دانلود مقاله بررسی نقش فضاهای نیمه باز مسکن سنتی بر کیفیت طراحی آپارتمان های امروزی ( نمونه موردی : شهر مشهد )

بخشی از مقاله

اکثریــت نظریــه پــردازان بــه ضــرورت تــأثیر طبیعــت بــر بهبــود کیفیــت زنــدگی ســاکنان تأکیــد داشــتند. رایت،لوکوربوزیــه، جــان راســکین، افلاطون و قرآن نیز در آیاتی بارها به ضرورت تأثیر طبیعت اشاره کرده است.

با توجه به رشد سریع جمعیت و شکل گیری زندگی آپارتمانی در اقلیم شهر مشهد شاهد حذف فضاهای نیمه باز و باز و در نتیجه ی حذف حضور طبیعت از زندگی ساکنین هستیم. فضای باز مسکونی علاوه بر تأمین نور و روشنایی فضاهای داخلی و تهویه طبیعی به عنوان فرصتی برای ارتباط بیشتر با طبیعت است. با توجه به محدودیت فضای داخلی واحدهای مسکونی و سابقه سنتی حضور حیاط در زندگی ایرانی، فضای باز مجالی برای گسترش عملکرد فضای داخلی و رابطه ی آن با فضای بیرونی است. بنابراین بررسی الگوهای بومی گذشته و بازنگری شناخت وضع موجود فضای نیمه باز، زمینه ساز طراحی آگاهانه تر و فضاهای مسکونی مطلوب تر است.

نتایج پژوهش براهمیت نقش معمار به عنوان سازنده ی فضا در رضایت ساکنان از مکان دلالت می کند. به دلیل این که ویژگی های فضایی بیشترین تأثیر را بر رضایت ساکنان از فضا دارد. در این تحقیق، روش کیفی استفاده شده و گردآوری داده ها در دو بخش مطالعه کتابخانه ای و تحلیل اسناد خانه های بومی انجام شده است.تطابق مشخصه های بدست آمده از الگوی خانه های سنتی شهر مشهد و خانه های امروزی ایجاد شده است.

کلمات کلیدی: فضای نیمه باز، مشهد، تراس، کیفیت طراحی، مسکن سنتی

1. مقدمه

یکی از رسالت های طراحان و معماران خلق رابطه متناسب بین انسان و طبیعت اطرافش است. برای نیل به این هدف خالقان فضا باید درک صحیحی از رفتار انسان در محیط های متفاوت داشته باشند. به نحوی که پیوند انسان و مکان را قوی تر سازند. خانه های امروزی با امکانات و شرایط زندگی موجود، قابلیت پاسخگویی به بسیاری از نیازمندیهای انسان ایرانی را ندارد. روزگاری خانه های قدیمی تلفیقی بودند از سردر، ورودی ، سکو، هشتی، ایوان، صفه، طارمه، شارمه، مهتابی، حیاط و حتی سکوهایی در بیرون فضای خانه که باعث ایجاد سرزندگی در افراد می شد اما در حال حاضر این فضاها کاهش بیدا کرده است. جدا شدن فضای سکونت از محل کار و رشد سریع جمعیت انسان ها را به سمت استقرار در ارتفاع برای حل مشکل کمبود

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

زمین در شهرهای بزرگ سوق می دهد، اما انسان را از طبیعت و زمین دور می کند (شرقی محتشمی، .(1385

پژوهش ها نشان داده است که عدم کنترل فرد بر محیط براثر عدم امکانات تفریحی، فضای سبز، وجود اشکالاتی در سیستم طراحی ساختمان ها، باعث احساس ازدحام و انزوای اجتماعی که منجر به بروز زمینه های بزهکاری و ایجاد مشکل در زمینه ی تحصیل، اخلاقی، رفتاری و روابط والدین و فرزندان می شود و در نتیجه سلامت روانی فرد را به خطر می اندازد(صفاری نیا، .(1390 مسکن امروزی برگرفته از الگوهای غربی و بدون رعایت مسائل منطقه ای و اقلیمی طراحی می شوند که نتیجه آن تبدیل خانه ها به خوابگاه و نداشتن آسایش و احساس بی هویتی است(احمدی، (1392 در این تحقیق پاسخگویی محیطی یکی از عوامل تأثیرگذار بر مطلوبیت محیطی در نظر گرفته شده است. پاسخ دهی محیطی یه معنای عرضه ی پاسخ های مختلف از طریق محیط و نیازهای متفاوت فیزیولوژی و روان شناختی کاربران است. برای ارتقا کیقیت زندگی آپارتمانی حداقل کاری که می توان کرد طراحی تراس های مناسب برای واحدهای آپارتمانی است. بنابراین برسش اصلی در این تحقیق:

