مقاله نقد و بررسی بلند مرتبه سازی در کلان شهر تهران از منظر زمینه گرایی ( نمونه موردی ، برج تهران ، تهران )

بخشی از مقاله

نقد و بررسی بلند مرتبه سازي در کلان شهر تهران از منظر زمینه گرایی

(نمونه موردی، برج تهران، تهران)

چکیده

از آن جا که بلند مرتبه سازي در جامعه ي امروزي امري چند بعدي و از اهمیت بالایی برخوردار است، باید توجه ویژه اي به این امر مهم شود. زیرا امروز کمتر نقطه اي را می توان یافت که در آن برج یا ساختمان هاي بلند وجود نداشته باشد؛ خصوصا کلان شهر ها که تهران نیز یکی از آن ها می باشد. بنابراین با افزایش روند بلند مرتبه سازي باید طوري طراحی و اجرا شوند که به منظر شهري آسیبی وارد نکند و از طرفی گویاي هویت سایت و زمینه ي خود باشد. علی الخصوص هویت معماري ایرانی که از پیشینه ي بالایی برخوردار است. در این تحقیق سعی بر آن بوده تا برج بین المللی تهران از منظر همسویی بنا با زمینه و بافت خود و پاسخ دهی به نیازهاي سایت مورد بررسی قرار گرفته و این که تا چه حد بیانگر هویت معماري ایرانی بوده است. این تحقیق به شیوه ي تحلیلی- تفسیري و به صورت مشاهده میدانی و بخشی از آن نیز با استفاده از مبانی نظري و اصول موجود در زمینه ساخت بلند مرتبه ها صورت گرفته است. با توجه به ضوابط بلند مرتبه سازي در دیگر نقاط جهان و همچنین بررسی عینی بنا باید به ذکر این نکته پرداخت که متاسفانه این بنا هیچ هماهنگی با سایت و زمینه ي خود را ندارد و نشانی از هویت ایرانی در آن پیدا نمی شود و تنها تقلیدي صرف از بلند مرتبه سازي غربی، بدون توجه به رنگ، مصالح، فرم، حجم، ترکیب بندي، تقسیمات، محیط پیرامونی هماهنگ با هویت معماري ایرانی می باشد.

واژگان کلیدي: بلند مرتبه سازي، برج تهران، زمینه، زمینه گرایی

مقدمه

یکی از مشکلات و مسائل مهم در شهرسازي که امروزه بدون هیچ گونه نظارت و برنامه ریزي صورت می گیرد ساخت آسمان خراش و بلند مرتبه سازي می باشد. اگر وضع به همین منوال پیش برود، عواقب ناگواري را به دنبال خواهد داشت؛ از جمله: از بین رفتن خط آسمان شهر، پشت کردن به پیشینه تاریخی شهر و زمینه، بی توجهی به اقلیم و ارتباط بناباسایت و ... که به تفصیل باید مورد بررسی قرار گیرد. یکی از مهمترین عواملی که موارد مذکور در بالا را دربر می گیرد بحث توجه به زمینه است، چرا که اغلب موارد موفقیت آمیز در موفقیت یک پروژه رادر بر می گیرد، اما متاسفانه امروزه کمتر به آن توجه می شود. با بررسی ساختمان هاي بلند مرتبه این نکته مشخص می شود که نا همگونی بالاي این نوع بناها بافت شهري را دچار مشکل کرده است. اما این که علت این امر چیست را باید در تحقیقات جداگانه اي بررسی کرد. اولین نکته اي که مشهود است، نبود دستور العمل و ضوابط مشخص و جامع براي طراحی بلند مرتبه سازي می باشد که مسئولین و صاحب منصبان امر باید چاره اي براي آن بیندیشند. اولین قانون مرتبط با ساختمان هاي بلند تصویب شده در ایران را می توان قانون تملک آپارتمان ها دانست که در سال 1343 جهت تشویق احداث ساختمان هاي بلند مسکونی تدوین و تصویب شد. پیامد تصویب این قانون احداث اولین مجموعه بلند مرتبه مسکونی(مجتمع مسکونی بهجت آباد) بود که در همان سال عملیات ساخت آن آغاز شد(فصلنامه آبادي،11،.(9-1374 در حال حاضر باید از ساخت بی رویه و بدون نظارت این بنا ها جلوگیري شود و با استفاده از تجارب دیگر نقاط جهان که در این زمینه موفق عمل کرده اند در جهت تدوین و همچنین ارائه ي قواعد و ضوابط در این زمینه استفاده شود.

