بخشی از مقاله
همسایگی در آپارتمان نشینی و تاثیرات آن بر روان انسان
چکیده
همسایگی در گذشته متکی برازش های و معیار های انسان دوستانه و یاری رساندن به یکدیگر در بخش های مختلف زندگی صورت گرفته که چنانچه با گذر زمان و ایجاد تغییرات در ساختار معماری منازل دگر آن گونه زندگی همسایگی رنگ و بوی خود را از دست داده است هر آنچه افرا از لحاظ فاصله مکانی به یکدیگر نزدیک تر شده اند و جدا سازی منازل توسط یک دیوار صورت گرفته و حریم های خصوصی افراد کاهش یافته افراد از یکدیگر دور تر و نسبت به یکدیگر بی تفاوت تر شده اند حال در این پژوهش با توجه به اهمیت روابط همسایگان با یکدیگر ورعایت حقوق آنها از سوی یکدیگر تلاش کردیم در دنیای امروز و نقاط قوت و ضعف آن اشاره نموده و به پاره ای از حقوق همسایگان از زبان روایات اشاره شود. این مقاله در پی آن است که به بررنهای رفتارها و عملکرد افراد در فضاهای عمومی و خصوصی می پردازد و به شناسایی معضلات وهنجارهای زندگی آپارتمان نشینی و ارئه راهکارهای مناسب برای بهبود روابط اجتماعی ساکنین است. پرسش این پژوهشی چنین است که هنجارها و ارزش ها در یک فضای عمومی و خصوصی آپارتمان و راهکارهای وارده بر این هنجارها بر روان انسان آپارتمان نشین چیست؟
۱- مقدمه
در سالهای گذشته معماری خانه های به گونه مستقل و حیاط دار بودند و استقلال هر فضا به خانواده توانایی آن گونه که می خواهند زندگی کنند را می داد آنها قادر بودند با صدای بلند صحبت کنند، در هر زمان از شبانه روز رفت و آمد داشته باشند و بچه ها آزاد بودند در این خانه ها با صدای بلند فریاد بزنند و بازی کنند و سروصدای تلویزیون و رادیو و ضبط خویش راتا آن حد که تمایل دارند بلند کنند. یکی از دلایل آن نحوه معماری و ساختار تشکیل دهنده منازل می باشد این منازل دارای بخش های تعریف شده خصوصی و عمومی می باشد. اپارتمان نشینی (و تمام تبعات خودنمایانه فضای خانگی جدید: اشپزخانه اوپن، شومینه، سرویس بهداشتی) از اواخر دهه ۱۳۵۰ و به دلایل گوناگون از جمله تغییرات اساسی شیوه زندگی که در طول سال های دهه ۱۳۵۰ و ۱۳۶۰ اتفاق افتاد، به شیوه ای رایج در زندگی شهری حتی در طبقه متوسط رو به پایین تبدیل شد و با تحولات شهری تهران که به صورتی سریع در شهر های دیگر نیز تکرار شد . اپارتمان نشینی بدین ترتیب با چنان سرعتی گسترش یافت، که بدون شک این تردید را به وجود می اورد که نتوانسته باشد در شرایط اجتماعی کنونی درونی شود. افراد در آپارتمان ها زندگی می کردند ولی آنها را چهار دیواری اختیاری ، می پنداشتند در حالی که فضای بیرون از اپارتمان، حتی فضای محدود پا گردی مقابل درهایشان، برایشان بازمانده ای از کوچه و خیابان های دیروز بود. همسایگان اپارتمان های روبرو نیز در ذهنیت انها در فاصله ای به دوری خانه های روستایی زندگی می کردند و نه دیوار به دیوار آنها، فضای جدید در فیزیک تحقق می یافت (هر چند به صورتی در هم شکسته و با فناوری هایی روز به روز شکننده تر و خالی تر از اندیشه معمارانه) اما در ذهن انسان ها جایش خالی بود. ساکنان نخست مجتمع ها در دهه های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰ بیشترین موقعیت متناقضی را تجربه می کردند. در حالی که به تدریج از دهه ۱۳۸۰، آپارتمان نشینی به هنجاری بسیار طبیعی تبدیل شد و رفته رفته، خانه داشتن یا به اصطلاحی قدیمی ترحیاط داشتن بنابر مورد، ابعاد، موقعیت و محل آن، یا به معنایی روستایی و سنتی و حتی فقیر ماندن تبدیل معنا می داد و یا به معنایی اشرافی البته تمام انچه گفته شد رابطه مالکیت را منظور نظر داشت زیرا اصطلاح اجاره نشینی، خوشی نشینی داستان و روایتی دیگر دارد - ۲ -. و متاسفانه از آموزشی های لازم جهت زندگی جمعی به مردم به صورت منظم و با برنامه خبری نیست . در بسیاری از موارد شاهد وقوع مشکلات فراوان در مجتمع های مسکونی هستیم که یکی از مهمترین آنها بی تفاوتی افراد در مشارکت نمودن و پذیرش مسوولیت در زندگی جمعی در اپارتمان هاست که