بخشی از مقاله
چکیده-
با توجه به اهمیت ویژه دوره فرصت مطالعاتی، گذراندن این دوره به صورت هدف مند و موثر، موجب افزایش سطح علمی و تواناییهای پژوهشی دانشجویان دکتری می شود. به علاوه با توجه به دسترسی آسان دانشجویان به منابع مختلف و پایگاه های اطلاعاتی متنوع، محیطهای شبیه سازی و تجهیزات آزمایشگاهی تخصصی در این دوره، شاهد ارتقای سطح گزارش نویسی علمی و تدوین مقالات و نیز میزان اعتماد به نفس آنها خواهیم بود. همچنین، با جایگاه علمی و صنعتی دانشگاه های داخل و نیز نحوه تعامل دانشگاه با صنعت نیز آشنا خواهند شد که این امر خود مزایای چشمگیری برای سیستم آموزش عالی و صنعت کشور به همراه خواهد داشت. با این وجود، گذراندن این دوره دانشجویان داخل را با چالشهای نیز روبرو می نماید که در این مقاله به بیان مختصری از آنها و نحوه مواجهه به آنها جهت تسهیل در این امر خواهیم پرداخت.
۱ مقدمه
بطور کلی گذراندن دوره فرصت مطالعاتی کوتاه مدت برای دانشجویان دکترای داخل از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در صورت سپری شدن هدفمند و موفق این دوره، دانشجوی دکتری خواهد توانست که علاوه بر لادن خوشنویسان فارغ التحصیل دکتری رشته مهندسی برق کنترل دانشگاه تهران فرزاد هورفرفارغ التحصیل دکتری رشته مهندسی برق کنترل دانشگاه تهران بهزاد مشیری استاد دانشکده مهندسی برق و کامپیوتر دانشگاه تهران و از محققین در زمینه آموزش مهندسی ایران وابسته به فرهنگستان علوم ایران ارتقای سطح علمی مرتبط با موضوع رساله، در جنبه های مختلف نیز به تجاربی نایل آید که پس از فراغت از تحصیل و در سالیان پیش رو، بکارگیری این دستاوردها برای وی بسیار مفید خواهد بود. از مزایای گذراندن دوره فرصت مطالعاتی در یک محیط تحقیقاتی مناسب و با امکاناتی پیشرفته به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
• دسترسی آسان تر به منابع مختلف اطلاعاتی و پایگاه مقالات که بعضا بهره مندی از آن منابع در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی داخل کشور بعلت انقضا و یا عدم تمدید مجدد قرارداد با آنها دشوار می باشد.
• بهره مندی از محیط های شبیه ساز شناخته شده و معتبر که در برخی زمینه های خاص و تخصصی در حوزه های حیاتی کشور، از قبیل بهرهبرداری نفت و گاز، کنترل شبکه های ارتباطی و نقل و انتقال امن و قابل اطمینان داده در آنها و نیز کنترل سیستم های زیستی، امکان دستیابی به این شبیه سازها در داخل کشور فراهم نبوده و این امر فرآیند انجام تحقیقات را با دشواری های خاصی در داخل کشور برای دانشجویان دوره دکتری مواجه خواهد نمود.
• بهره مندی از محیط آزمایشگاهی مناسب و امکان دسترسی به تجهیزات و یا موادی که در آزمایشگاه های دانشگاهی و مراکز تحقیقاتی داخلی موجود نبوده و یا دسترسی به آنها بسیار دشوار میباشد.
• ارتقای سطح گزارش نویسی علمی و نیز آموزش اصولی با نحوه تدوین مقالات ضمن آشنایی با استانداردهای نگارشی مورد قبول در محیط های بین المللی.
• حضور بهعنوان سفیر بین المللی جهت بازتاب سطح علمی دانشجویان دکترای داخل کشور در یک دانشگاه شناخته شده بین المللی. ادعای اعطای تسهیلات را برای دانشجویان دارند، ولی در اکثر مواقع وجود انواع تبصره ها و قیود در قوانین موجود و نیز روند پیچیده اداری و یا حتی انجام سنگ اندازی های متعدد از طرف کارشناسان این نهادها، سبب می گردد که تعداد زیادی از دانشجویان دوره دکتری ترجیح دهند که به دنبال استفاده از این تسهیلات نباشند و یا حتی بکلی از گذراندن دوره فرصت مطالعاتی منصرف گردند.
