تشخیص معماری سبز را درون خویش دارند، با این حال،تنها تعداد اندکی از این بناها کل این فرآیند کامل را، دارا می باشند. ما می توانیم با در نظر گر فتن الگو های طراحی پروژه های پایـدار در جهـان و تطبیـق آن این اصول و الگو ها با هویت و فرهنگ ایرانی و طراحی ایرانی نوین در ارتقاء کیفیت زنـدگی انسـان هـای آینـده و حفاظـت منابع و حامل های انرژی نقش مهمی را ایفا کنیم.
در این مقاله نخست مروری بر مفهوم پایداری و به تبع آن معماری پایدار خواهیم داشت و پس از شرح ویژگی های بابررسی ساختمان ساختمان سبز CH2 به معرفی این مجموعه می پردازیم.
-2 مبدا و منشاپایداری
واژه پایداری با معنی کنونی آن یعنی (آنچه که می تواند در آینده تداوم یابد)کاربرد پیداکرده است .در واقع پایداری زمانی فراهم میشود که مجموعه ای از:پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی و پایداری زیست محیطی به وجود آید. (محمودی(28:1388
-3 مفهوم پایداری
فعل sustain از ریشه لاتین sustinere و از دو جزء )sub به معنای از پایین به بالا ) و )tenereبه معنای نگه داشتن،حفظ کردن ) تشکیل شده و از سال 1921 میلادی در زبان انگلیسی به کار گرفته شده است . این فعل با مفاهیمی از قبیل "حمایت،پشتیبانی و تداوم " آمیخته است و صفت sustainable در توصیف "شرایط، حالت و یا چیزی " بکار می رود که مورد پشتیبانی قرار گرفته یا به واسطه کمک یا تامین معاش همچنان تداوم یافته است. (محمودی،نیکقدم،(28:1388 پایداری محیطی در عرصه کار معماران با اهداف زیر تبیین می شود:
- مصرف منابع انرژی در کمترین حد ممکن
- استفاده از منابع تجدید پذیر
- حفاظت و عرضه انرژی و بازیافت کامل آن بدون ایجاد آلودگی
-4 مفهوم معماری پایدار
مفهوم پایداری در معماری این نیست که بناهایی خلق کنیم کهصرفاً عمر زیادی را سپری کنند چون یک بنا با عمر چندین صد ساله با نیازهای زمان حال هماهنگی ندارند .معماری هایی را می توان پایدار نامید که به نیازهای زمان حال خود پاسخگو باشد .با کمی تأمل و مطالعه در بناهای سنتی در می یابیم که در خیلی از این بناها ، شرایط فرهنگی ، اقلیمی ، اصالت و مصالح کاملا رعایت شده است .اما با نیازهای معماری این زمان و نوع زندگی شهر نشینی و محدودیت های موجود هماهنگ نمی باشد .و شرایط و شاخصهایی که امروزه نوعی از معماری را به عنوان ( معماری پایدار ) تعریف می کند در زمان های آینده ممکن است با مفهوم امروزی کاربردی نباشد .و در مباحث نوین معماری پایدار سعی بر آن است تا از اثرات منفی معماری جدید بر محیط زیست کاسته شود و در عوض با بکار گیری مواد و مصالح همگون با محیط و طراحی ویژه اقلیمی در مصرف انرژی صرفه جویی به عمل آید .پس با توجه به زندگی و نیازهای امروز معماری و محدودیت در زمینه منابع انرژی ، یک سری شاخص های کلی را می توان به عنوان اصول معماری پایدار معرفی کرد که شامل موارد ذیل می باشد:
-1 تاثیر پذیری از شرایط فرهنگی و محیطی و اقلیمی
- 2 هماهنگی و سازگاری با طبیعت و محیط زیست ( حداقل آسیب به طبیعت )
- 3 صرفه جویی در مصرف انرژی ( صرفه جویی و نگهداری )
- 4 پاسخ درست به نیازهای عملکردی