-1 الگوهای فضای باز و نیمه باز در گذشته شهر مشهد چگونه بوده است؟

-2 چه تراس هایی با چه ویژگی هایی از نظر مردم و افرادی که در آپارتمان ها زندگی می کنند مطلوب است؟ ساختار این پژوهش بر برآورده کردن رضایت ساکنان در آپارتمان ها از فضای باز و نیمه باز و در نهایت کیفیت بخشی زندگی ساکنان است.

2. مرور سابقه موضوع

سقراط در قرن 5 می گوید: هدف اصلی از ایجاد بناها نشاط و خوشبختی ساکنان آن است (نقره کار،.(1387 افلاطون می گوید :رضایت از محل زندگی و سکونت معادل حس و فعالیتی است که فرد یا عضو از یک خانواده در مسکن فعلی خود درک یا تجربه می کند.این طبیعت گرایی دلیل سازگاری با طبیعت از روزگار کهن نیز در معماری مردم آن مرز و بوم رایج و آشکار بوده (گل پرور،( 1393 در خانه های سنتی حضور طبیعت در بنا با عناصری از خانه چون ایوان ، صفه ، شارمه ، طارمه ، حیاط صورت گرفته است.

امروزه ترکیب ساختمان ها به صورت آپارتمانی حیاط ها را از حالت خصوصی خارج کرده و ترکیبی نیمه خصوصی از فضاهای سایر را ایجاد کرده است و تنها جاگاه حضور طبیعت در آپارتمان تراسها میباشد که کاربری آن نیز تغییر کرده است.

این فضاها با توجه به ویژگیهایی که دارند میتوانند محل بروز بسیاری از فعالیتهایی که از فضاهای باز و نیمه باز صورت میگرفته است باشد و حس زضایت ساکنین را فراهم کند.جان راسکین می گوید: معماری هنر برافراشتن و آراستن بنا توسط انسان است که سیما و منظر آن به سلامت روانی انسان نیرو و سرور می بخشد و بیشتر از آن که بر عملکرد و کاربری تکیه کند بر زیبایی شناسی و مفید بودن جنبه ها و دیدگاههای معنوی تأکید دارد (گل پرور،1393 )در قرآن نیز بارها به حفظ طبیعت در زندگی اشاره شده است. سوره ملک، آیه :5استعرکم فیها سخریکم ما فی الارض: انسان وظیفه استعمار و تسخیر طبیعت را دارد(قرآن کریم،چاپ .(4سوره هود، آیه :61 هو انشاکم من الارض : طبیعت بستر لازم بعد جهانی و روحانی است (قرآن کریم،چاپ .(4

مطابق نمودار زیر الگوی آرگونز و آویگو (1997) صفات عینی محیط تبدیل به صفات ذهنی شده و در حسن رضایت تأثیر می گذارند. صفات ذهنی نیز متأثر از ویژگی ها و خصوصیات شخصی افراد استفاده کننده در فضا است.(نمودار (1رضایت از محیط تأثیر مستقیم و مثبت بر روی رفتار متجانس با محیط دارد و در نهایت رضایت از محیط مسکونی منجر به رضایت نسبی از کل زندگی می گردد.

