بخشی از مقاله
ضرورت ارزیابی اثرات زیست محیطی
تراکم و بلند مرتبه سازی در تهران
هرشهری تجلی فضای نظام های زیست محیطی، اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی حاکم بر آن اسـت. شـهر تهـران نیـز از ایـن تعریف مستثنی نیست. آنچه که امروزه زیبائی و زشتی پیکره تهران را به نمـایش گذاشـته اسـت نشـات گرفتـه از سیاسـت هـا ، برنامه ها و اقداماتی می باشد که دست اندرکاران طی دو سده اخیر آگاهانه وناخود آگاه خواهان آن بوده و به منصه ظهور رسـانده اند. تاریخچه شکل گیری شهر تهران نشانگر روند رو به رشد تخریب و نابودی محیط زیست آن از قله های توچال تا دشت جنـوبی و از سفره های زیر زمینی تا آتمسفر آن بوده است. تخریب باغات تاریخی و فضای سبز، تخریب اراضی کشاورزی، تجاوز بـه حـریم رودخانه ها و ارتفاعات، افزایش آلودگی های صدا، هوا، آب و خاک، افزایش ساخت و سازهای های بی رویـه واحـدهای مسـکونی ، تولیدی و خدماتی، همه گیر شدن الگوی انفرادی تردد و رشد سیستم ناقص حمل و نقل عمـومی امـان از تعـادل و پایـداری محـیط زیست شهری تهران را گرفته است. در حالیکه تضمین توسعه وپایداری کلان شهری چون تهران درخلال توازن زیست محیطی آن شکل می گیرد. یکی از راههای اصلی نیل به توسعه پایدار انجام ارزیابی اثرات زیست محیطی از سیاست هـا، برنامـه هـاو پـروژه های توسعه قبل از اجرا و پیاده کردن برنامه مدیریت زیست محیطی در تمام مراحل اجرا و بهره برداریست، مسئله تراکم و بلنـد مرتبه سازی درتهران با پیچیدگی خاص خودکه مدتهاست فکرو زمان شهروندان ، برنامه ریزان ، سیاست گـزاران، تصـمیم گیـران اقتصادی ، اجتماعی و دست اندرکاران مدیریت شهری را به خود مشغول نموده پیامـدها و آثـار گونـاگون مثبـت و منفـی بـه دنبـال داشته است . در این رهگذر آنچه که از اهمیت ویژه ای برخوردار است در واقـع ایمـان بـه ایـن اصـل اسـت کـه موضـوع تـراکم وبلند مربته سازی باید در چا رچوب رعایت ملاحظات زیست محیطی به همراه ویژگیهای کالبدی و معنای مشخص و متناسـب بـا آن در برخی مناطق به منظور ساماندهی و نوسازی شهر و صرفه جوئی در تغییر کـاربری اراضـی ، توزبـع عادلانـه ثـروت و غیـره مـورد توجه قرارگیرد .
واژه های کلیدی: تراکم، بلند مرتبه سازی، اثرات زیست محیطی ، محیط زیست شهری، ارزیابی اثرات زیست محیطی.
1ـ مقدمه
اصولا محیط شهری متشکل از پدیده های انسان ساخت می باشدکه از ابعاد گوناگون مسکونی، رفاهی، تجاری، صنعتی، آموزشی، درمانی، ارتباطی وغیرو برخوردار است. شرط حیات اجتماعی انسان در شهر بر سه عامل اساسی تامین منابع، تامین رفاه و تعیین فعالیت استوار است که این عوامل در ارتباط یکدیگر بوده و لازم و ملزوم یکدیگرند. اصل اول در حفاظت ، بهبود وبهسازی محیط زیست شهری برقراری تعادل بین عوامل تشکیل دهنده آن است. ضرورت تعادل در این است که عوامل تشکیل دهنده آن از نظر کمی و کیفی و ارتباطی در شرایط مناسبی قرار گرفته باشند. هرگونه تغییر کمی یا کیفی نامناسب در هر یک از عوامل فوق بدون شک باعث تغییر در سایر عوامل میگردد. آنچه که موجبات عدم تعادل محیط زیست شهری را فراهم و یا آن را تهدید می کند به طور کلی در قالب آشفتگی در محیط، تخریب و یا آلودگی های زیست محیطی ظاهر شده که به سه دسته فیزیکی ، شیمیائی و بیولوژیگی تقسیم می شوند که امروزه بنام معضلات زیست محیطی تلقی و از ویژگی فوق العاده ای برخوردارند. منشا بی نظمی ها، تخریب و آلودگی های شهری در اتخاذ سیاست هاس نادرست ، تصویب برنامه های ضعیف و اجرای پروژه ها و فعالیت های غلط شهری است. لذا سر نوشت شهروندان هرشهری به وضعیت فعلی و آینده شهرو به ماهیت و چگونگی اجرای پروژه های مرتبط با شهر بستگی دارد . در این راستا اکولوژی شهری که بخشی از اکولوژی انسانی است، محیط زیست شهری انسان را در رابطه با شکل زندگی گروه های انسانی مورد مطالعه قرار می دهد که در این رهگذر نقش ارزیابی اثرات زیست محیطی در نیل به یک توسعه پایدار حائز اهمیت است.