اهداف

.1 شناخت عوامل و عناصر تاثیر گذار و تاثیر پذیر مرتبط با زمینه در ساختمان هاي بلند مرتبه

.2 بررسی و شناخت نقاط ضعف و قوت برج تهران

پرسش هاي تحقیق

.1در طراحی و ساخت یک ساختمان بلند مرتبه ي موفق چه مواردي را باید در نظر گرفت؟

٢. آیا در طراحی برج تهران به مبحث زمینه و زمینه گرایی توجه شده است؟

پیشینه تحقیق

فرهودي و محمدي، درسال 1380 مسائل مرتبط با کمبود زمین و ضرورت احداث ساختمان هاي بلند مرتبه را مورد ارزیابی قرار داده اند.کریمی مشاور و همکاران، درسال 1389 به بررسی جایگاه ساختمان هاي بلند مرتبه و روشن تر ساختن ابعاد مسئله پرداخته اند. شفیعی و همکاران، درسال 1392 با توجه به گسترش بلند مرتبه سازي در تهران و انرژي مورد نیاز این ساختمان ها، تعیین مناسب فرم ساختمان بلند از نظر میزان انرژي تابشی دریافتی را مورد ارزیابی قرار داده اند. فیضی و اسد پور،درسال 1392 به بررسی ادراك شهروندان از منظر هتل چمران شیراز پرداخته اند. نتایج نشان می دهد که عامل ارتفاع هتل در شهر، عامل اصلی توجه و احساس خوشایند مردم شناخته می شود که پس از مدتی کمرنگ می شود. منعام و ضرابیان به معرفی سابقه بلند مرتبه سازي در جهان پرداخته اند و با توجه به مشکلات ایجاد شده روند بلند مرتبه سازي در همدان را بررسی کرده اند. با عنایت به تحقیقات و پژوهش هاي صورت گرفته در این زمینه می توان گفت که متاسفانه نتوانسته ایم در این مورد موفق عمل کنیم، زیرا بلند مرتبه سازي موارد متعددي را شامل می شود که هر بعد آن باید به طور جامع و کامل مورد بررسی قرار گیرد؛ در غیر این صورت روند این مشکلات دامنه ي بیشتري را در بر می گیرد. بنابراین براي شناخت هرچه بیشتر مسائل مربوط به بلند مرتبه سازي در اقصی نقاط ایران و همچنین بررسی نقاط ضعف و قوت آن ها، به گونه اي که بتوان راه حل و پیشنهاد هاي سازنده اي را در ساخت و ساز هاي آینده ارائه داد، به همت والاي محققان و پژوهشگران نیاز است تا بیشتر در این زمینه به کاوش و تحقیق بپردازند.

روش تحقیق

هدف این تحقیق بررسی اهمیت توجه به زمینه در طراحی ساختمان هاي بلند مرتبه بوده و به دنبال عوامل موثر و مرتبط با زمینه می باشد که یک تاثیر دوطرفه را شامل می شود. به همین منظور بناي مورد نظر(برج تهران) به عنوان نمونه موردي انتخاب گردیده است و با استفاده از روش تحلیلی- تفسیري به صورت مشاهده عینی، از نظر کالبدي و محیطی مورد بررسی قرار گرفته است. مهمترین عاملی که این پژوهش به دنبال آن بوده بحث توجه به زمینه می باشد که موارد مختلفی را در بر می گیرد و به دلیل اهمیت آن دیگر عوامل براساس آن مورد ارزیابی قرار گرفته است. در بخش دیگر نیز به به دلیل فرارگیر

بودن کلیت موضوع(زمینه) از مبانی نظري و تئوري هاي موجود بهره گرفته شده است که بر اساس تطبیق با اصول و عناصري که در منابع معتبر مانند: کتب، مقالات و همچنین مباحثی که در دیگر نقاط جهان به آن توجه ویژه اي می شود، به روش کتابخانه اي تحلیل شده است.

قلمرو تحقیق

شرکت بینالمللی و با سابقه توسعه ساختمان((ICDC ساخت و اجراي پروژههاي عظیم ساختمانی، طراحی برج تهران را بر عهده داشته است و با برخورداري از توان تخصصی و حرفهاي شرکتهاي برتر داخلی همچون (ASP) و شرکت
فرانسوي (Setec Batiment) این بناي عظیم را با تکنولوژي روز دنیا احداث کرده است. محاسبات فنی مهندسی این پروژه براساس استانداردهاي معتبر بینالمللی براي مناطق زلزله خیزصورت پذیرفته است. موقعیت مکانی پروژه برج بینالملل تهران در قلب تهران و شاهراه هاي حیاتی در ضلع شمال بزرگراه حکیم واقع شده، در حالی که از غرب به بزرگراه شیخ بهایی جنوبی و از شرق مشرف به بزرگراه کردستان است.