نمودار-1 الگوی رضایت از فضای مسکونی.از نظر: (بهزادفر و قاضی زاده)

صفات عینی

خصوصیات صفات ذهنی

رفتار انطباقی مفهوم رفتاری رضایت از محیط

رضایت از زندگی

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

.1-2 تعاریف

:1 حیاط حیاط در فرهنگ دهخدا به معنی محوطه و هرجایی دیوار بست سرای و خانه آمده است . واژه های دیگری مثل ساحت ، صحن ، میانرا ، صحن سرا نیز

به همین معنی هستند. :2 گودال باغچه
گودال باغچه یا باغچال در وسط حیاط مرکزی ساخته می شده و یک طبقه در زمین فرو میرفته سا. نمونه های این فضا در اقلیم بسیار خشک کویری از جمله در کاشان ، نائین و یزد دیده میشود. معمولاً در گودال باغچه آب روانی دیده میشد. در حاشیه این حیاط اغلب رواق و گاه چند اتاق به شکل نیمه باز ساخته می شد. با توجه به کوچکتر و پایین تر بودن این حیاط ، استفاده از رطوبت زمین علاوه بر رطوبت گیاهان و خنکی آب فضای مطلوبی ایجاد میشده است. نمونه در کاشان و باغچه پیرنیا و مسجد مدرسه آقا بزرگ است.

:3 پاسیو پاسیو تامین کننده نور است و در کنار شاه نشین قرار دارد. پاسیو ار ریشه پادیاو از دو بخش به معنای خورشید و آ و به معنای آب است. از پاسیو جهت

ایجاد جریان هوای خنک در شب نیز استفاده میشود. نمونه هایی از این فضاها را می توان در خانه های کاشان دید. :4 ایوان و سایبان

معروفترین فضای سرپوشیده ایوان نام دارد . ایوان فضایی است که با ایجاد سایه و امکان ارتباط مستقیم در خانه های ایرانی تا اوایل قرن 21 از ملزومات خانه به حساب می آمده است. فضایی سرپوشیده و مستقل با تاقی رفیع که برای مجموعه هایی از فعالیتهای زندگی بوده ، یک طرف ایوان باز و مشرف به حیاط و طرف دیگر نیمه بسته و ضلع چهارم بسته است.سایبان پیش آمدگی های افقی معلقی بر روی پنجره ها می باشد که ایوان ها و سایبان ها هر دو در کنترل تابش آفتاب موثر هستند. ایوان ها در شهر های جنوبی برای شکستن آفتاب و در شهرهای شمالی ایران جهت کوران هوا مورد استفاده بوده است .

:5 طارمه همان ایوان یا صفه است که در معماری بیشتر نقاط ایران رواج دارد. طارمه فضایی از یک طرف باز و گاهی بدون سقف و به عنوان نشیمن موقت فصلی،

دالان و ارتباط دهنده چند فضا مورد استفاده قرار می گیرد. ابعاد آن نسبت به نیاز خانه متغیر است و در شهرهای شیراز، یزد و زواره رواج دارد. اما در خانه ها و آپارتمان های امروزی همه این عناصر از خانه ها حذف شده و یا حداقل به حیاط در خانه و تراس در آپارتمان تبدیل شده است که همان کاربری اصلی خود را از دست داده(که همان حضور طبیعت در فضای زندگی است).

3. روش تحقیق

در این تحقیق از مطالعات کیفی در آپارتمان های معاصر و تاکید تحقیق تاریخی- تفسیری بر رویدادهای گذشته در خانه های سنتی مشهد پرداخته ایم و بر مدارک و آثار انسان ساخت استناد می کنیم و از تجزیه و تحلیل بایگانی های تاریخی(خانه های سنتی ثبتی در اداره ی میراث فرهنگی) بهره می بریم.(عینی فر، (1386 در این تحقیق از تدابیر چندگانه استفاده کرده ایم که شامل پیمایش، مصاحبه ی حضوری، یادداشت های روزانه، عکس، طراحی سریع، مقایسه ی کالبدی خانه ها و آپارتمان های امروزی و استفاده ی آگاهانه و گردآوری مجموعه ای از داده های تجربی می باشد.(عینی فر، (1386و در مراحل تحقیق از مطالعات میدانی و مطالعات کتابخانه ای اعم از کتاب، رساله، نشریه و مجله استفاده شده است و در نهایت سعی شده به شناسایی

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

آسیب ها و موانع حذف تراس در طراحی مسکن(عدم مدیریت صحیح، نامتناسب بودن مصالح، ضوابط اجرایی محدود کننده، پایین بودن کیفیت فضای معماری، عدم رعایت شرایط محیطی و پایداری و عدم توجه به روحیه ی ساکنین در آپارتمان ها) پرداخته و راهکارهایی را پیشنهاد می دهیم.