این خود می تواند از ایجاد مکانی آرامبخشی ومناسب برای ذهن خلاق آدمی جلوگیری نماید. در سالهای گذشته، مردم جامعه ما در خانه های مستقل حیاط دار زندگی می کردند ولذا به راحتی می توانستند آن گونه که می خواهند زندگی کنند. محیط بعضی از اپارتمان ها به مکان های ازار دهنده ای تبدیل شده اند که تاثیرات نامطلوبی بر سلامتی جسم و روان ساکنین انها می گذارد که بعد فرهنگی مسکن از جمله معضلات مهم بخش مسکن است. تفاوت های منطقه ای در فرهنگ ، شیوه زیستن، بکار گیری نوع خاصی از مصالح ساختمانی، سنتها و قومیت ها منجر به گونه های خاصی از مسکن می شود-۹-. هویت مذهبی، اعتقادی، ملی و تاریخی افراد جامعه و به عبارتی فرهنگ و تمدن ارتباط عمیقی با مسکن دارد. همچنین زیبایی، امنیت همسایگی، اشراف ضوابط محرم و نامحرم ، استفاده از فضاهای باز و روابط همسایگی را نیز می باید در این مقوله مورد توجه قرارداد[۱۰]. آپارتمان نشینی به عنوان شیوه ای از سکونت افراد و راه حلی برای مشکل مسکن در نظر گرفته شده که به علت الگو گرفتن از غرب که حرکتی درونزا نسبت در بعد مادی به صورت افزایش بی رویه آپارتمان نشینی بدون در نظر گرفتن تمام جوانب و نیز به علت درون زا نبودن با فرهنگ جامعه ما کمتر سلخیت دارد و جامعه در کاربرد ان دچار اسیب های اجتماعی مضاعف گردیده گردیده است. آسیب های که ناشی از تراکم زیاد جمعیت با ناهمگونی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی در مجتمع های آپارتمانی همراه است و ساکنان را در معرفی تا هنجارهای اجتماعی چون تضاد، درگیری عدم رعایت حقوق دیگران و عدم پذیرش قوانین و مناسبات آپارتمان نشینی قرار داده است.
تأثیر محیط بر رفتار
محیط در سطوح مختلفی رفتار را تحت تأثیر قرار می دهد. رفتارهای آنی، تابعی از وضعیتی هستند که در آن اتفاق می افتند. برای مثال، آرایش مبلمان و اثاثیه در یک اتاق بر شیوهٔ تعامل افراد در آن اتاق با یکدیگر، تأثیر می گذارد. شخصیت مردم یک کشور، توسط طبیعت و نوع محیطی که برای مدتی طولانی در آن زندگی می کنند شکل می گیرد. تفاوت های نژادی در شخصیت، تا حد زیادی، به تفاوت محیط هایی که مردم نژادهای مختلف برای چندین نسل در آن زیسته اند،
بستگی دارد. برای مثال، آب و هوا بر روی خلق و خوی انسان تأثیر می گذارد. آب و هوای سرد مردم را فقال و سختکوش می کند. احتمال انجماد، باعث ایجاد حسی ناامنی می شود و در یک محیط سرد، فرد باید به طور مداوم کار کند تا بدنش را گرم نگه دارد. مردمی که در نواحی سردسیر زندگی می کنند باید برای زندگیشان از قبلی برنامه ریزی کنند، غذا و وسایل
گرمایی ذخیره کنند و لباس ها و کفشی های مناسب برای زمستان فراهم سازند. محیط نامساعد و دشوار، مردم پرخاشگر و جسور می کند مردم این گونه محیط ها آدم هایی عمل گرا بار می آیند و رویکرد آنان به محیط، تجاوزگرانه، رقابت جویانه برد بردارانه است. گفته هي شود که علم و فناوری، نتیجه این نوع رویکرد بله محیط است در نقطه مقابل، مردمی که در آب و هوای گرم زندگی می کنند، معمولا آدم هایی غیرفغال و کم توجه هستند. ویژگی این نوع خلق و خو، تنبلی و سستی است. کار کردن در مکان های بسیار گرم، به خاطر عرق کردن و زود خسته شدن، ناخوشایند
هوا، گرایشی به تسلیم شدن، دست برداشتن و پذیرفتن شرایط را تقویت می کند و رویکرد به محیط، همراه با ترسی و خرافات است . آب و هوای معتدل، مردمی با خلق و خوی خالص و معتدل بار می آورد. ویژگی این نوع خلق و خو، آگاهی از خود و رابطه با محیط است. زندگی این افراد در هماهنگی با محیط است و بینشی که نسبت به نقش محیط در بهبود زندگی دارد، باعث احساسی نیاز به حفظ محیط طبیعی می گردد. ویژگی خلق و خوی معتدل، کلی گرایی، شهودی بودن و متوازن بودن است-[۱۲]. حالی با توجه به این خصوصیات اخلاقی متفاوت و فرهنگ و منشی های گوناگون در مناطق مختلف باعث شده افراد با گویش های متفاوت در یک مجتمع جمع شوند که این تفاوت فرهنگی و نگرشی ها باعث ایجاد معضلاتی در مجتمع می شود .
