بخشی از مقاله
چکیده -
با توجه به رشد شتابان جمعیت در شهر و ساخت و ساز های بی رویه که به سوی بلند مرتبه سازی پیش می رود به تبع اثرات مثبت و منفی را به جای می گذارد که می توان تاثیری منظر شهری بگذارد. منظر شهری انواع گوناگونی دارد که از جمله عناصر سازنده منظر شهری که دارای عوامل کالبدی و غیر کالبدی اشاره می شود که هر کدام در ارتباط با محیط و تعامل انسان و محیط را در شهر ایجاد می کند.
منظر شهری با ایجاد ذهنیت خاصی از شهر و خوانا و قابل درک بودن محیط به شناخت و تبیین این عناصر می پردازد. هدف از این پژوهش تدوین ارزیابی ساختمان های بلند مرتبه و تاثیر عناصر منظر شهری را ایجاد می کند. روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع تحلیلی- گرافیکی است که در این راستا به منظور گردآوری اطلاعات و تحلیل کرافیگی داده ها وضع موجود که علاوه بر روش های کتابخانه ای، مقالات مرتبط با موضوع و مشاهدات میدانی و بازدید از سایت در راستای رسیدن به وضع مطلوب عناصر سازنده منظر شهری در جهت ارتقاء کیفیت ساختمان های بلند مرتبه استفاده می شود.
یافته های پژوهش نشان می دهد که عناصر سازنده منظر شهری از قبیل خط آسمان، جداره، کف پوش و پوشش گیاهی می تواند در راستای ارتقاء کیفیت های ساختمان بلند مرتبه جهت ایجاد خط آسمان منظم، نما و جداره های مناسب با اقلیم و پوشش گیاهی منظم، کف پوش های مناسب و با ایجاد فضاهای سبز که دارای مبلمان شهری و آبنماهای متنوع که سبب مشارکت شروندان، گذراندن اوقات فراغت و آرامش و تعاملات اجتماعی شهروندان توجه کرد.
-1مقدمه
روند رو به رشد جمعیت همراه با محدودیت ها زمین شهری تقاضای مسکن افزایش یافته و از یک سو افزایش قیمت زمین مستعد توسعه شهری و از سو دیگر همراه با بلندمرتبه سازی در خصوص کلان شهر ها را ضروری ساخته است. بلند مرتبه سازی فواید زیادی دارند ولی با توجه به تبعات منفی که دارند مطالعه و بررسی آن ها می تواند با به کار گیری اصول و قواعد و معیارهای صحیح ساخت و ساز آثار منفی ساختمان های بلند مرتبه را از بین برد و در برنامه ریزی کاربری اراضی و تاثیرات آن بر مکان و و تراکم، طراحی واحدهای مسکونی ، ساخت و ساز، بهره برداری، تعمیر و نگهداری، بازیافت و باز استفاده منابع طبیعی نقش به سزایی دارد استفاده کرد. ابعاد مختلف ساختمان های بلندمرتبه شناخته شده و در برنامه ریزی و طراحی شهری مورد توجه قرار می گیرد یکی از جنبه های ساختمان های بلند مرتبه اثرات آن بر سیما و منظر شهری است می پردازد که با نگاهی دقیق تر ابعاد چگونگی تاثیر بلند مرتبه سازی در منظر شهری را روشن تر می نماید.
تاثیر ساختمان های بلند مرتبه در منظر شهری نیز دلیل تاثیرگذاری زیاد آن ها در تناسبات شهری است. در شهر های امروزی یکی از موارد تاثیر گذار بر منظر شهری دارای جنبه های زیباشناسانه، هویتی و عملکردی که نقش آن ها را در منظر شهری می باشد که سبب ایجاد خوانایی محیط می باشد. منظر شهری انواع گوناگونی دارند که ارتباط با عناصر سازنده منظر شهری شامل عوامل کالبدی و غیر کالبدی می شود تاثیر می گذارد که می توان با برقراری ارتباط میان این عوامل محیطی خوانا و سرزنده ایجاد کرد که ذهن شهروندان برای شناسایی، خوانایی و هویت بخشی و تاثیر احساسی شهروندان بر عناصر منظر شهری پی برد. منظر شهری مفاهیمی را باز تولید می کند که برآمده از توده، فضا و عناصر گوناگون شهری است و همچنین تعامل انسان با محیط و با یکدیگر است را پدید آورد که به ارتقاء کیفیت و مطلوبیت زندگی شهری ایفا می کند به واسطه جهت ارتباط شهروندان با ساختمان های بلند مرتبه را ایفا می کند.
