بخشی از مقاله
چکیده:
در پژوهش حاضر بر اساس شاخصهاي تعداد کاربران اینترنتی، سرعت اینترنت و تعداد بانکهاي خارجی نقش و جایگاه کلانشهر تهران در میان کلان شهرهاي کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه سنجش شده و و میزان پراکنش و تمرکز فعالیتهاي مرتبط با جهانی شدن -1 - مکانهاي اقتصادي - الف - بازار بورس، ب - بانکهاي خارجی ج- شعبات مرکزي بانکها که تبادلات ارزي انجام می دهند د- شرکتهاي تضامنی - -2 زیرساختهاي ارتباط راه دور - الف - شرکتهاي جهانگردي و سفرهاي هوایی خارجی ب- شرکتهاي اینترنتی ج - مراکز مخابراتی ارائه کننده خدمات راه دور د- ادارات پست مرکزي - -3 مکان عرضه صنایع دیجیتال - موبایل، GPS و ماهواره - که جمعا شامل 9 شاخص است - در کلان شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته و همچنین چگونگی این پراکنش و ارتباط آن با تراکم جمعیتی و مرکز تجاري شهر در محیط نرم افزار Arc GIS مقایسه و بررسی شده است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته چنین بر می آید که کلان شهر تهران به عنوان یکی از پرجمعیت ترین شهرهاي جهان اسلا م از جایگاه ضعیفی در زنجیره شهرهاي جهانی برخوردار است و رابطه معکوس بین تراکم جمعیتی و مکانیابی کاربریهاي جهانی شدن در این شهر وجود دارد. و همچنین این نمودها بیشتر گرایش به مکانیابی در خارج از هسته تجاري شهر دارند.در ارتباط با تمرکز کاربریها یا پیوستگی مکانی آنها نیز می توان گفت که بیشتر این کاربریها نسبت به خود گرایش به همگرایی - تمرکز - دارند و کل کاربریهاي مرتبط با جهانی شدن نسبت به یکدیگر نیز حالت همگرایی وتمرکز داشته که ضریب توزیع بالا نیز آن را تصدیق می کند. این عامل نشان می دهد که هنوز ارتباطات فیزیکی و چهره به چره در روند جهانی شدن تهران و فعالیتهاي مرتبط با آن وجود دارد، لذا پژوهش حاضر با ارائه یک الگوي فاصله استاندارد براي مکان گزینی این فعالیتها نزدیکترین و بهینه ترین فاصله را براي دسترسی فعالان و مشتریان این بخش ارئه کرده است.
واژگان کلیدي: جهانی شدن، کلان شهرهاي جهان اسلام، تمرکز، کشورهاي در حال توسعه، واگرایی
مقدمه
جهانی شدن فرایندي است که در طول حیات بشر روي زمین وجود داشته و به فراخور امکانات زمان دنبال شده است. برخی ریشه جهانی شدن را در مقطع زمانی بعد از انقلاب صنعتی و نظریاتی نیز ریشه جهانی شدن را پس از جنگ جهانی جستجو می کنند و بالاخره عده اي بر این باورند که جهانی شدن به عنوان یک پدیده پیچیده بعد از فروپاشی نظام دو قطبی همزمان با طرح نظم نوین جهانی توسط آمریکا مطرح می شود. - Artist and Okubo, 2009. 21-23 - طرح اصطلاح جهانی شدن به عنوان یک اسم در همین سالهاي اخیر شکل گرفته است و استفاده از این مفهوم به سرعت رواج یافت - رابر تسون، 1385، - گر چه واژه جهانی شدن به یکباره رایج شده ولی خود این مفهوم جدید نبوده و خاستگاه آنرا می توان در آثار بسیاري از روشنفکران قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم مشاهده کرد. - هلد، . - 1382
