بخشی از مقاله
چکیده
از جمله احکامی که خداوند متعال به صورت مستقیم در قرآن بیان فرموده اند، ارث می باشد و تمام تقسیم بندیهایی که به آن اختصاص دارد، که این بیان احکام در تمام ادیان الهی و مخصوصاً دین مبین اسلام، جهت شناخت مسیر تکامل و ترقی انسان به سوی قرب الی االله می باشد و به حکم عقل، در این بیانات کامل ترین و صحیح ترین دستورات آمده است. از طرفی قائل هستیم به اینکه کامل ترین دینها اسلام می باشد که در آن هیچ تعرض و تعدی نسبت به حقوق دیگران صورت نگرفته و بر پایه عدالت و مساوات بنا شده است.
حال در آیه یازدهم سوره مبارکه نساء در بخشی از احکام ارث، موردی ذکر شده است که از دیده عده ای نابرابری و عدم عدالت است و آن دو برابر بودن سهم مردان در ارث نسبت به زنان می باشد. در این نوشتار، سعی شده است با بهره گیری از منابع اسلامی، این حکم الهی تبیین گردد و فلسفه و دلیل این عدم تساوی در سهم الارث بیان گردد. که در ابتدا تاریخچه مختصری از ارث زن در اعصار مختلف بیان می گردد و سپس به تبیین فلسفه تفاوت ارث زن و مرد پرداخته می شود.
واژگان کلیدی: ارث، میراث، تساوی.
مقدمه
یکی از موضوعاتی که از ابتدای اسلام تا به حال در اذهان مردم ایجاد سؤال نموده است، بحث دوبرابر بودن ارث مردان نسبت به زنان است. همان طور که از ائمه اطهار - علیهم السلام - نیز دراین زمینه سؤالاتی شده است و حضرات معصومین - علیهم السلام - به آنان پاسخ داده اند. شاید امروزه شیوه این سؤالات و اهداف طرح آنها متفاوت باشد، چرا که با توجه به اینکه اسلام پرچمدار عدالت و احیای حقوق کامل انسانیت و خاتم ادیان و کامل ترین شریعت آسمانی می باشد، عده ای از روی کنجکاوی، عده ای برای فهم بیشتر وغور در مسائل دینی و برخی برای ایجاد شبهه و به نوعی طعنه زدن و نقص وارد کردن، با این سؤال اسلام را مورد حمله قرار می دهند که اگر انسان مبنایش عدالت و کرامت انسانی است، پس چرا در ارث، حق زن را پایمال کرده و ارزش انسانی او را با توجه به جنسیت نسنجیده و نادیده گرفته است؟آیا این نابرابری در تقسیم ارث غیر از این است که اسلام زن را حقیر و ناتوان قرار داده است؟ آیا این عدالت است؟ در این مقاله با توجه به منابع اسلامی و تکیه بر آیات قرآنی و با مبنا قرار دادن آیه یازدهم سوره مبارکه نساء، این موضوع در دو محور بررسی می شود تا فلسفهی این تفاوت در تقسیم ارث مردان و زنان روشن گردد و پاسخی در مقابل شبهات وارد شده به این مبحث باشد.
مفهوم شناسی
ارث در لغت و اصطلاح
ارث در لغت: ارث و میراث، به معنیمیت،ترکهاز ریشه وَرَثَ، یَرِثُ می باشند - بندر ریگی،1386، ص . - 66 ورث: وراثت وارث، منتقل شدن مالی است به تو از دیگری بدون خریدن و نظیر آن. بدین جهت مال میت را میراث،ارث و تراث گفته اند. طبرسی فرموده: »المیراث ما صار للباقی من جهه البادی«؛ میراث آن است که پس از گذشتن کسی به دیگری ماند - قرشی، 1412ه.ق ،ج 7، ص . - 195 ارث در اصطلاح: اغلب فقهای اسلامی »ارث« را تعریف نکرده اند، اما شهید ثانی در شرح لمعه می فرماید: »میراث، صیغه مِفعال است از ارث و »یا«ی آن منقلب از »واو« است. میراث یا از ارث است یا موروث. اما بنابر اینکه از ارث باشد، یعنی؛ »استحقاق انسان با مرگ دیگری به واسطهی نسب یا سبب« و بنا بر اینکه از موروث باشد، یعنی: »آن چیزی که انسان در اثر فوت دیگری، مستحق می شود« - العاملی، 1427 ه.ق،ج 4، ص . - 155 در قانون مدنی ایران نیز تعریفی برای »ارث« نیامده است، با این حال در مادهی 140 قانون مذکور، »ارث« را از اسباب تملک شمرده اند و در ماده 861 آن، موجبات ارث را دو امر ذکر نموده اند: نسب و سبب - فقیه نصیری، 1372، ماده 140 و - 861
تساوی:
تساوی از سوّی و ساوی یعنی آن دو را یکسان کرد و برابر و راست، مساوی شدن، عدل و انصاف - البستانی، 1389، ص . - 317
ارث زن در اعصار مختلف
از زمانی که تصاحب و مالکیت در بین بشر مفهوم پیدا کرده، هر کس که از دنیا می رفت اموال و دارایی هایش به افراد دیگری منتقل می شد. گاه این انتقال؛ دائر مدار زور و ظلم بود، بدین صورت که افراد قدرتمند، اموال شخص متوفی را تصاحب می کردند و دیگران که دارای قدرتی نبودند، محروم از آنها می شدند که البته باید گفت: این شیوهی انتقال در قرون قبل از اسلام و یا خارج از حیطهی نفوذ اسلام صورت می گرفته است. در اینجا نگاهی اجمالی به این تاریخچه داریم:
-1 ارث زن در یونان:
یونانیان صاحب تمدنی کهن بوده اند، امثال افلاطون و ارسطو، نمونه هایی از رشد یافتگان این تمدن می باشند. اما در عین حال، یونانیان معتقد بودندکه زن برای خدمت به مرد و دوام نسل به وجود آمده است و شخصیتی بین انسان و حیوان است - صدر، بی تا، ص . - 15
-2 ارث زن در هند، مصر، ژاپن و چین:
در مشرق زمین روزگار کهن، یعنی چین، ژاپن و هند و نیز مصر که نمونه ای از تمدن آن روز بود، محروم بودن زن از ارث امری حاکم بود. این گونه که در مصر؛ اموال متوفی - ماترک - به پسر بزرگ می رسید و دیگر برادران و خواهران، تحت ریاست برادر بزرگتر، زندگی مشترکی داشتند، به هر حال زنان محروم از ارث بودند - موجز احکام المیراث، بی تا، ص . - 4 در هند، طبق مجموعه قوانین »مانو«، زن محروم از ارث بود و تحت سرپرستی مرد قرار داشت تا جایی که اگر متوفی فقط دختری داشت و فرزند دیگری - پسر - نداشت، دختر را وادار به آوردن پسر می نمودند تا وارث قانونی جد مادری خود گردد - زن از نظر حقوق اسلامی، ص . - 151