در این مقاله سعی بر این است که اثرات مثبت و منفی ساختمان های بلند مرتبه مورد بررسی قرار دهیم و با ارائه راهکار و پیشنهاداتی در جهت رسیدن به عناصر سازنده منظر شهری تدوین گردد
-1 پیشینه پژوهش
در این پژوهش به بررسی مبانی نظری که در ارتباط بلند مرتبه سازی، عناصر منظر شهری و منظر شهری را مورد بررسی قرار داده و دیدگاه نظریه پردازان و صاحب نظران مختلف را بررسی می کنیم.
-1-1 ساختمان های بلند مرتبه
در فرهنگ معین، بلند مرتبه به معنای دارای جاه و مقام و درجه و وضع بلند، بلند محل بلند مکان است. تعاریف مختلفی از بلند مرتبه و ساختمانهای بلند وجود دارد از جمله تعیین حد ارتفاع ساختمانها که در ایران طبق نشریه 112 سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور - دستور العمل اجرایی محافظت ساختمان در برابر آتش سوزی - تعریف ساختمان بلند به این نحو مطرح می شود:
هر بنایی که ارتفاع آن از فاصله قائم بین تراز کف بالاترین طبقه قابل تصرف تا تراز پایین ترین سطح قابل دسترسی برای ماشینهای آتش نشانی از 23 متر بیشتر باشد، ساختمان بلند محسوب میشود. دیگر تعریف اینکه ساختمان بلندتر از حداکثر ارتفاعی برخوردارباشد که مردم به راحتی میتوانند از آن بالا بروند و در این صورت نیاز به آسانسور وجود دارد که با توجه به ضوابط شهرداری در ایران ساختمانهای 5 طبقه و بیشتر ملزم به نصب آسانسور می باشند.
با توجه به این نظریه 5 طبقه و بیشتر بلند مرتبه حساب میشوند. از دیدگاه مهندسین ساختمان هنگامی میتوان بنا را بلندمرتبه نامید که ارتفاع آن باعث شود نیروهای جانبی ناشی از زلزله و باد بر طراحی آن تاثیر قابل توجهی بگذارد و بر این مبنا ساختمان های بیشتر از 10 طبقه بلند مرتبه محسوب می شوند. همچنین ساختمان های بالاتر از 32 متر از نظر مهندسی نیز سازه ای بلند مرتبه محسوب می شود که نسبت ارتفاع به قطر آن حداقل 14/3باشد. ساختمان های بلند مرتبه به ساختمان از 6 طبقه به بالا و یا ساختمانی اطلاق می شود که ارتفاع آن از سطح معبر مجاور بیش از 20 متر باشد.
بنابراین ساختمان های بلند به مثابه یک نشانه شهری به سبب منحصربه فرد بودن، تشخیص پذیر بودن در زمینه خود، قابل رؤیت بودن از نقاط مختلف شهر و همچنین میزان تضادی که با عناصر پیرامون خود دارند، اهمیت خواهند یافت. علاوه بر این، داشتن فرم خاص و تضاد با زمینه و موقعیت خاص می تواند برای مشاهده گران اهمیت خاصی ایجاد کند
همچنین عوامل مؤثر در ادراک ساختما نهای بلند مؤلفه های سه گانه محیط و فضای شهری در کل شامل فرم، عملکرد و معناست - پاکزاد 1391، . - 69 از نظر فرم و عملکرد، - دونالد اپل یارد - 1969، سه دلیل را عامل شناخت بهتر بعضی ساختمان ها می داند که عبارت اند از: قابل تمیز و واجد وحدت شکلی ًویژگی های فرم ، ویژگی های رؤیت پذیری ، ویژگی های استفاده و اهمیت - لنگ. - 159:1386 و ساختمان های بلند مرتبه دارای انواع مختلفی هستند که می توان آن ها را براساس کاربری های مختلف مانند مسکونی، تجاری، اداری، مذهبی و غیره، حجم و مقیاس مانند باریک، بلند، حجیم، کشیده و غیره و پراکندگی مانند متراکم و گسسته، منفرد و خوشه ای و بلند و نیمه بلند دسته بندی نمود.