4. شناخت بستر

در پژوهش حاضر شهر مشهد به عنوان نمونه موردی انتخاب شده است. مشهد به دلیل مرکز استان بودن دارای زمینه های شغلی و امکانات بیشتری نسبت به شهرستان های کوچک می باشد.به همین دلیل هر ساله شاهد مهاجرت عده ی کثیری از مردم به این شهر هستیم.همچنین با وجود حرم مطهر امام رضا(ع) هرساله زائران زیادی به این شهر مشرف می شوند.همه ی این دلایل باعث شده بافت سنتی شهر مشهد تخریب و جای آن را آپارتمان ها و هتل ها بگیرد. ما در این پژوهش به بررسی خانه های سنتی باقیمانده در مشهد پرداختیم که در ادامه چند نمونه از این خانه ها توضیح داده شده است.

• خانه احمدیان مساحت زمین این خانه197/96 مترمربع و زیربنای آن 146 مترمربع می باشد. این خانه در دو طبقه طراحی شده است و کاربری کنونی آن

نیز مسکونی می باشد.(تصویر (1

• خانه کرمانی مساحت زمین این خانه221/32 مترمربع و زیربنای آن 244 مترمربع می باشد. این خانه در دو طبقه طراحی شده است و کاربری کنونی آن

نیز مسکونی می باشد.(تصویر (2

• خانه ناظران(انصاری) مساحت زمین این خانه555/66 مترمربع و زیربنای آن 810 مترمربع می باشد. این خانه در دو طبقه طراحی شده است و کاربری کنونی آن
نیز مسافرخانه می باشد.(تصویر (3

• خانه اکبرزاده مساحت زمین این خانه390/08 مترمربع و زیربنای آن 364 مترمربع می باشد. این خانه در دو طبقه طراحی شده است و در حال حاضر نیز
فاقد سکنه می باشد.(تصویر (4

تصویر شماره : 1 خانه احمدیان. ازنظر:میراث فرهنگی تصویر شماره : 2 خانه کرمانی. ازنظر:میراث فرهنگی

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

تصویر شماره : 3 خانه ناظران(انصاری) . ازنظر:میراث فرهنگی تصویر شماره : 4 خانه اکبر زاده. ازنظر:میراث فرهنگی

5. یافته ها و تحلیل ها

.1-5 مشکلات در طراحی مسکن

مسکن از زیرساخت هایی تشکیل شده است که مستقلا ویژگی ها و مسائل خاص خود را دارند. عدم هماهنگی بین آنها و وجود اشکال و نقص در هریک از عناصر مسکن باعث شده که هماهنگی و انسجام بین عناصر مسکن از دست رفته است.(نمودار(2 برخی از این مشکلات عبارتند از:

نمودار -2 عوامل تأثیرگذار در عدم پیشرفت سطح کیفیت مسکن. از نظر: نگارندگان

عوامل تأثیرگذار در عدم پیشرفت سطح کیفیت مسکن

عدم مدیریت صحیح دستگاه های اجرایی نامناسب بودن مصالح اجرایی و در نتیجه کاهش عمر مفید


عدم شرایط محیطی و تقابل با طبیعت استفاده از حداقل استانداردهای تعریف شده و پایین بودن کیفیت معماری

متناسب نبودن سیستم مسکن با شاخص های پایدار فضا

عدم شرایط محیطی و تقابل با طبیعت، مستقیما در کیفیت زندگی ساکنان تأثیر م گذارد که منجر به موارد زیر می شود:
▪ جدایی با طبیعت
▪ عدم آسایش روانی

▪ عدم آسایش بصری

▪ عدم استفاده از انرژی های طبیعی که شرایط محیطی و تقابل با طبیعت از طریق زیر می توان در ساختمان ها ایجاد کرد:

