بخشی از مقاله
چکیده
بخش حمل و نقل، در اکثر کشورها، مهمترین بخش مصرفکننده انرژي میباشد. علاوه بر آن، خودروهاي بنزینسوز نیز، هر روز از امکانات و محبوبیت بیشتري برخوردار میشوند. ایستگاههاي سوختگیري، به عنوانیکی از ارکان اصلی یک شبکه حمل و نقلی، وظیفه تامین سوخت مورد مورد نیاز این خودروها در شبکه مذکوررا بر عهده دارند. مکان نامناسب این ایستگاهها، اتلاف هزینه و زمان بسیار و همچنین نارضایتی کاربران را بهدنبال دارد. در سوي مقابل، مکان بهینه این تاسیسات، نه تنها بر کیفیت تردد در شبکه ، بلکه در موفقیت اقتصادي آنها تاثیر بسزایی خواهد داشت. در این راستا، بررسی و تعیین پارامترهاي تاثیرگذار ، وزندهی آنها در قیاس با یکدیگر با استفاده از نرمافزار Expert Choice، و در نهایت آنالیز آنها با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، پروسهاي است که حاصل آن، نیل به اهداف این تحقیق میباشد. نظرسنجی از افراد متخصص، همچنین ساکنین محلی، در راستاي تعیین برخی پارامترهاي مورد نیاز در محدوده مورد مطالعهانجام گردیده است. آمادهسازي دادهها با استفاده از منطق فازي، بررسی وضعیت محدوده مورد مطالعه دربرنامهArcGIS و به عنوان نتیجه، استخراج تعداد، نوع و محل قرارگیري ایستگاههاي مورد نیاز، طی بیستسال آتی، از دستآوردهاي این تحقیق محسوب میگردد.
کلمات کلیدي: مکانیابی، ایستگاههاي پمپ بنزین، شبکه درونشهري، فازي، .GIS
-1 مقدمه
امروزه مبحث انرژي یکی از مهمترین مباحث اقتصادي در دنیا محسوب شده و گام برداشتن در راستاي تولید و همچنین مصرف بهینه آن، از جمله سیاستهاي هر دولتی است. بخش حمل و نقل نیز به عنوان پرمصرفترین بخش انرژي در کشور، در این راستا توجه ویژهاي را میطلبد.[1] در حال حاضر وسایل در حال تردد در شبکه هاي درونشهري را میتوان به دو گروه بنزینسوز و گازسوز تفکیک نمود. مطابق با آخرین آمار رسمی منتشر شده توسط سازمان بهینهسازي مصرف سوخت، در سال 1386، فقط در حدود 11 درصد از ناوگان حمل و نقل کشور را وسایل نقلیه گازسوز تشکیل میدهند.[1] هر چند تبدیل وسایل نقلیه بنزینسوز در سالهاي اخیر با توجه به حذف یارانه سوخت، روند صعودي قابل توجهی را طی نموده است، تهیه و توزیع سوخت مورد نیاز وسایل بنزینسوز، هنوز به قوت خود باقی است. این امر نه تنها در زمینه ارائه راهکار در مواردي که احداث یک ایستگاه جدید مد نظر باشد، بلکه در شرایطی که لازم است تا مکان یک ایستگاه موجود از جنبههاي متفاوت مورد بررسی قرار گیرد، قابل توجه است.
در نقاط مختلف دنیا و با استفاده از روشهاي گوناگون، راهکارهاي متفاوتی با توجه شرایط منطقه و همچنین امکانات در دسترس، براي تعیین مکان مناسب این ایستگاهها ارائه شده است. به عنوان مثال، در کشور سوییس، مطالعهاي با تعیین میزان مطلوبیت ایستگاه در قالب ماکزیمم کردن تابع هدفی که پارامترهاي آن را، عوامل تاثیرگذار در زمینه مطلوبیت ایستگاه در بر میگیرند، انجام شده است. در این مطالعه، مکانیابی نهایی با بکارگیري یکی از مدلهاي بهینهسازي ریاضی و اعمال آن بر تابع هدف مذکور صورت گرفته است[2]و.[3] در مطالعه دیگري که در کشور مالزي انجام شده است، میزان ترافیک ورودي به ایستگاه به عنوان پارامتري که بیانگر میزان مطلوبیت ایستگاه است تشخیص داده شده است. در این راستا، به روش مدلسازي رگرسیونی، تابعی که در برگیرنده خصوصیات گوناگون ایستگاه میباشد، براي تخمین میزان ترافیک ورودي به ایستگاه تعریف شده است. پیشبینی ترافیک در نقاط کاندید با استفاده از تابع حاصل، مکانهاي مناسب جهت احداث ایستگاه را مشخص میکند.[4] در مطالعه دیگري که در ایران انجام شده است، با استفاده از یک روش بهینهسازي، در راستاي تعیین ترافیک ایستگاه با توجه به نحوه توزیع ترافیک در شبکه حمل و نقلی، نسبت به تعیین نقاطی که داراي بیشترین میزان مصرف با توجه به ترافیک عبوري هستند، اقدام گردیده است. در پایان نیز، با توجه به نقاط کاندید، نزدیکترین نقطهاي به محل به دست آمده در مرحله قبلی به عنوان مکان مناسب براي احداث ایستگاه معرفی شده است.[5] علاوه بر این، مطالعات گوناگون دیگري نیز در این زمینه صورت گرفته است[6]و.[7] در این مطالعه تلاش شده است تا با استفاده از روشی نوین، در کنار تجربیات حاصل از مطالعات گذشته، راهکاري اجرایی جهت تعیین مکان مناسب ایستگاههاي مذکور با در نظرگیري شرایط مرزي جدید ارائه گردد.