منظور از بلند ساختمان مرتبه در این تحقیق عبارت است از بنایی که به دلیل بلندیشتأثیر دارد. به طور کلی، دو چارچوب تعریف جهت تعریف ساختمان های بلندمرتبه مطرح می باشد که عبارتند از تعریف براساس تعیین حد ارتفاع ساختمانها، تعریف با توجه به ویژگی ها ی ساختمان و یا امکان استقرار آن در شهر و منطقه؛ همچنین معیارهای یک ساختمان بلند مرتبه را بدون توجه به بلندی یا تعداد طبقات تعریف می کنند از جمله تراکم خالص ساختمانی، سیستم های مکانیکی، معمولا آسانسور برای ارتباطات عمودی و استفاده از سیستم ها و روش های ویژه ساختمانی و مدیریتی با سیستم های مورد استفاده در ساخت و ساز های کم مرتبه معمولی تفاوت داشته باشد. ساختمان های بلند مرتبه براساس نوع استفاده به مسکونی، اداری، تجاری و مختلط تقسیم می شوند.
همچنین افزایش تعداد طبقات ساختمان و احداث بلند مرتبه در مصرف زمین مسکونی صرفه جویی بعمل آمده و فضای بیشتری به دست می آید. - مدنی، - 1375 چشم انداز زیبا و داشتن افق دید وسیع ازداخل به مناظر اطراف در ساختمان های بلندیک جنبه پدیده دید و چشم انداز است و جانب دیگر آن انسداد دید و چشم انداز ساختمان های دیگر به مناظر اطراف توسط این ساختمان ها می باشد.
ساختمان های بلند درصورت استقرار نامناسب چشم انداز ساختمان های کوتاه و حتی ساختمان های بلند همجوار را مسدود می کنند. این مشکل بیش از همه در مناطقی که بلند مرتبه ها به صورت متراکم و به هم فشرده ساخته می شوند
بر این اساس ویژگی اصلی ساختمانهای بلند را میتوان شاخص بودن تناسبات آنها در ارتفاع دانست که این ویژگی منجر به اثرات مختلفی در محیط پیرامون شده است .مورد دیگر، چگونگی تناسب بنای بلند با توده ها و فضای اطراف است که هم به لحاظ زیبایی شناختی و هم عملکردی دارای اهمیت است .از جمله مواردی که به لحاظ عملکردی در تناسب بنا با محیط اطراف دارای اهمیت است میزان سایه اندازی و اشراف بنا بر سایر فضاها و بناها، میزان تناسب با پیاده روهای اطراف و همچنین فضاهای عمومی و فضاهای سبز مرتبط با بنا به دلیل تراکم بالای ایجاد شده در این نوع ابنیه و ارتباط با سیستم حمل ونقل عمومی و نسبت قرارگیری بنا با خیابان ها و بزرگراه های اطراف می باشد
همچنین با در نظر گرفتن فضاهای فعال برای ایجاد ارتباط بین تمامی گروه ها از جمله بزرگسالان در قسمت های مشترک ساختمان بلند در مطلوب و دلپذیر کردن این گونه ساختمان ها نقش موثری ایفا می کند - گلابچی، - 1391 همچنین ضوابط ساختمان ای بلند مرتبه شامل: عدم سایه اندازی زمستانی، رعایت فاصله متناسب با ارتفاع ابننیه دیگر، هماهنگی با عرض معبر مجاور، اثرگیری از ویژگی های کالبدی قطعه، رعایت فضای باز مناسب، توجه به مباحث حفاظتی و توجه به مباحث زیباشناسی و منظر شهر می باشد
نمودار:1 عوامل ساختمان بلند مرتبه
-2-1 عناصر منظر شهری
عناصر منظر شهری به دو گروه عوامل کالبدی و غیر کالبدی تقسیم می گردند. عوامل کالبدی نیز به دو دسته عوامل طبیعی و مصنوع تقسیم می گردند که در زیر به آنها پرداخته خواهد شد. عوامل کالبدی شامل عوامل طبیعی که دارای مؤلفه های ساختاری برابر با هر شهری از جایگاه ویژه طبیعی برخوردار است که آن را از سایر شهرها متمایز می کند. کوه ها، تپه ها، رودها، دره ها، دریاها، چشمه ها و ... از عناصر طبیعی ساختاری شهرها بوده که در بسیاری از موارد علت وجودی آنها را نیز تشکیل می دهند. این عناصر می توانند بخش بزرگی از منظر شهر را به ویژه در سطح کلان منظر شهری تشکیل دهند. توپوگرافی، شیب زمین، نوع خاک و ... نیز ساز و کارهای طبیعی مناظر را تشکیل می دهند.