1. تدوین استانداردهای فضاهای سبز مورد نیاز انسان در محیط سکونت

2. استفاده از مطالعات اقلیمی محیطی در طراحی ساختمان

3. ایجاد و ارتقاء مکان های تعاملات اجتماعی در جهت حفظ و ایجاد خاطرات جمعی و آشتی انسان و طبیعت

4. استفاده از نمای عناصر طبیعی (باد، خورشید، ....) جهت جلوگیری از اتلاف انرژی و حفظ منابع تجدید ناپذیر

محیط برای تأمین تجربه ها و رفتار های انسان توان بالقوه ای دارد که از آن به عنوان قابلیت محیط یاد می شود. اما تمام افراد به چیزهای مشابهی در محیط مراجعه نمی کنند و تمام موقعیت هایی که درک شده اند قابل بهره برداری نیستند، در واقع در مراحل ادراک شناخت و در نهایت رفتار فضایی که جان لنگ از آن به عنوان فرآیند های بنیادین رفتار انسان یاد کرده، بین افراد مختلف تفاوت هایی وجود دارد که این تفاوت ها در نوع استفاده و انتخاب فضا تأثیر می گذارد(زرودی، .(1392 بعد از جنگ جهانی دوم نیاز های فوری بعداز جنگ و توسعه تکنولوژی در اروپا منجر به آن شد که فرصت تعمق و بررسی در الگوی مسکن مناسب وجود نداشته باشد.

در این میان اختصاص زمین به فضای باز و سبز و تأمین خدمات کافی برای برای ساکنان مجموعه های آپارتمانی کاهش یافت و احداث مساکن بلند مرتبه با حداکثر تراکم شدت گرفت. در دهه 1891 با افول مکتب مدرنیسم سبک جدیدی در شهرسازی و معماری ایجاد گردید که نقطه

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

اوج این تفکرات اند در بیانیه کنگره جهانی معماران در سال1891 در ونکور کانادا منعکس شد که بر خلاف منشور آتن با اختصاص دادن محور کار خود به طراحی مسکن و فضا باز به مواردی پرداخته که یکی از این موارد این است که بایستی در طراحی مسکن به تأمین فضای باز و سبز مناسب و مطلوب اهمیت بیشتری داد .

از بین رفتن طبیعت از فضای مسکونی در نهایت در آپارتمان نشینی به حذف تراس و یا حداقل تغییر کاربری تراس نیز شده است، مشکلاتی را به همراه دارد از جمله :

1. خراب کردن و از بین بردن سیمای شهری با پهن کردن لباس در تراس

2. کمبود رطوبت به دلیل کمتر شدن فضای سبز

3. عدم استفاده از انرژی های تجدید ناپذیر در بنا مثل نور خورشید برای بهره گیری ساکنان از فضای مطلوب

4. نادیده گرفتن نیازهای روانی و محیطی انسان که طبیعت از آن جمله است.

عدم توجه به نیازهای روانی و محیطی در نهایت منجر به بازدهی پایین افراد در روابط زندگی ساکنان می شود، و در صورتی که در روابط افراد و محیط خانه تأثیر نامطلوبی ایجاد شود در جامعه و بازدهی کاری آنها نیز تأثیر گذار خواهد بود.

.2-5 بررسی گونه های فضایی

هدف این تحقیق گونه شناسی براساس معیار همنشینی با فضاها است. گونه شناسی یا به عبارتی (دسته بندی اشیا به کمک هندسه و نظم معین و بر پایه طبقه بندی ویژگی های مشترک آنها) در حوزه نظریه معماری است. در پیشینه مطالعات محیطی تأیید شده است که (طراحان به هنگام اندیشیدن درباره برنامه ساختمان ها در طول فرآیند طراحی، به شدت به گونه ها متکی اند)(لنگ، . (1386 در گذشته سه گونه فضایی، باز، نیمه باز و بسته بوده است که در این پژوهش به ضرورت و تأثیر فضاهای نیمه باز و باز در خانه ها می پردازیم.