- 5 خوانایی دور از ابهام ( درک مردم )
-5 تاریخچه معماری پایدار
ریشههای اصلی نهضت حفظ محیط زیست و معماری پایدار به قرن 19 برمیگردد. جان راسکین، ویلیام موریس، ریچارد لتابی از پیشگامان نهضت معماری پایدار محسوب میشوند. راسکین در کتاب »هفت چراغ معماری « خود میگوید که برای دستیابی به رشد و پیشرفت میتوان نظم هارمونیک موجود در طبیعت را الگو قرار داد.موریس بازگشت به فضای سبز حومه شهر و خودکفایی و احیاء صنایع محلی را توصیه میکرد. لتابی در یکی از اعلامیههای بلیغ خود از معماران خواسته که قدر نظم و زیبایی طبیعت را بدانند. همه این پیشگامان از واژه طبیعت استفاده کردهاند و امروز تنها لغتی که میتواند به خوبی جانشین این کلمه » طبیعت « گردد، واژه » معماری پایدار « است.سالها بعد معماران دیگر مانند فرانک لوید رایت، پیتر آیزنمن وغیره. عقاید این پیشگامان را ادامه و گسترش دادند. شکوفایی جنبش معماری پایدار با وجود جنبشهای متریالیستی نهضت مدرن از بین نرفت و در اواخر قرن آمیزه جالبی از طراحی ساختمان که به عنوان بومشناسی فنی یا بومشناسی سرد شناخته شد، که شامل مهندسی دقیق، کاربرد کامپیوتر و بومشناسی بود را بوجود آورد. ساختمانهایی که براساس معماری پایدار طراحی شدهاند، به خلاف ساختمانهای ثابت و قدیم، انعطاف پذیر و تا حدی سیال بودند . به طوری که طبق گفته ریچارد راجرز: » ساختمانها همانند پرندگان که در زمستان پرهای خود را پوش میدهند، خود را با شرایط جدید زیستی وفق داده و براساس آن سوخت و سازشان را تنظیم میکنند. « بدینترتیب این شکل حساس طراحی رابطه موفقی بین دنیای طبیعت و دنیای انسانها برقرار کرده و به نظرات راسکین موریس و لتابی تجسم عینی بخشیده است.(درودیان ، ( 1387
-6 اصول طراحی پایدار
معماری پایدار مانند سایر مقولات معماری، دارای اصول و قواعد خاص خود است و این سه مرحله را در برمیگیرد:
اصل :1 صرفه جویی در مصرف منابع اصل صرفه جویی در مصرف منابع، سه راهبرد را در بر می گیرد که هر یک به نوع خاصی از منا بع مورد نیاز در ساخت و بهره
برداری بنا تأکید دارند : حفظ انرژ ی، حفظ آب، حفظ ماده . هدف رسیدن به حداقل ها است . میس ون دروهه در دوران مدرنیسم میگوید:
"کمتر زیباست" و امروزه الکساندر تامبازیس در تعبیری بهتر می گوید : "کمتر بیشتر است" اصل :2 طراحی بر اساس چرخه حیات اصل دوم معماری پایدار طراحی بر اساس چرخه حیات را مطرح می کند . این رو یکرد "ز گهواره تا گور " نتایج و تبعات زیست محیطی کل چرخه حیات منابع معماری را، از مرحله تدارک تا بازگشت به طبیعت در بر می گیرد. طراحی بر اساس چرخه حیات، بر پایه این تفکر شکل گرفته است که ماده صرفا " از شکل حیات سودمند خود به شکلی دیگر تغییر می کند و برای سودمند ی و قابلیت استفاده از ماده نمی توان نقطه پایانی را منظور کرد.
اصل :3 طراحی انسانی
طراحی انسانی، سومین و چه بسا مهمترین اصل طراحی پایدار است .در حالیکه صرفه جویی در مصرف منابع و طراحی بر اساس چرخه ی حیات، با کارا یی و حفظ و نگهداری سروکار دارند، طراحی انسانی به قابلیت زیست تمام اجزای تشکیل دهنده نظام زیست جهانی می پردازد.