• کسب اعتماد به نفس لازم جهت حضور در محافل بین المللی بعنوان یک دانشجو/فارغ التحصیل دکترای داخل.
• شناخت جایگاه سطح علمی دانشگاه های داخلی در مقایسه با مراکز علمی معتبر جهانی.
• مشاهده نحوه تعاملات موجود بین صنعت و دانشگاه در یک کشور توسعه یافته.
• انجام الگوبرداری های مفید از محیط علمی دانشگاه های معتبر بین المللی جهت پیاده سازی نکات مثبت دیده شده در دانشگاههای کشور در آینده و بعنوان یک عضو هیات علمی.
بنابراین، با توجه به نکات مطرح شده و مزایایی که سپری نمودن دوره فرصت مطالعاتی کوتاه مدت نه تنها برای شخص دانشجوی دکترا، بلکه در یک نگرش کلان برای کل سیستم آموزش عالی و نیز صنعت کشور بههمراه خواهد داشت. با این حال، گذراندن این دوره برای بسیاری از دانشجویان دوره دکترای داخل، بعلت پاره ای مشکلات جزیی و پیش پا افتاده که رفع آنها نیازمند صرف انرژی چندانی نخواهد بود، امری دشوار و بعضا حتی غیرممکن بحساب می آید ]۱، ۲، ۳، ۴، ۵.[ در همین راستا، در مقاله حاضر سعی خواهد شد که با تشریح تعدادی از این چالشها، راهکارهای لازم جهت رفع موانع ذکر شده و نیز تسهیل فرآیند عزیمت قریب به اتفاق دانشجویان دوره دکترای داخل جهت گذراندن این دوره بیان گردند.
۲ بیان چالش ها
یکی از مهم ترین معضلاتی که اکثر دانشجویان دکترا که خواهان گذراندن دوره فرصت مطالعاتی هستد با آن دست به گریبان می باشند، بحث تامین هزینه های حضور در خارج از کشور و برای بازه زمانی محدود و نسبتا کم است. متاسفانه روند حمایت از دانشجویان جهت اعزام به دوره فرصت مطالعاتی در ایران چندان سیستماتیک نمی باشد. به این صورت که علیرغم این موضوع که وزارت علوم، تحقیقات و فن آوری و نیز بنیاد ملی نخبگان و در موارد نادر معاونت بین الملل برخی دانشگاه های شاخص داخلی، چالش های مرتبط با این در حالی است که طبق مطالعات و بررسی های صورت گرفته مشخص شده است که کلیه دانشجویان دوره دکترا در کشور چین از این امکان برخورد هستند که بدون انجام هرگونه دوندگی خاص و درگیری در روند اداری، به مدت ۲ سال با تامین کلیه هزینه ها از جانب دولت مرکزی و تنها با ارایه یک دعوتنامه معتبر از طرف استاد مرتبط با موضوع رساله در دانشگاه میزبان، که عمدتا در یکی از کشورهای آمریکای شمالی و یا اروپای غربی قرار دارد، نسبت به طی نمودن این دوره اقدام نمایند.