مبانی نظري

بحث زمینه یا زمینه گرایی از مباحثی است که امروزه در جهان به شدت مورد توجه قرار دارد و به دلیل اهمیتی که دارد باید در کشور ایران نیز به آن توجه شود. زمینه یا بافت موارد متعددي را شامل می شود و باید به طور گسترده به آن پرداخته شود. مواردي مانند: اقتصاد، فرهنگ، هویت، تاریخ، اقلیم، هنر، زیر ساخت ها، حمل و نقل، مخاطب و خیلی از موارد دیگر که ذکر آن از حوصله این بحث خارج است. در چگونگی پیوند با زمینه، باید میزان پاسخگویی بنا به "منظر زمینه" و نیز این میزان هماهنگی با آن مورد بررسی قرار گیرد. یکی از موارد مهم در هماهنگی با زمینه تاثیر ابنیه بلند بر دیدها در زمینه است. این دیدها در سه نوع با دامنه هاي متفاوت کوتاه، متوسط و بلند می تواند مورد توجه باشد. منظور از دید با دامنه هاي متفاوت این است که قرارگیري ابنیه بلند در پیش زمینه، میان زمینه و پس زمینه چه تاثیري بر دید ناظر دارد و چگونه کیفیت دید و منظر را تحت تاثیر قرار می دهد. مورد دیگر، چگونگی تناسب بناي بلند با توده ها و فضاي اطراف است که هم به لحاظ زیبایی شناختی و هم عملکردي داراي اهمیت است. از جمله مواردي که به لحاظ عملکردي در تناسب بنا با محیط

اطراف داراي اهمیت است میزان سایه اندازي و اشراف بنا بر سایر فضاها و بناها، میزان تناسب با پیاده روهاي اطراف و همچنین فضاهاي عمومی و فضاهاي سبز مرتبط با بنا به دلیل تراکم بالاي ایجاد شده در این نوع ابنیه و ارتباط با سیستم حمل و نقل عمومی و نسبت قرارگیري بنا با خیابان ها و بزرگراه هاي اطراف نیز اشاره داشت (کریمی مشاور و همکاران، 90،.(1389 هر بنا به هر سبکی که اجرا شود مزایا و معایبی را در بر می گیرد که بلند مرتبه ها نیز از این قاعده مستثنی نبوده و می توان در یک دسته بندي کلی آن را به صورت جدول 1، ارائه کرد.

جدول .(1) نکات مثبت و منفی بلند مرتبه سازي- ماخذ: کریمی مشاور و همکاران، 1389

موج جدید بلند مرتبه سازي در سالهاي پایانی دهه 60، در پی افزایش قیمت زمین در تهران و آغاز فروش تراکم از سوي شهرداري تهران آغاز شد. نکته قابل توجه در این روند این است که حجم عظیم بلند مرتبه هایی که فاقد پشتوانه ي مطالعات تخصصی لازم است، خسارات و ضایعات عظیمی را در پی خواهد داشت که باید تا آن جا که ممکن است تقلیل یابد (طالبی و کلانتري، .(1378

بلندمرتبه

ساختمان هاي بلند را به طور کلی می توان بر اساس یک گونه بندي، به شرح زیر دسته بندي کرد:

الف) کوتاه، حد اکثر 15 متر( 3 تا 4 طبقه)، ب) نیمه بلند یا میانی، 15 تا 50 متر( تا 12 طبقه)، ج)بلند مرتبه، 50 تا 150 متر فرا بلند یا آسمان خراش(البته این مورد متغیر بوده و به شرایط و تعاریف کلان شهرها بستگی دارد)

در تعریفی دیگر آمده است: هر ساختمانی که خط آسمان را بشکند و از سایر ساختمان هاي اطراف بلندتر باشد

(SPD, newcastle, 2005)

ساختمان ها را از نظر ارتفاع به سه بخش تقسیم می شودکه شامل: تا 50 متر کوتاه، تا 100 متر میانی و تا 150 متر بلند مرتبه محسوب می شود و در ادامه از بناهایی با ارتفاع بیش از 150 متر به عنوان آسمان خراش یاد می شود(Richard