۳- حقوق همسایه
با توجه به این که در یک کشور اسلامی زندگی می کنیم و قوانین اسلامی بر این کشور حاکم است اکثر به قریب جمعیت ایران پیرو دین اسلام هستند ولی تنها شامل یک قومیت نمی شود بلکه از دیگر امت ها در این مرز وبوم ساکن هستند. در این نوع از ساختار جامعه، می توان همسایگانی با عقایدی غیر اسلام را نیز داشته در این صورت گفتمان غالب جامعه می بایست، گفتمان اسلامی باشد و ساختاری که در آیه ۷۸ سوره یونسی برای جامعه یهودی ارایه شده را به عنوان الگوی مناسب تجویز می کند با این تفاوت که در این جامعه و امت اسلامی، تنها یک قومیت حضور ندارد، بلکه از اقوام و نژادهای گوناگون حضور دارند، ولی وجه غالب این جامعه، همسانی در عقاید و باورهای اسلامی است. این گونه است که امت ها و ملت هایی دیگر غیر از امت و ملت اسلام چون امت مسیحی و یهودی نیز در آن حضور دارند و در همسایگی مسلمانان زندگی می کنند. در این جامعه اموزه های که خداوند و پیامبر ان جهت ایجاد حفظ حقوق افراد به دیگران می پردازد که به چند نمونه از آن اشاراتی می شود که آموختن و عمل به آن ایجاد قراردادی نزد خود می تواند دیدگاه افراد را نسبت به حقوق خود و دیگران را تغییر دهد و موجب روابطی بهتر و ایجاد آرامش خاطر میشود.از نظر اسلام، آنچه مهم است، ساماندهی روابط براساس اخلاق و اصول انسانی است که مطابق فطرت و اصول اسلامی نیز می باشد. از (ایه ۶۳ سوره نساء ) برمی آید که در تعاملات اجتماعی بویژه با کسانی که همواره در کنار هم به سر می برند و به عنوان همسایه شناخته می شوند، می بایست فراتر از اصول عقلانی عمل کرد و عواطف و احساسات در شکل معقول آن حاکم بر عملکرد و رفتارها باشد. از این رو فراتر از احکام سخت و حقوقی که عقلی صادر می کند، از مؤمنان خواسته شده تا رفتارها را براساسی عواطف انسانی با همسایگان تنظیم و سامان دهند. بدین ترتیب احکام اسلامی در حق همسایگان فراتر از آنچه به نام حقوق مطرح می باشد، سامان می یابد و از مؤمنان خواسته می شود تا براساسی احسان، عملی و رفتار کنند. می دانیم که از مهم ترین مصادیق احسان، عفو و گذشت، ایثار، خودگذشتگی، رحمت، مودت، مهر و صفا و مانند ان است. در حقیقت از مؤمنان خواسته شده تا فراتر از حقوق عقلانی، از مقام عواطف انسانی با همسایگان رفتار کنند. از این رو امام سجاد(ع) در رساله حقوق خود می فرماید: فان علمت علیه سوء استرته علیه؛ چنانچه بر عیب همسایه ات اگاه شدی، باید آن را مخفی داری، و امام کاظم(ع) می فرماید: لیسی حسن الجوار کف الاذی ولکن حسن الجوار الصبر علی الاذی؛ همسایه داری نیکو، به آزار نرساندن نیست، بلکه همسایه داری نیکو، در صبر بر آزار همسایه است. در آیه فوق الذکر تفاوتی میان همسایگان از مؤمن و غیرمؤمن بیان نشده؛ در حقیقت حکم بر عنوان جار و همسایه است و هیچ قیدی وجود ندارد تا آن را تخصیص بزند. براین اساسی، عمومیت و اطلاق برحالی خود باقی است و بر مؤمنان است تا در همه احوالی بر همه همسایگان خود از مؤمن و غیرمؤمن احسان کنند. البته در همین ایه از جهتی اطلاق را مقید کرده است ولی این قید به اصلی احسان برنمی گردد، بلکه در چگونگی اولویت بخشی به احسان است. براساس آیه، اولویت نخست این است که احسان به همسایه مؤمن انجام شود تا هدف اصلی امت، خود را به شکلی به نمایش گذارد. سپس احسان نسبت به همسایه غیرمؤمن انجام می گیرد - ۳ - .