اصولی که باید رعایت شود تا یک ساختمان در زمره بناهای پایدار طبقهبندی شود به شرح زیر است: اصل اول:حفظ انرژی بنا باید طوری ساخته شود که نیاز ساختمان به سوختهای فسیلی را به حداقل برساند.
اصل دوم: هماهنگی با اقلیم بنا باید طوری طراحی شوند که با اقلیم و منابع انزژی موجود در محل احداث هماهنگی داشته و کار کند.
· اصل سوم:کاهش استفاده از منابع جدید
ساختمانها بایستی به گونهای طراحی شوند که میزان استفاده از منابع جدید را تا حد ممکن کاهش داده و در پایان عمر مفید خود برای ساختن بنای جدید، خود به عنوان منبع جدید به کار روند.
· اصل جهارم:برآوردن نیازهای ساکنان
در معماری پایدار برآورده شدن نیازهای روحی وجسمی ساکنان از اهمیت خاصی برخوردار است.
· اصل پنچم:هماهنگی با سایت
بنا باید با ملایمت در زمین سایت خود قرار گیرد و با محیط اطراف سنخیت داشته باشد.
· اصل ششم:کل گرایی
تمام اصل معماری پایدار باید در یک پروسه کامل که منجر به ساخته شدن محیط زیست سالم میشود، تجسم یابد .(آذربایجانی (2331
- چارچوب معماری پایدار
معماری پایدار جواب معمارانه ای است که:
· زندگی انسان ها و حفظ و نگهداری از آن ها را در حال و آینده در درجه اول اهمیت قرار می دهد.
· درساختار آن مصالحی به کارگرفته می شود که چه در هنگام تولید یا کاربری و تا حتی در زمان تخریب با محیط خود همگن و پایدار باشد.
· درحدامکان از مصالحی که از محل تولید بدست میاید استفاده شود.
· پیشبینی مصرف حداقل از منابع انرژی سوختی و حداکثر استفاده از نیروهای خورشیدی و استفاده از سیستم های گرمازا با حداکثر بازدهی و حداقل تخریب محیط زیست.
· بهبود دادن به زندگی و سکونت انسان ها و کلیه موجوداتی که در آن محیط زندگی می کنند و حداکثر ارتقای بهبود و راحتی زندگی از نظر فیزیکی و روانی در محیط زیست.
در جهت راهبرد فوق می بایستی به کلیه عوامل متشکله محیط زیست توجه کامل داشت و پایداری را شامل: کشاورزی پایدار، محیط زیست پایدار، معماری پایدار، همسایگی دیگر موجودات پایدار، تجارت پایدار، ارتباطات پایدار، آموزش و پرورش پایدار، تعلیم و تربیت پایدار، سیستم های مراوده مالی و پولی پایدار. کار پایدار، روحیه انسان های پایدار، نشریات پایدار، تغذیه پایدار، تکنولوژی پایدار، توریسم پایدار،دهکده های اکولوژیکی پایدار، دهکده های اکولوژیکی دایمی پایدار و بالاخره کل زندگی دانست.
در این راستا محله و شهروندی انسان ها را به محله های فامیلی خودیار و خودکفا که در نهایت همبستگی با دیگران می باشد تبدیل نمود.
درک مفهوم معماری پایدار به هیچ عنوان منفک و بدون آغاز از درک مفهوم معماری و پایداری به صورت مجزانیست. می بایستی معماری را وسیله ای غیر قابل انکار برای زندگی و نه فقط ساختن بلکه مجموعه ای از تفکر عملکرد و مصرف دانسته و ساختارهای معمارانه را نه فقط جهت استفاده فیزیکی بلکه روانی والای روحی و پایداری به عنوان هنر زندگی اجتماعی و تعادل در موجودیت و هماهنگی سیستماتیک در این تعادل که همگنی و تداومی از طبیعت محیطی داشته و نه فقط زندگی در اجتماعی سه بعدی که از علوم و فنون پیروی می نمایند بلکه انرژی و نیرویی مافوق که در هر انسانی وجود دارد می بایستی در این زندگی به عنوان کیفیتی که هر هنگام قابل درک نیست مورد توجه و مفهوم آن مغزها را متفکر سازد.