.3-5 بررسی عوامل تأثیر گذار بر شکل گیری فضاهای باز و نیمه باز

جدول -1 عوامل تأثیرگذار بر شکل گیری فضاهای باز و نیمه باز. از نظر: نگارندگان

عوامل اصلی عوامل فرعی ویژگی های معماری
اقلیم نور خورشید مهمترین عمل در جهت گیری تراس
قرارگیری تراس در جبهه جنوبی با توجه به اقلیم سرد و خشک مشهد
باد مطلوب جهت گیری به سمت باد مطلوب - باد مطلوب جنوب شرقی
فرهنگ اعتقادات ایجاد حریم و جان پناه - مذهبی بودن مردم شهر
شیوه زندگی مهمان نوازی

.4-5 الگوی آرایش توده و فضا در خانه های سنتی شهر مشهد

جدول-2 الگوی توده و فضا در خانه های سنتی شهر مشهد. از نظر: نگارندگان

× دوره ساخت × تعداد حیاط × الگوی توده و فضا فرم نمادین(پلان-مقطع) × مصداق × میزان فراوانی × موقعیت در شهر


The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

×قاجار حیاط ×یک طرف ساخت × خانه های ×زیاد در محدوده
×مرکزی × طلایی،یزدان بلافصل و بافت
× پرست،عزیزیان،احمد پیرامون
× ×ی، حرم(محلات
× ×پیشه وران نوغان و پائین
×دو طرف دو توده × خانه های ×بسیار زیاد ×خیابان)

× ساخت مقابل × اکبرزاده،موسوی نژاد،
×هم × ×رحیمیان،امیری،
× ×حناساب و کرمانی
×

دو توده × خانه های
عمود بر × ×ناظران،قندی،
×هم × ×جواهری،
× × ترکمن ها،سیدان و
×محمدی
×
×سه طرف ساخت × خانه های ×متوسط حد فاصل باغ
× داوودی،داروغه،براتی ها و ارگ شهر
× ،مقبل السلطنه و با بافت پیرامون
× ×غفوری حرم
× (محلات بالا
× خیابان،
×چهار طرف ساخت × ×خانه امیر فخریان ×بسیار کم عیدگاه و
× سرشور)
×
×
×
×
×پهلوی خانه باغ ×چند حیاط × خانه های ملک و ×کم با فاصله زیاد
× ×موسوی نسبت به
× حرم(محله
× سراب،ارگ و
× ×چهار باغ)
×
×کوشک × خانه های مستوفی و
× ×سلماسی
×
×
×
×
.5-5 الگوی آرایش توده و فضا در خانه های امروزی شهر مشهد

جدول-3 الگوی توده و فضا در خانه های امروزی شهر مشهد. از نظر: نگارندگان

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

×دوره ساخت ×تعداد حیاط ×الگوی آرایش توده و فضا فرم نمادین(پلان-مقطع) ×میزان فراوانی ×موقعیت در شهر
×عصر حاضر خانه های یک طرف ×شمالی × ×بسیار زیاد اطراف بلوار وکیل آباد
ویلایی و ×ساخت × )×هنرستان، هاشمیه)
×آپارتمانی ×
×
×
×جنوبی ×
×
×
×
×
مجتمع های ×محیطی × × ×
مسکونی ×
×
×
×
×

×خطی × × ×

×

×

×

×

×

×منفرد × ×زیاد ×هنرستان

× ×بلوار ارشاد
× ×انتهای بلوار وکیل آباد

×

×

×ترکیبی × × ×

×

×

×

×

×

.6-5 تحلیل حیاط در خانه های ویلایی ، تراس در آپارتمان های امروزی

از آن جا که حضور افراد در حیاط ، شرط لازم برای انجام فعالیت های روزانه و افزایش تعاملات اجتماعی در این فضاهاست، تلاش برای افزایش

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

حضورپذیری حیاط، بسیار حائز اهمیت است. از حیاط ها در خانه های ایرانی به اشکال مختلفی استفاده شده است:
▪ حیاط به عنوان نشان حریم و تملک
▪ حیاط به عنوان وحدت دهنده چند عنصر خانه