واضح است که سیستم آموزش عالی کشور چین بیش از یک دهه است که به این جمع بندی و بلوغ فکری رسیده که تامین مالی این افراد به هر تعداد که باشند، علیرغم اینکه ممکن است در نگاه اول هزینه کلانی را به کشور تحمیل نماید، ولی در بلند مدت فواید فراوانی را نصیب آن کشور خواهد نمود و باعث انتقال دانش و تکنولوژی پیشرفته به محیط های آکادمیک و نیز صنایع مختلف خواهد شد. همچنین، کشورهای حوزه خلیج فارس نظیر عربستان سعودی، کویت، امارات متحده عربی، قطر و عمان که در حوزه علم و فناوری در زمره کشورهای پیشرفته بین المللی و حتی منطقه خاورمیانه و آسیا طبقه بندی نمیگردند،
چند سالی است که در کنار تاسیس شعبی از دانشگاههای معتبر غربی در کشور خود جهت تربیت نیروی انسانی کارآمد، به این جمع بندی رسیده اند که نیاز است که کلیه دانشجویان دوره دکترای مشغول به تحصیل در آن کشورها الزاما یک دوره تحقیقاتی بمدت حداقل یک سال را در یک دانشگاه معتبر بین المللی با خرج دولت مطرح شده بگذرانند. همچنین دولت های فوق، علاوه بر تأمین هزینه مربوط به شهریه تحصیلی و زندگی دانشجو، کلیه هزینه های مرتبط با زندگی همسر و فرزند وی را نیز تامین نموده و در کنار آن این امکان نیز فراهم است که اگر همسر دانشجوی دکترای اعزامی جهت گذراندن دوره فرصت مطالعاتی، علاقمند به ادامه تحصیل در همان کشور خارجی باشد، کلیه هزینه های تحصیلی وی نیز از جانب دولت پرداخت گردد. ضمنا در کشوری مانند کانادا که خود دارای معتبرترین دانشگاههای جهان بشمار می رود،
نه تنها دانشجویان دکترای بومی این امکان را داشته که با هزینه دولت به دانشگاه های مورد تایید در کشورهایی نظیر آمریکا، انگلستان، استرالیا و اکثر کشورهای اتحادیه اروپا جهت گذراندن دوره فرصت مطالعاتی اعزام شوند، بلکه با تعریف مشوق های ویژه و جهت بهره مندی از مزایای سپری نمودن دوره فرصت مطالعاتی در یک محیط جدید و آشنایی یا قواعد آن در کشوری دیگر، این دانشجویان به این امر مجدانه ترغیب میگردند. مقایسه این شرایط گویای این امر است که اهمیت توجه به گذراندن دورهفرصتمطالعاتیبرایدانشجویاندکترینهتنهادرکشورهایپیشرفته بلکه در کشورهای در حال توسعه امری حایز اهمیت بشمار آمده و سیستم آموزش عالی آن کشورها در راستای تسهیل این امر از هیچگونه کمکی دریغ نمینمایند.
به بیان دیگر، با توجه به اینکه در تمامی کشورهای فوق، دانشجویان دوره دکتری به عنوان یک سرمایه ارزشمند جهت تدوین سیاست های کلان در عرصه علم و فناوری کشور شناخته می شوند، لذا سیستم آموزش عالی بصورت خودکار وظیفه خود می بیند که از همه امکانات موجود جهت ارتقای سطح علمی این افراد استفاده نموده و تمامی تسهیلات لازم را جهت حصول نتیجه مطلوب تحقیقات و اتمام رساله دکتری فراهم نماید. از طرفی، متاسفانه در کشور ما همچنان اهمیت گذراندن این دوره برای دانشجویان دوره دکتری در بین اکثر قریب به اتفاق مدیران و تصیم سازان
آموزش عالی به درستی تبیین نگردیده و به تبع آن کارشناسان و کارمندان ذیربط که در اصل وظیفه تسریع و تسهیل این روند را دارند نیز بعضا نه تنها باری از روی دانشجو بر نخواهند داشت، بلکه با رفتارهایی نسنجیده این حس را منتقل می نمایند که فرد مذکور، که در آینده ای نچندان دور با مدرک دکتری با عنوان هیات علمی در یکی از دانشگاه های داخل مشغول به کار خواهد شد، صرفا به قصد تفریح و خوشگذرانی در پی تحمل همه این سختی و دوری از وطن می باشد.