2ـ تهران و معضلات زیست محیطی
قاره آسیا بعنوان کهن ترین کانون تمدن بشری بیشترین شهرهای بزرگ یعنی 13 کلان شهر از 23 کلان شهر دنیا را به خود اختصاص داده است. این شهرها غالبا بصورت اردوگاههای بزرگ، بدون دارا بودن تسهیلات لازم شهری و مملو از مسایل زیست محیطی خودنمائی وروز به روز بر چهره عبوس این شهرها چین وچروک های غیر طبیعی افزوده می شود.
% کیفیت زیست و رفاه
پایتخت های کشور های توسعه یافته
زمان ٢٠٠٠ ١٩٥٠
وضعیت زمان حال این گونه شهرها گویای وضعیت زمان آینده آنان است. نمونه بارز این وضعیت را می توان در روند زیست محیطی تهران جستجو نمود. با گذشت زمان برخلاف پایتخت های کشور های توسعه یافته در تهران کیفیت زیست ورفاه روند نزولی به خود می گیرد.
تهران با دارابودن حدود 700 کیلومتر مربع مساحت وحدود یک هفتم جمعیت کشور در مجموعه ای از 36 شهرداری و 12 فرمانداری مدتهاست با معضلات زیست محیطی عدیده ای مواجه است. زندگی اجتماعی مردم تهران توام با رشد کیفی زیست محیطی نیست بلکه با تخریب و آلودگی های زیست محیطی غیر قابل جبران همراه است. افزایش روز افزون جمعیت، گسترش بی رویه شهر، ظهور شهرکهای اقماری، ظهور شرکهای صنعتی، وجود اماکن نظامی، استمرار ساخت و ساز های بی رویه، عدم رعایت اصول در حریم رفت وآمد و در عرض معابر، افزایش جرم و رفتار های خشن شهری، نگرانی عمومی از تصرف روز افزون اراضی شهری، پارک ملی و فضای های سبز، افزایش میزان آلودگی آبهای
% ظرفیت زیست محیطی
جمعیت میلیون نفر
< ٧ ٦ ٥ ٤ ٣ ٢ ١
زیرزمینی ، افزایش آلودگیهای ناشی از پراکندگی زباله شهری ، عدم تمشیت زباله های بیمارستانی، آلودگی هوا، گره کور ترافیک ، عدم رعایت الکوی مصرف و افزایش مصرف آب و برق و گاز، تخریب اراضی کشاورزی و باغات وکاهش فضای سبز نمونه ها باز معضلات زیست محیطی تهران است.
در این راستا به موازات افزایش درآمد شهری، مردم به تهران مهاجرت میکنند . بسیاری از افراد ساعات و نیروی کار اضافی خود را برای شغل دوم اختصاص می دهند. بخش مرکزی شهر تهران که در واقع باید نماد و بیانگر خصیصه های اجتماعی، تاریخی، اقتصادی وفرهنگی ملت باشد امروزه شخصیت، اعتبار و نماد بی نظمی بخود کرفته است که نقش تجاری، اداری، دولتی، مالی، صنعتی، فرهنگی ، توریستی، عتیقه فروشی، عمده فروشی و خرده فروشی را تحت الشعاع خود قرار داده است. به دلیل عدم یکسانی قیمت اجناس در سطح شهر و تراکم فعالیت های تجاری در مرکز شهر، روزانه جماعات کثیری رااز اطراف به مناطق مرکزی می کشاند که استمرار چنین حرکتی در سه دهه اخیر کاهش و اعتبار و حتی ویرانی فیزیکی و تجاری این مناطق را فراهم آورده است. عابرین ، ساکنین، کتابخانه ها و مدارس این مناطق از شلوغی و آلودگیهای محیطی رنج می برند. وجود دهها هزار پوستر و آگهی های تبلیغاتی و جراغ های نئون نماد فرهنگی مردم را به آلودگی کشانده است. در حالی که در اغلب شهرهای بزرگ مردم از آپارتمانهای پرتراکم به واحدهای مسکونی
مستقل پناه می برند امروزه در تهران عکس جریان صورت می پذیرد یعنی شرایط طوری فراهم گردیده است که مردم ناچارا به آپارتمان نشینی رو آورده اند.
