بخشی از مقاله
چکیده
ارث به عنوان عاملی شرعی و قانونی و تاثیر گذار در مقوله مالکیت نظامهای بهره برداری اراضی پیامدهایی مانند: تقطیع و پراکندگی اراضی را درپی دارد .این تحقیق به صورت کتابخانه ای انجام شده است و نتایج حاصل از آن نشان می دهد که: وجود واحدهای خرده مالکی و پراکندگی اراضی، به دلیل عدم استفاده از فناوری، ماشین آلات و عوامل تولید کشاورزی و سنتی بودن آن، و... ، عامل محدود کننده بهره وری و بازدهی تولید در بخش کشاورزی محسوب میگردد. هدف از این تحقیق آشنایی با اثرات عنوان مطروحه و ارائه پیشنهادهای موثر درساماندهی اراضی کشاورزی می باشد.
مقدمه
"زمین" از گذشته های بسیار دور مهم ترین و حیاتی ترین منبع اقتصادی مردم و حکومت ها در ایران بوده است . هرچند که بازرگانی و تولید نیز پیوسته در شهرها و بازارهای ایران درجریان بوده، ولی از نظر وسعت و شمول، هیچگاه در مقام مقایسه با اقتصاد زراعی و درآمد حاصل از کشاورزی قرار ، نداشته است
شالوده و بنیان اساسی نظام های بهره برداری کشاورزی را مالکیت تشکیل می دهند بنابر این مهم ترین مشخصات بنیانی هر نظام بهره برداری براساس شکل و ضمیر نهاده ها و روابط مالکیت و وسایل اصلی تولید در همان نظام به خصوص مشخص و متمایز میشو د. لذا در تجزیه و تحلیل و بررسی نظام های بهره برداری کشاورزی براساس نوع نظام مالکیت و بهره برداری که مربوط به هریک از آنهاست ، اندازه واحد بهره برداری، نحوه مدیریت، تعامل و رویارو یی بهره برداری در مواجهه با نظام طبقاتی اجتماعی منطقه ای ونظام طبقاتی اجتماعی ملی ، عوامل اقتصادی و مسایل سیاسی داخلی و خارجی نیز درشکل گیری نظام های بهره برداری مؤثر بوده است
موضوع مالکیت ارضی، موضوعی پیچیده و بسیار مهم است که می تواند به عنوان مانعی در جهت توسعه کشاورزی و توسعه روستایی به شمار آید .پدیده کوچک و خرد بودن اراضی که برگرفته از اصلاحات ارضی است به عنوان مانع اصلی برای توسعه کشاورزی پایدار تلقی می گردد .منابع اصلی تولید محصولات کشاورزی یعنی آب و زمین دارای مقادیری ثابت هستند اما جمعیت به طور روز افزونی افزایش می یابد و همین امر انسان را برای تامین مواد غذایی با محدودیت مواجه کرده است
یکی از موضوعاتی که انسان را نسبت به سایر موجودات متمایز می سازد به جای گذاشتن ارث برای خویشاوندن و باز ماندگان است.میرااث انسانها هر چند شامل هر دو جبنه مادی و معنوی می باشد اما که با به زبان آوردن کلمه ارث در اذهان متبادر می شود قضیه مادی بودن است
حکمت تشریع ارث در جوامع بشری بر این است که در بین همهی جوامع مرسوم بود که در هنگام فوت اشخاص، زن و فرزندان صغیر از ارث محروم می ماندند؛ لذا خدای متعال با تشریع آیات ارث، مردم را به این مسئله آگاه کرد که با ثبوت ولادت فرزند و با وجود خویشاوندان برای میت، حقی ثابت در اموال باقی ماندهی متوفی برای وارثان وجود دارد و با این حکم مانع از خوردن اموال یتیمان و محروم کردن آنها از ارث گردید. - المیزان فی تفسیر القرآن - .
نظام بهره برداری یک مفهوم حقوقی است بنابراین مناسبات حقوقی افراد در رابطه با زمین موضوع اساسی نظام بهره برداری را تشکیل میدهند. نظر به اینکه مالکیت حق اختیار و حاکمیت فرد را در داخل و تصرف زمین شامل میشود. لذا دارای تبعات وسیعتری است. از انجمله حق انتقال حق وراثت و حق دخل و خرج
به هر حال نظام بهره برداری از اراضی و نحوه سازماندهی تولید کشاورزی از اساسی ترین مشکلات بخش کشاورزی است که عدم توجه به آن یا عدم برخورد صحیح با آن در عقب ماندگی بخش کشاورزی بسیار موثر است
تعریف و مفاهیم:
ارث در لغت به معنای بقاء است و در اصطلاح حقی است که از مرده حقیق یا حکمی اصالتا" به زنده حقیقی یا حکمی منتقل می شوددر حقوق مدنی،ارث به معنای استحقاق به کار رفته و به بهره و نصیبی گفته می شود که به هر یک از ورثه تعلق می گیرد.
ارث از ریشهی "ورث" به معنای آثار باقی مانده از شیءو انتقال اموال یا امور معنوی از انسان به دیگری است. و در اصطلاح فقهی، انتقال دارایی و ترکهی میت به نزدیکان نسبی و سببی او را "ارث" گویند
مالکیت زمین : مقدار زمینی است که به صورت عرفی و قانونی در تملک کشاورزان است و هر گونه تغییر در زمین منوط به اجازه مالک میباشد
حقوق مالکیت:
فراهانی فرد و صادقی - ۳۸۳۱ - به نقل از پالگریو - ۸۸۹۱ - در تعریف حقوق مالکیت گفته است:
حقوق مالکیت یک حق اجتماعی به منظور استفاده از یک کالای اقتصادی است .این حق برای یک فرد خاص در نظر گرفته شده و قابلیت مبادله برای حقوق مشابه نسبت به کالاهای دیگر را دارد .قدرت این حق بستگی به متغیرهای گوناگونی، مانند دولت، فعالیتهای اجتماعی رسمی و معیارهای اخلاقی و معنوی متداول دارد. ایجاد حقوق مالکیت در مورد منابع به منظور بهرهبرداری عقلایی وکارآمد از آنها ضروری است .هر منبعی که در اختیار یک نفر نباشد مورد استفاده نادرست قرار میگیرد .