اصل هارمونی و هماهنگی درهم آمیخته میان انسان ها و طبیعت باعث نیرویی مثبت می گردد و بالعکس اختلاف و جدایی و سعی در سبقت بیهوده از دیگران و در نهایت از طبیعت محیط باعث زدودن و انهدام این نیرو می گردد.هنگامی می توان به معماری پایدار اطلاق نمود که سیستم هارمونی محیط دنیایی را تضمین نماید که بدین معنی که آنچه که ضامن حقوق در کلیه مقیاس ها و مفهومات سیستم های آنتروپولوگ یا طبیعت باشد می تواند در راستای داشتن محیطی پایدار انسان ها را یاری کند. بدین ترتیب می توان گفت که پایدار معماری است که بطور عموم برای زندگی و موجودیت آن احترام قائل شود و این معماری زندگی را نه فقط در مقیاس آنتروپولوژی و طبیعی و نه فقط در مقیاس موضعی و آنی بلکه در کلیه مقیاس ها و آنچه زندگی و محیط دنیای آن است ، مورد توجه و اهمیت قرار دهد.( سفلایی(2331
-7 رویکرد معماری پایدار
محیط زیست، اقلیمِ زیستی و تغییرات آن، کاهش مصرف انرژی، ساختمان سبز و مسائل بوم شناختی از مهم ترین عوامل تاثیرگذار در شکل گیری رویکردهای معماری پایدار در لایه های گوناگون فرایند طراحی، فرایند سـاخت و تولیـد مصـالح مـیباشـند. مفهـوم معماری پایدار در ادامه گزارش گرُوهالم برانتلَند در سال 1987 بروز مینماید و عمدتاً بر دو اصل تکیه دارد؛ گروهی که به طراحـی ساختمان بر اساس ارتباط و تاثیر آن بر محیط زیست توجه داشته و گروه دیگری که به کاهش مصرف انـرژی در سـاختمان اشـاره دارد. بررسی جریانهای گوناگون طراحی پایدارمعماری و معماریِ پایدار جهت دستیابی بـه دسـتورالعملهـای راهبـردیِ اقتصـادی، اجتماعی و محیط زیستی پایدار، نیازمند شناخت مفاهیم پایداری و مطالعه تجربیات اجرائی چهار دهه اخیر است. معماری پایـدار و فن آوری پیشرفته بیان و ابراز دستاوردهای علمی و فنی همواره از وظایف توسعه معماری مدرن بوده است و مدرنیستهای اولیه به فن آوری به مثابه نیرویی که تغیر را موجب می شوند توجه می کردند که در گذر زمان دارای جنبهای انتقادی گردیده و در مـواردی
منجر به خلق فضاهای خنثی انعطاف پذیر و بی مصرف شده است. .( سفلایی(2331
-8 اهداف معماری پایدار
اهمیت دادن به زندگی انسانها و حفظ و نگهداری از آن در حال و آینده، کاربرد مصالحی که چه در هنگام تولید ویا کاربری و حتی تخریب با محیط خود همگن و پایدار باشند، حداقل استفاده از انرژیهای سوختی و حد اکثر بکارگیری انرژیهای طبیعی، حداقل تخریب محیط زیست، بهبود فیزیکی و روانی زندگی انسان هاو کلیه موجودات زنده. هماهنگی با محیط طبیعی. هدف از طراحی این ساختمانها کاهش آسیب بر روی محیط، منابع انرژی و طبیعت است و شامل قوانین زیر میباشد
· کاهش مصرف منابع غیر قابل تجدید