لذا اقتصاد محیط زیست تهران حکایت از میلیارد ها ریال خسارات مالی سالانه ناشی از بی نظمی ها ، آلودگی ها و تخریب های زیست محیطی شهری تهران را دارد. شاید بتوان اشاره کرد که مهم ترین علل ناپایداری شهر تهران را در اقتصاد سیاسی نادرست ودرساختار کلان و در هم ریخته ساخت وساز جستجو نمود. شهر تهران بیش از 20 درصد تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده است لیکن متاسفانه پیوسته با کاهش ارائه خدمات لازم شهری مواجه است. حدود 140 میلیون متر مربع یعنی حدود 70 درصد مساحت سازه های شهرتهران فرسوده و بالای 20 سال عمر داردکه نیازمند بازسازی است. 72/2 درصد آلودگی هوای تهران ناشی از وسایل نقلیه موتوری است. روزانه بیش از 3500
تن منواکسید کربن ، 320 تن هیدروکربن ، 285 تن اکسیدهای نیتروژن، 45تن اکسیدهای گوگرد و 2 تن سرب وارد هوای تهران میشود. از 16 میلیون سفرهای های درون شهری تهران حدود 12 میلیون با وسائل نقلیه موتوری انجام میشود. شبکه معابر شهر تهران به دلیل بافت سنتی خود پاسخ گوی تقاضای سفر موجود نیست. بیش از نیمی از انواع وسائل نقلیه کشور درتهران شماره گذاری می شود.
3ـ ارزیابی اثرات زیست محیطی در تراکم و بلند مرتبه سازی
مولفه های متداول در ارزیابی اقتصادی یک پروژه تراکم و بلند مرتبه سازی در تهران شامل هزینه هاو درآمدها، مدت زمان بازگشت سرمایه، قیمت ساختمان ونرخ بازده داخلی سرمایه می باشند لیکن در این بررسی ها نقش محیط زیست چندان برجسته نبوده است. درارزیابی اثرات زیست محیطی تراکم وبلند مرتبه سازی ضمن توجه به تعادل اقتصادی توجه به تعادل اجتماعی وزیست محیطی آن نیزحایز اهمیت است. در این رابطه استفاده بهینه از ارتفاع درقالب اجرای طرحهاو پروژه های تراکم وبلند مرتبه سازی می تواند در جهت رشد اجتماعی ، اقتصادی وزیست محیطی شهر موثر و برای رفاه شهروندان تاثیر گذار خوبی باشد. اشاره به این نکته ضروری است که همچون سایر پروژه های توسعه، پروژه ها ی تراکم وبلند مرتبه سازی به نحوی با اثرات منفی زیست محیطی نیز همراه خواهند بود که اگر قبل از اجرا با ملاحظات زیست محیطی ادغام گردند نه تنها موفق به حذف یا کاهش اثرات سو می شوند بلکه با افزایش اثرات مثبت موجبات تسریع در توسعه پایدار شهری را فراهم مینمایند. امروزه تراکم و بلند مرتبه سازی و پروژه های مرتبط با آن در بسیاری از کشور های پیشرفته ابزاری است که با طراحی آگاهانه و خلاقانه از فضاهای شهری برای رشد و تحول سازنده و پایدار جوامع شهری استفاده می گردد. شاید این تعریف در شهر تهران به دلائل گوناگون ماهیت خودرا از دست داده است. مسئله تراکم و بلند مرتبه سازی درتهران با پیچیدگی خاص خودکه مدتهاست فکرو زمان شهروندان ، برنامه ریزان ، سیاست گزاران، تصمیم گیران اقتصادی ، اجتماعی و دست اندرکاران مدیریت شهری را به خود مشغول نموده صرفا پیامدها و آثار منفی به دنبال داشته است و آثار مثبت آن بعضا از ذهن ها بدور مانده است. لذا منظور از ارزیابی اثرات زیست محیطی پروژه های شهری کسب اطمینان واعمال توجه لازم از کمیت و کیفیت اثرات زیست محیطی بالقوه تراکم و بلند مرتبه سازی است که به طور کلی و به آسانی در مقیاس معمول مورد ارزیابی نیستند. در این رابطه مولفه هائی نظیر بررسی وضعیت محیط زیست موجود، بررسی گزینه های ممکن، شناسائی وپیش بینی و ارزیابی اثرات و ارائه روشهای حذف یا کاهش اثرات سو و نهایتا ارائه روشهای کنترل وپایش از جمله آنهاست. با بررسی ها بعمل آمده درتهران آثار مثبت ومنفی مسئله تراکم و بلند مرتبه سازی در جدول ذیل خلاصه شده است.