۱-۳-آثار احسان به همسایه
احسان به همسایه از غیر مومنان یا مؤمنان، آثار چندی دارد که از آن جمله می توان به گرایش دل های غیر مومنان به مومنان و علاقه منذایی به اسلام و نیز تامین امنیت جانی 9 مالی و قرار گرفتن در دایره ثبات اجتماعی اشاره کرد. احسان بدله کرده و احسان را پس از فرمان به عبادت خود قرار داده است-۳- این احسان انسان را تا جایی بالا می برد که مصداقی از مظهریت الهی می شود. پس انسان در مقام مظهریت رحمت رحمانی و رحیمی قرار می گیرد و گامی به سوی متاله خدایی شدن بر می دارد. از سوی دیگر، احسان به همسایگان، زمینه ساز جلب محبت الهی است و انسان را در دایره محبوبان خداوند قرار می دهد که خود مقامی بس بزرگ است [۱] آبادی شهر از جمله آثار رعایت حقوق همسایگی است؛ زیرا موجب انسانیت امنیت و آرامش می شود و رحمت و محبت الهی را برمی انگیزاندن پیامبر اکرم (ص) فرمود: «حسن الجوار یعمر الدیار و ینسی ء فی الاعمار؛ همسایه داری نیکو، شهرها را اباد می کند و عمرها را دراز می سازد "
لیسی منا من لم یحسن مجاوره من جاوره
از ما نیست کسی که با همسایگانش خوش رفتار نباشد
ما من اهل قریه ی بیت و فی هم جائع ینظر الله الیهم یوم القیامه
در هر شهری که در آن کسی گرسنه بخوابد اهل آن شهر در قیامت مورد توجه خدا نخواهد بود.
امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق حق همسایه را بر ده قسم میشمارند : اما همسایه را بر توده حق است.
۱. در غیابشی حقش را مراعات کنی۔
۲.در حضورشی اکرامش نمایی۔
۳۔اگر مورد ظلم قرار گرفت یاریشسی دھی۔
آ.در اسرار او تجسسی نکنی۔
۵ زشتی هایش را پرده پوشی
۔ ۶.اگر مطمئن شدی پذیرش نصیحت دارد او را در پنهان نصیحت کنی در اموری که به تو مربوط میشود.
۷. در گرفتاریها اورا به حال خود رها نکنی
۸-لغزشهایش را ندیده بگیری
۹. گناهانش را ببخشی
۱۰ با او محترمانه معاشرت کنی
۴- بخش های اختصاصی و مشترک اپارتمان
گاهی بین ساکنین آپارتمان این اختلاف پیش می آید که چه قسمت هایی از ساختمان برای استفاده عموم است و چه قسمت هایی مختص واحدی مشخص قانون تملک اپارتمانها در نخستین مواد خود به این موضوع پرداخته است. به موجب ماده یک مالکیت در آپارتمانهای مختلف و محل های پیشه و سکنای یک ساختمان شامل ۲ قسمت است: مالکیت قسمتهای اختصاصی و مالکیت قسمت های مشترک قسمت های مشترک آپارتمان بخش هایی از آن است که به طور مستقیم و یا غیرمستقیم مورد استفاده تمام ساکنین می باشد و نمی توان حق انحصاری برای آنها قائل شد. به عبارت دیگر حق استفاده از این قسمت ها منحصر به یک یا چند واحد مخصوص نیست و به کلیه ساکنین به نسبت قسمت اختصاصی آنها تعلق می گیرد. همه قسمت های یک آپارتمان جزو قسمت های مشترک است مگر آنکه در اسناد مالکیت ملک اختصاصی یک یا چند نفر از مالکین تلقی شده باشد و یا اینکه طبق عرف و عادت محل آن قسمت متعلق به واحدی خاص باشد. مکانهای عمومی آپارتمان مختص ما یا یک فرد خاص نیست و دیگران هم به همان نسبت حق استفاده دارند و هیچکس حق تصرف مکانهای عمومی را بدون رضایت و اجازه کامل همسایه ها ندارد.