نظام بهره برداری: مجموعه ای از رویه های عرفی و حقوقی ، فنی و مدیریتی در تلفیق و استفاده از عوامل تولید - کار ، زمین ، آب، ابزار، سرمایه و ... - در چارچوب سازمان کار و مناسبات اجتماعی جهت تولید محصولات زراعی و عرضه آن به بازار می باشد .به عبارت دیگر نظام بهره برداری یک سیستم هدفمند جهت تولید محصولات کشاورزی و دامی و بازاریابی آنها به منظور سودآوری با استفاده از منابع طبیعی و نیروی انسانی کارآمد، ، منظم و سازمان یافته است
تاریخچه ارث:
آنچه از اسناد و نوشته ها بدست آمده است. نشان می دهدکه ارث در تمامی ادیان و مذاهب وملل مختلف وجود داشته است،چنانچه در بابل مطابق قانون مورابی،ارث میان فرزندان پسر تقسیم میشد ودختران تنها حق جهیزیه داشتند
ارث در ادیان گذشته:
با جستجو در آیات قرآن مجید میتوان فهمید که خداوند متعال موضوع ارث را تنها مختص به دین اسلام ننموده است بلکه در ادیان گذشته نیز وجود داشته است. قرآن این مسئله را در مورد حضرت زکریا مطرح کرده است.
حضرت زکریا –علیهالسلام- با طرح مسئلهی ولایت و وراثت زبان گشوده و میفرماید: و من از بستگانم بعد از خودم بیمناکم - که حق پاسداری از آیین تو را نگاه ندارند - ! و - از طرفی - همسرم نازا و عقیم است تو از نزد خود جانشینی به من ببخش؛ که وارث من و دودمان یعقوب باشد...« - قرآن کریم، سوره مریم - .
ارث در جاهلیت
در میان اعراب رسوم غلطی در مورد تقسیم ارث وجود داشت که با نزول آیهی ارث این عادتهای غلط منسوخ گردید:
»ای کسانی که ایمان آوردهاید! برای شما حلال نیست که از زنان، از روی اکراه - و ایجاد ناراحتی برای آنها، - ارث ببرید! و آنان را تحت فشار قرار ندهید که قسمتی از آنچه را به آنها دادهاید - از مهر - ، تملک کنید! مگر اینکه آنها عمل زشت آشکاری انجام دهند. و با آنان، بهطور شایسته رفتار کنید!...« - قرآن کریم، سوره نساء - .
ارث در صدر اسلام
با توجه به آیات قرآن کریم اموال میت از دو طریق خویشاوندی و قرابت و نیز به سبب عقد و پیمان، میان وراث تقسیم میشود:
» برای هر کسی، وارثانی قرار دادیم، که از میراث پدر و مادر و نزدیکان ارث ببرند و - نیز - کسانی که با آنها پیمان بسته اید، نصیبشان را بپردازید... - « قرآن کریم،سوره نساء - .
مالکیت:
رسولی آذر - ۱۹۳۱ - در بحثی پیرامون اقتصاد کشاورزی در خصوص نظام بهره برداری به پنج مورد اشاره کرده است که عبارتند از: ۱- نوع مالکیت ۲- حدود مالکیت ۳- حق تصرف و استفاده از زمین ۴- حق انتقال و وراثت ۵- نظام کار
مالکیت و مسایل آن
یکی از مسایل قابل توجه در حقوق مالکیت و تصرف منابع آب و زمین در میان اجتما عهای روستایی، مسئله ارث است .این مسئله تاثیری عمیق در نحوه شکل گیری و رشد و ساختار اقتصادی و اجتماعی و همچنین روابط تولیدی در سکون تگاه های روستایی داشته است .
سهم بری از ارث در اجتماع روستایی معمولا با تقسیم زمین و آب بین فرزندان - پسر و دختر - به انجام می رسد که در غالب موارد سهم فرزندان پسر نسبت به دختران بیشتر است .مسئله بسیار اساسی در تقسیم اراضی از طریق ارث، قطعه قطعه شدن هرچه بیشتر آنهاست .تقسیم منابع ممکن است آنقدر پیش رود که به مالکیت تک درختان میوه منجر شود .این گونه مالکیت درختان میوه - مثلا درخت گردو مستقل از زمین و خاک در ایران در برخی از نواحی آذربایجان غربی دیده می شود
کوچک بودن زمینیهای کشاورزی، قطعات نامنظم و ناهموار، نوع مالکی تها، از جمله مشکلات موجود دربخش کشاورزی درجهت روند توسعه در روستاهاست.از طرفی حقوق مالکیت به عنوان یک پدیده – فطری که مورد تصدیق قوانین اجتماعی نیز واقع شده است -از زمان های قدیم مطرح بوده و جوامع بر اساس پذیرش شکل های مختلفی از آن، فعالیت های اقتصادی خود را سامان داد ه اند.در نظامهای اقتصادی نیز یکی از عوامل کلیدی در تبیین و معرفی ساختار آلی آن نظام، موضعی است که بر اساس مبانی فلسفی خود، نسبت به این نهاد اجتماعی در پیش گرفت