▪ حیاط به عنوان ارتباط دهنده چند فضا

▪ حیاط برای ایجاد محیطی سرسبز و با نشاط

▪ حیاط به عنوان یک هواکش مصنوعی

▪ حیاط برای گذر جریان بادهای مناسب

▪ حیاط در جهت ساماندهی فضاهای مختلف

▪ و مهم تر از همه به عنوان حریمی امن و آرام برای آسایش خانواده و در حال حاضر شرایط اقتصادی و به وجود آمدن شهرنشینی و رشد جمعیت این عنصر مهم از خانه ها حذف شده و یا حداقل کاربری آن تغییر پیدا کرده است و به حیاط های کوچکی در خانه های ویلایی و

یا تراس های کوچکی در آپارتمان ها تبدیل شده است.

با توجه به رشد جمعیت شاهد بلند مرتبه سازی و آپارتمان نشینی خواهیم بود که پیامد آن تنها عنصر باقی مانده از حفظ حضور طبیعت در آپارتمان، تراس ها خواهند بود که همین تراس ها نیز کاربری اصلی خود را از دست داده و تبدیل به فضای انباری یا برای رخت پهن کردن شده است و در نتیجه به سیما و منظر شهری آسیب می زند و هم در روحیه ساکنین خانه که به حضور طبیعت نیاز دارند لطمه می زند.

اصلی ترین نقطه ضعف تراس ها که سبب متروک شدن آن ها شده، عدم اطلاع از این موضوع است که تراس ها از طریق عواملی می توانند کیفیت هایی را در خود پرورش دهند که در تبدیل آنه به حیاط موثر باشند. در این راستا مباحثی وجود دارد که در سیر تحول یک فضای باز خصوصی آپارتمانی به حیاط موثرند(هاشم نژاد،.(1390 جهت گیری مناسب تراس ها نسبت به نور خورشید جبهه جنوب است(اقلیم سرد و خشک مشهد).

این تراس ها در غالب اقلیم ها مطلوب هستند و در کنترل میزان تابش به فضای زندگب نقش بزرگی دارند. نقش دادن به تراس بسیار مهم می باشد، در صورتی که فضای تراس به عنوان غذاخوری یا تماشای آسمان و یا کاشت گیاهان مورد استفاده قرار بگیرد ، بیشتر می تواند در راستای نقش اصلی خود که همان کیفیت بخشی و حضور طبیعت است بر زندگی ساکنان تأثیر بگذارد. بهترین تراس چند منظوره است که بتواند میان آن ها تعادل ایجاد کند (همان، .(1390

.7-5 همجواری و نفوذ فضاها

در مجموعه های مسکونی تعیین اندازه، تعداد و ترکیب اتاق ها بیشتر از خانه های تک واحدها نیازمند دقت است. عوامل متعددی بر نحوه ترکیب فضاهای زندگی در کنار یکدیگر مؤثرند. تنوع و گوناگونی این عوامل نتیجه گیری در مورد اندازه و ترکیب مناسب فضاها را می سازد، ولی اصولی مشترک در طراحی وجود دارد که می توانند مورد توجه طراحان قرارگیرد. امکان تطبیق تراس ها با نیازهای جدید و در حال تغییر خانواده، پاسخ به عملکردهای متنوع در زمان واحد و استفاده از فصل مشترک فضاهای مسکن در مقیاس های مختلف از نکات مهم قابل رعایت در طراحی است.

به دلیل تفاوت مبلمان تراس ها و توجه و ارتباط آن ها با محیط، تراس هایی که قابل گسترش به سمت فضاهای نشیمن و عرصه های عمومی خانه هستند موفق ترند. نفوذ در فضا از هنگامی که یک عنصر تعریف کننده مهم مانند دیوار، سقف یا کف متعلق به دو یا چند فضا جلوه کند، باعث پیوستگی فضاها با یکدیگر می شود (برزگر، .(1381

.8-5 خلوت دیداری و شنیداری

The 9th Symposium on Advances in Science and Technology (9thSASTech), Mashhad, Iran. 9thSASTech.khi.ac.ir

در طراحی مسکن خلوت و تعامل اجتماعی دو مفهوم متقابل هستند، که تأکید بیش از اندازه بر خلوت موجب انزوا و تعامل خارج از کنترل می تواند موجب از دست رفتن خلوت زندگی خصوصی شود. وقتی می خواهیم فضایی ایجاد کنیم که به بیرون باز شود، می کوشیم تا از آشکاری آن ببکاهیم، پس تعیین تعریف فضای آشکار و نهان و میزان باز و بسته بودن فضا رابطه مستقیم وجود دارد. خلوت کالبدی پیش نیاز، بیشتر رفتارهای اجتماعی است.