۱-۴- بخش های مشترک آپارتمان
آئین نامه اجرایی قانون تملک آپارتمانها برای جلوگیری از اختلاف در تعیین قسمت های مشترک این قسمت ها را نام برده است که عبارتند از:
الف) زمین زیر بنا خواه متصل به بنا باشد یا بنا به وسیله پایه روی آن قرار گرفته باشد. ب) تأسیسات قسمت های مشترک از قبیل: چاه آب و پمپ، منبع آب، مرکز حرارت و تهویه تابلوهای برق، کنتورها،
تلفن مرکزی، انبار عکمومی ساختمان، اتاق سرایدار در هر قسمت بنا که واقع باشد، دستگاه آسانسور و محلی آن، چاه های فاضلاب، لوله ها، گذرگاه های زباله و محل جمع آوری آن و غیرم. پ) اسکلت ساختمان۔
ث) درها، پنجره ها، راهروها، پله ها و پاگردها که در خارج از قسمت های اختصاصی قرار گرفته اند. ث) تأسیسات مربوط به راه پله از قبیل وسایل تأمین کننده روشنایی، تلفن و وسایل اخبار و همچنین تأسیسات مربوط به آنها، به استثنای تلفن اختصاصی، شیرهای آتش نشانی ، آسانسور و محل آن محل اختتام پله و ورود به بام و پله های ایمنی۔
ج) بام و کلیه تأسیساتی که برای استفاده عموم شرکا و یا حفظ بنا در آن احداث گردیده است. ح) نمای خارجی ساختمان۔ خ) محوطه ساختمان، باغ ها و پارکها که جنبه عمومی دارد و در سند اختصاصی ثبت نشده است. به موجب ماده یک مالکیت در آپارتمانهای مختلف و محل های پیشه و سکنای یک ساختمان شامل ۲ قسمت است: مالکیت قسمتهای اختصاصی و مالکیت قسمت های مشترکه.
موارد فوق قسمت های مشترک آپارتمان است که در مالکیت مشاع تمام شرکای ملک است، هر چند که در قسمت اختصاصی واقع شده یا از آن قسمتها عبور کند. همه مالکین یا استفاده کنندگانی که نماینده مالک هستند مانند مستأجرین حق استفاده از این قسمت ها را دارا هستند و هیچ کس نمی تواند از استفاده آنها تا حدی که ضرری به استفاده دیگران وارد نیاورد، ممانعت نماید. گذاردن میز و صندلی و هر نوع اشیای دیگر و همچنین نگهداری حیوانات در قسمت های مشترک ممنوع است، مگر در صورت جلب رضایت تمامی مالکین، هزینه هایی که برای حفظ، نگهداری، نظافت و تعمیر قسمت های مشترک آپارتمان مصرف می شود به ترتیبی که در قسمت های بعدی خواهیم آورد، تقسیم می شود و حتی اگر یکی از ساکنین از برخی از قسمت های مشترک استفاده نمی کند باز هم باید هزینه های مربوط به آن قسمت را بپردازد. بنابراین اعتراض طبقه همکف مبنی بر اینکه علیرغم عدم استفاده از آسانسور شارژ آن و یا هزینه تعمیر آن از او هم مطالبه می شود، قابل پذیرش نیست. زیرا آسانسور جزو قسمت های مشترک آپارتمان است و هزینه های آن متوجه همه ساکنین است ولو اینکه هرگز از آن قسمت مشترک استفاده ای نکنند. اداره این مکانها در آپارتمانها به عهده مدیر ساختمان است و انتخاب مدیر ساختمان هم به عهده ساکنین آپارتمان می باشد که می تواند یا از اعضای آپارتمان باشد یا از بیرون انتخاب شود. وظیفه مدیر ساختمان اداره و حفظ ساختمان است و تصمیمات مجمع