-2 تعیین پارامترهاي موثر در مکانیابی ایستگاههاي سوختگیري
براي تعیین مکان بهینه ایستگاههاي سوختگیري لازم است تا پارامترهاي تاثیرگذار در این زمینه مشخص گردند. باید این نکته را مد نظر داشت که هرچند افزایش تعداد پارامترهاي مورد مطالعه، بر میزان دقت روند مکانیابی تاثیرگذار است، اما پروسه مکانیابی را پیچیدهتر کرده و دامنه اطلاعات کیفی و کمی مورد نیاز جهت وارد نمودن پارامتر جدید در مطالعات را گسترش خواهد داد. بنابراین لازم است تا با توجه به محدودیتهاي موجود، نسبت به در نظر گرفتن پارامترهایی که به نظر میرسد بیشترین تاثیر در مطالعات حاضر را داشته باشد، اقدام نمود. در این مطالعه، چهار پارامتر "تقاضا"، "ایمنی"، "آلودگی" و "دسترسی"، به عنوان پارامترهاي اصلی معرفی شده و راهکار مناسبی جهت دخیل نمودن هریک در روند انجام مطالعات اتخاذ شده است که در ادامه به آن اشاره خواهد شد.
-3 روش تحقیق
پس از معرفی پارامترهاي تاثیرگذار در زمینه مکانیابی ایستگاههاي سوختگیري، نسبت به مقایسه و سپس وزندهی این پارامترها در قیاس با یکدیگر با استفاده از نظر کارشناسان و متخصصان اقدام شده است. این مقایسه با استفاده از روش مقایسه زوجی و با استفاده از نرمافزار ExpertChoice صورت گرفته است. پس از این مرحله، نسبت به امتیازدهی نقاط کاندید در نظر گرفته شده با توجه به پارامترهاي مورد بررسی اقدام میشود. مقایسه نقاط مذکور، با استفاده از منطق فازي و با استفاده از نوار ابزار فازي در نرم-افزار Matlab انجام شده است[8]و.[9] سپس در دو مرحله جداگانه، یکی با در نظر گرفتن میزان تقاضا و دیگري با احتساب سایر پارامترهاي مورد بررسی (تعیین شاخص مطلوبیت)، امتیاز نهایی نقاط مورد بررسی تعیین شده و در نهایت، با استفاده از برنامه ArcGIS نسبت به تعیین مکان بهینه ایستگاههاي مورد نظر در هر منطقه اقدام شده است.[10]
-4 معرفی مطالعه موردي و تهیه لایههاي اطلاعاتی GIS اولیه
در این مطالعه، جهت انجام عملی مکانیابی، شهر اصفهان به عنوان مطالعه موردي انتخاب گردید. آثار تاریخی متعدد، جاذبههاي طبیعی گردشگري، امکانات رفاهی، تمدن شهري و .... از جمله عواملی هستند که هرساله گردشگران زیادي را به سمت خود فرا میخوانند. این شهر، در حال حاضر، جمعیتی قریب به دو میلیون نفر دارد. جابجایی این میزان جمعیت در سفرهاي درونشهري، مسلما نیازمند شبکه حمل و نقلی کامل و بدون نقصی خواهد بود. محل قرارگیري ایستگاههاي سوخترسانی، به عنوان تامینکننده انرژي مورد نیاز وسایل در حال تردد در این شبکه ، تاثیر قابل ملاحظهاي در تسهیل نحوه سوختگیريخودروها خواهد داشت. در این مطالعه، مناطق 5 و 6 به عنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب شدهاند. در این مطالعه، از نقشهها و آمارهاي رسمی، همچنین پارهاي اطلاعات گردآوري شده از سطح منطقه مورد مطالعه، با تکمیل فرم نظرسنجی استفاده شده است.