.( Rogers Partnership,2005

ضوابط و معیارهاي بلند مرتبه سازي

قبل از طراحی و ساخت بلند مرتبه باید 14 اصل را در نظر گرفت که شامل این موارد می باشد:

.1زمینه ي شهري .2مکانیابی

.3تاثیرات تاریخی .4آمایش زمین

.5مقیاس و حجم .6فرم و کیفیت طراحی

.7الگوهاي شهري، هم ترازي و فضاهاي خیابانی .8فضاهاي عمومی

.9دسترسی هاي عمومی .10فضاي باز

.11تاثیرات اقلیمی .12پایداري

.13حمل و نقل و زیر ساخت ها .14نورپردازي

(Richard Rogers Partnership,2005)

همانطور که ذکر شد با توجه به نبود ضوابط مدون در زمینه بلند مرتبه سازي از تجربیات و قواعد موجود در دیگر نقاط در این استفاده شده و در مجموع موارد و عواملی که هم راستا با این تحقیق بوده است، مد نظر قرار گرفته است. پر واضح است که اگر هر بنایی با مطالعه، تفکر و برنامه ریزي منسجم انجام شود می تواند موارد و نتایج مثبتی را به بار آورد و همچنین بر عکس این قضیه نیز صادق است، که در زیر به برخی تاثیرات متقابل در این زمینه اشاره شده است مانند:

.1ساختمان هاي بلند می توانند امري مثبت و در جهت توسعه پایدار باشد از طریق: نشست هاي جهانی ترویج و تشدید موقعیت هاي شهري تسهیل در بازسازي

افزایش خوانایی در شهرستان ها (Degw, london, 2002)

2. سیاست هاي بلند مرتبه سازي باید مثبت و فعال باشد.

3. باید استراتژي سازنده اي را در شهرستان ها پیاده کند و اهدافی روشن و خاص را در بازار توسعه فراهم کند.

4. ساختمان هاي بلند مرتبه باید از نظر استفاده، متمایز و در انتخاب نوع، متناسب با شرایط مانند: منفرد یا خوشه اي باشد.

5. ساختمان هاي بلند در شهرستان بتوانند از موقعیت و پتانسیل خود براي همکاري مثبت بهره ببرند.

6. سایت مجموعه باید از نظر نقش ساختمان به عنوان یک محصول در برابر معیارهاي موثر مورد بررسی قرار گیرد مانند: توسعه پایدار، زیرساخت هاي شهري، طراحی ساختمان و عملکرد

7. این مکان همچنین باید از نظر نقش اجتماعی و فرهنگی آن مورد بررسی قرار گیرد.

8. زمینه هاي اقتصادي، معیارهاي شخصیتی بنا، دیدگاه هاي شهري و سیاست خط آسمان موجود یا تعریف آن

.9براي آن که یک بناي بلند مرتبه تاثیر مثبتی داشته باشد باید سه عامل را در نظر گرفت: الگوي اساسی ساختاري، سیستم ارزش ها و باورها، اثرات اجتماعی و اقتصادي

با بررسی نکات در نظر گرفته براي ساخت بلند مرتبه ها که در بالا آمده است به خوبی مشخص می شود که براي یک بناي بلند مرتبه ي موفق چندین عامل را باید در نظر گرفت و یک عامل به تنهایی تاثیر به سزایی در روند این قضیه ندارد. به طور مثال باید پیشینه ي تاریخی، فرهنگی، اقتصادي، ادراك شهروندان و خیلی از موارد دیگر را نیز در نظر گرفت. اما به طور کلی سه عامل که شامل چندین زیر مجموعه می شود بیشترین تاثیر را در ساخت بلند مرتبه ها دارند و باید به آن ها توجه ویژه اي شود. ساختمان هاي بلند مرتبه از طریق سه عامل بر روي طراحی و زیر ساخت هاي شهري تاثیر می گذارد که شامل موارد زیر می شود: (Richard Rogers Partnership,2005)

ساختار زیبایی شناسی و ریخت شناسی شهر

سهم مثبت براي زیبایی شهر و ساختار ظاهري تصویر بین المللی شهر: هویت شهرستان هاي بین المللی، که به طور بالقوه می تواند باعث تقویت یا اختلال آن شود.

افق و خط آسمان: خط آسمان تعیین شده و پتانسیل آن براي افزایش و اختلال در خط افق غالب الگوي خیابان هاي شهري و ساختارآن: تاثیر بالقوه بر روي یکپارچگی بافت تاریخی و یا مناطق حفاظت شده باستانی