مهم ترین مسئله در این امر رابطه بصری آن است لذا اولین مسئله اشراف است که اشراف به فضای خصوصی باز مجاور از طبقات بالا یکی از مشکلات رایج آپارتمان نشینی است. ایجاد فاصله موثرترین راه جلوگیری از صدای مزاحم است ولی با توجه به اینکه در تراکم های بالا فضاهای واسطه به حداقل می رسند موانع طبیعی و مصنوع مثل دیوارها، شکستگی های زمین و ایجاد فضای سبز فشرده در این زمینه می تواند جایگزین مناسبی باشد (اسکندری،.(1390

.9-5 کاشت گیاه در تراس

تأثیر کاشت گیاه در تراس می تواند ایجاد حس اعتماد به نفس به دلیل استفاده از محصولی که خودشان آن را کاشته و نگهداری کرده اند داشته باشد. احساس خوب استفاده از محصول تازه و سالم. همچنین با دادن مسئولیت به کودکان برای نگه داری از گیاه می توان حس مسئولیت پذیری آنان را افزایش داد. همچنین ایجاد فضایی مطبوع و خوشایند که بر سلامت زیست محیطی افراد خانواده تأثیر مستقیم می گذارد.

پروفسور جنت ها ویلند جونز-روانشناس-از دانشگاه روگزر می گوید:"نکته جالب توجه درباره نقش گل در سلامت روحی- روانی افراد آن است که فرد با تماشا کردن به گل و لذت بردن از طراوت، رنگ، عطر زیبای آن می تواند حالت روحی نامتعادل خود را تغییر داده و به حالت طبیعی باز گردد، در واقع گل عامل جهت تعدیل رفتار در طول شبانه روز بوده و هر بار نگاه کردن به گل عاملی جهت ایجاد یک اتصال عصبی مثبت در مغز است".

6. نتیجه و ارائه ی پیشنهادات

از یافته های بدست آمده در پژوهش حاضر می توان استنتاج کرد که الگوهای معماری سنتی گذشته حذف شده و در نتیجه کیفیت فضاهای باز و نیمه باز تقلیل شده است و امروزه با توجه به رشد آپارتمان نشینی در شهر مشهد تنها فضای نیمه باز، باقیمانده در آپارتمان را بهبود بخشیم کاملا واضح است که یک معمار می تواند تا چه حدی در مطلوب نمودن یک تراس و ارتباط آن با آپارتمان نشینی و فضای باز موثر باشد.

برای ایجاد سرزندگی در مجتمع های مسکونی باید بتوان از الگوهای معماری خانه های ایرانی در جهت فراهم نمودن آسایش زندگی برای افراد استفاده کرد، زیرا در آپارتمان های مسکونی معاصر که توجه به مسائل اقتصادی در درجه اول قرار گرفته و آپارتمان ها به جای طراحی کیفی، به طراحی کمی پرداخته و با شناخت آسیب ها در طراحی آپارتمان نشینی که یکی از آنه حذف طبیعت در زندگی شده است می تواند طراحان و معماران و حتی کارفرمایان را به این مسئله پیش از پیش سوق داد تا بتوان در مسکن آینده با حضور طبیعت در آن به بهبود کیفیت زندگی ساکنان برسیم.

قرارگیری و استفاده از شیشه مشجر ما بین فضای تراس و خانه تا بتوان در زمستان از خاصیت گلخانه ای این فضا با فضای داخل خانه برای حفظ گرما و تابش آفتاب استفاده کرد و در تابستان نیز با باز شدن آن سبب ایجاد آسایش محیطی و خنکی در آپارتمان باشد.

▪ افزایش عمق و ابعاد تراس