ضمنا در کنار مباحث و مشکلات مادی و مالی، یکی دیگر از چالش های پیش روی دانشجویان در زمینه سپری نمودن دوره فرصت مطالعاتی، عدم تدوین نقشه راهی درست و هدفمند در جهت بهره مندی با بازدهی حداکثری از امکانات دانشگاه میزبان می باشد. بدین معنا که در هنگام عزیمت دانشجوی دکترای داخل به کشور مورد توافق، از طرف هیچ نهاد و یا سازمانی هیچگونه توضیحی به دانشجو ارایه نمیگردد که چه قدم هایی الزاما باید در طی این دوره از طرف وی برداشته شود و در کنار آنها انجام چه کارهایی نیز ارجح است که در دستور کار قرار گیرد تا در صورت فراهم بودن شرایط و نیز زمان لازم، دانشجوی دکترا به انجام آنها مبادرت ورزد. در اصل میتوان بیان داشت که دانشجوی دکتری که به منظور سپری نمودن دوره فرصت مطالعاتی کوتاه مدت برای چند ماه وًیا نهایتا به مدت یک سال به یک محیط جدید وارد می شود،
مدت نسبتا زیادی از چالش های مرتبط با وقت خود را صرف آشنایی اولیه با محیط نموده و از آنجایی که هیچگونه برنامه مشخص و یا نقشه راهی نیز توسط دانشگاه مبدا در اختیار وی قرار نمیگیرد، فارغ از بحث تمرکز بر روی انجام تحقیقات مرتبط با رساله خود دقیقا نمیداند که چه دستاوردهای دیگری در زمینه های مختلف میتواند بههمراه داشته باشد، تا پس از بازگشت به کشور در حوزه های گوناگون چه از منظر دانشگاهی و چه از منظر صنعتی و یا حتی اجتماعی بتواند تجارب کسب شده در آن یک سال را بکار گیرد. به بیان دیگر، برای یک دانشجوی دوره دکتری باید بطور شفاف و اصولی تفهیم گردد که در کنار مباحث مرتبط با تحقیق بر روی رساله، ضروری است که با تقویت انگیزه درونی سایر جنبه ها و ابعاد علمی و غیرعلمی در وی تقویت گردد و نیز الگوبرداری های لازم در زمینه های مختلف صورت پذیرد.
بدین نحو که نکات مثبت مربوط به انجام تحقیقات و حتی روال زندگی عادی در یک محیط معتبر بین المللی جهت پیاده سازی در آینده مورد استفاده قرار گرفته و در کنار آن نکات منفی موجود نیز در ذهن وی بصورت نقادانه مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار گیرد. شایان ذکر است که یکی دیگر از مباحثی که بعضا می تواند برای دانشجویان دکتری در هنگام سپری نمودن دوره فرصت مطالعاتی آزار دهنده باشد، انجام تعاملات اداری مورد نیاز از راه دور با دانشگاه مبدا در زمینه های مختلف است. این موضوع می تواند مسایلی از انجام یک ثبت نام ساده در سیستم آموزش تا مواردی پیچیده تر را شامل شده که بعضابرای مدت طولانی تمرکز دانشجو را برهم زده و باعث می گردد که به جای فعالیت بر روی موضوع اصلی تحقیق، زمان و انرژی نسبتا زیادی صرف حل چنین مسایل حاشیه ای از راه دور شود.
مسلما برای دانشجوی دوره دکتراییکهجهتسپریکردندورهفرصت مطالعاتیبهخارجازکشوررفته است -چه با استفاده از کمک هزینه های تعلق گرفته از نهادهای مختلف و چه حتی با هزینه شخصی- هر دقیقه صرف وقت در امور حاشیه ای باعث اتلاف منابع مختلف شده و لذا ضروری است که کلیه اقدامات ممکن توسط تصمیم سازان امر در راستای کمتر شدن حواشی احتمالی، مخصوصا در زمینه موضوعات پیش پا افتاده ای که منشأ آن بروکراسیهای مرسوم اداری در دانشگاه های داخلی است، صورت پذیرد.
۳ راهکارهای مقابله با چالش های تشریح شده
همانگونه ذکر گردید شاید بتوان مشکلات مالی را یکی از مهمترین مسایل موجود برای دانشجویان دوره دکتری در هنگام عزیمت به دوره فرصت مطالعاتی ارزیابی نمود. در این راستا نحوه برقراری ارتباط و تعامل کارمندان و کارشناسان نهادهای داعی حمایت مالی از دانشجویان اعزامی به فرصت مطالعاتی، بسیار حایز اهمیت است. در وهله اول باید به