اصطلاح جهانی شدن براي نخستین بار در سال 1961 به محافل علمی راه یافت - غفوري، . - 1383فشردگی زمان و مکان در ارتباط بامدرنیته سبب تغییر شکل زندگی اجتماعی شده است - اسکات، - 1384و - Harvey 1989 - ؛ که در آن یک نوع یکپارچگی و ارزشهاي مشترك مطرح بوده و شامل حال کلیه جوامع بشري در هر زمان و مکان می شود - محمدي، . - 1386در آستانه ورود به عصري جدید جهانی شدن با ابزارهاي مهمی چون تکنولوژي ارتباطات - اطلاعات، خدمات و کاربریهاي مرتبط با آن، ساختار سیاسی، اقتصادي، اجتماعی و حتی فرهنگی بسیاري از شهرهاي جهان را تحت تأثیر قرار داده است - Kaya ,2007 - جهانی شدن در مواردي سبب تغییر کاربریها و در مواردي سبب زایش برخی مشاغل مثل شرکتهاي بین المللی از طریق ابزار تکنولوژي ارتباطات از راه دورو بی سیم شده که این عامل سبب دگرگونی در بخشهاي تجاري شهرها خواهد شد - Laanti, and Gabriel son, 2006 - در این میان کلان شهرها، شهرهاي جهانی و مناطق جهانی کشورهاي پیشرفته مثل کشورهاي اروپایی با یک تقدم زمانی نسبت به کشورهاي درحال توسعه بازسازي فضایی و تغییرات گسترده تري را شاهد بوده اند. McNeill,
- Donald, 2007 - ولی کشورهاي در حال توسعه نیز از این عامل متاثر شده اند. چراکه جهانی شدن فرایندي ست همه گیر که با کمک فن آوري اطلاعات و با رعایت سلسله مراتب مناطق مختلف جهان را تحت تأثیر قرار داده و سبب سازماندهی جدید در بخشهاي مختلف مثل امور شغلی گردیده است . - Sezer, Cemal, 2009 - در بین کشورهاي در حال توسعه پایتختهاي انها به دلیل ارتباطات برون مرزي گسترده، تأثیرات فزاینده اي رانسبت به شهرهاي رده پایین تجربه کرده اند. با توجه به گستردگی و تعدد تأثیرات این فرایند، پژوهشگران ابعاد خاصی از جمله سیاسی، اقتصادي، اجتماعی، کالبدي- فضایی و فرهنگی را مورد بررسی قرار داده اند. با مشاهده تأثیرات کالبدي- فضایی این فرایند، گرایشات جدید خرید در بازار جهانی - Alden L, and Steenkamp, and Batra, 2006 - پیوستگی مکانی و تمرکز برخی مشاغل نسبت به یکدیگر - سلیمانی، علیرضا 1383، ص. - 125
و تغییرات کاربري زمین در برخی از کلان شهرهاي کشورهاي در حال توسعه مثل مکزیک در اثر فرایند جهانی شدن سبب ایجاد ابهاماتی در تأثیرات کالبدي – فضایی این فرایند شده است - Currit, and .Easter ling, 2008 - حال با درك و قبول چنین تغییراتی، پژوهش حاضر در صدد بررسی و تحلیل چگونگی پراکنش مکانی فعالیتهاي مرتبط وموثردر جهانی شدن است تا از طریق آن پاسخگوي ابهاماتی چون پیوستگی مکانی بین کاربریها - تبعت کاربریها در انتخاب مکان ویا نزدیکی و دوري از یکدیگر - ، الگوي پراکنش مکانی فعالیتها، رابطه بین پراکنش مکانی این نمودها با هسته تجاري شهر - - CBD و تراکم جمعیتی باشد؛ و تصویر و درك روشنی از این تغییرات در آینده به دست آید.با شناخت و درك واضح از چنین الگوهاي پراکنش مکانی، مسیر برنامه ریزیهاي آتی توسعه کلان شهرها و تخصیص مکان براي چنین کاربریهایی، راه پیوستن به فرایند جهانی شدن برنامه ریزي شده - نه جهانی سازي - را هموار ساخته و جهت گیري هوشمندانه تري بخود خواهد گرفت.
-2 شاخصها و عوامل موثر در جهانی شدن
شاخصهاي مرتبط و موثر در پروسه جهانی شدن عبارت است از فعالیتهایی که درفرایند جهانی شدن موثر بوده و با عث تسریع و تکمیل این پروسه می شود یا در واقع عوامل کنترل سیستم جهانی شدن در کلان شهرهاست که شامل شاخصهاي -1 مکانهاي اقتصادي - الف - بازار بورس، ب - بانکهاي خارجی ج- شعبات مرکزي بانکها که تبادلات ارزي انجام می دهند د- شرکتهاي تضامنی - -2 زیرساختهاي ارتباط راه دور - الف - شرکتهاي جهانگردي و سفرهاي هوایی خارجی ب – شرکتهاي اینترنتی ج - مراکز مخابراتی ارائه کننده خدمات
