بخشی از مقاله
چکیده:
در قرن حاضر تغییرات آب و هوایی یکی از مهمترین مسائل چالش برانگیز است. در طول قرن گذشته رشد سریع تکنولوژی در جوامع صنعتی به طور معنی داری سهم مداخلات بشری را در تغییرات آب و هوایی افزایش داده است و یکی از چالشهای علمی و سیاسی قرن حاضر، تغییرات آب و هوایی و دمایی ناشی از افزایش گازهای گلخانهای میباشد. در دو دهه اخیر آب و هوای کرهی زمین تعادل خود را از دست داده و به سمت افزایش دما تمایل پیدا کرده است. از طرف دیگر پیش بینی شده که در قرن 21 نیز افزایش دمای ناشی از افزایش گازهای گلخانهای تشدید میشود. گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی برای حیات آینده بشر بر روی زمین اثرات زیان باری را به همراه خواهد داشت از این رو بررسی شرایط آب و هوایی حال و آینده برای مناطق مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف از این مقاله، نگاهی به تغییرات اقلیم و گرمایش زمین و مخاطراتی که بشر در رابطه با این پدهها، با آنها روبهرو خواهد شد، میباشد روش این تحقیق کتابخانهای بوده است و نتایج این تحقیق نشان داد که ایران ازجمله کشورهایی است که طی سالهای آینده با افزایش دما مواجه خواهد شد.
واژگان کلیدی: تغییرات آب و هوایی، گرمایش زمین، گازهای گلخانهای، افزایش دما
.1 مقدمه
اقلیم زمین در طی قرن بیستم تعادل خود را از دست داده و دما رو به افزایش است و آب و هوا در حال تغییر میباشد و گرمایش زمین رخ داده است. تحقیقات متعددی در نقاط مختلف برای شناسایی روند تغییرات اقلیم و گرمایش زمین انجام گرفته است و ثابت شده که روند تغییرات از مکانی به مکان دیگر متفاوت است - دارابی و همکاران،. - 1395 در طول قرن گذشته رشد سریع تکنولوژی در جوامع صنعتی به طور معنی داری سهم مداخلات بشری را در تغییرات آب و هوایی افزایش داده است و یکی از چالشهای علمی و سیاسی قرن حاضر، تغییرات آب و هوایی و دمایی ناشی از افزایش گازهای گلخانهای میباشد - موسوی و حمامی،. - 1393 این موضوع دارای اهمیت ویژهای است بطوری که حتی سیاستمداران درگیر مسائل مرتبط با گرم شدن کرهی زمین و تغییرات اقلیم شدهاند و سران هشت کشور صنعتی جهان در نشست سال 2007، تصمیم به کاهش تولید گازهای گلخانهای گرفتهاند - طبری و همکاران،. - 1386
.2 گرمایش زمین
زمین سیارهای است که دائما در حال تغییر و تحول میباشد و شواهدی وجود دارد که نشان دهندهی گرم شدن تدریجی زمین میباشد - قویدل رحیمی و همکاران،. - 1396 با اینکه امروزه در نشریهها و روزنامهها، آینده زمین بطور عمومی بیان شده است اما به عنوان یک دغدغهی بشری کمتر به آن توجه شده است. در این میان، موضوع گرمایش زمین دارای جایگاه مهمی در جوامع علمی میباشد - اکبرزاده،. - 1391 زمین به شدت در حال گرم شدن و همواره دمای هوا در حال افزایش است و باید تلاشهایی برای کاهش گرما انجام شود - کاظمی و ویسی،. - 1395 اثرات گرمایش جهانی بر روی جنبههای مختلف کرهی زمین همواره قابل مشاهده است - قویدل رحیمی و همکاران،. - 1396 پیشبینی شده است که به دلیل افزایش جهانی دمای هوا، تا سال 2030 تمام یخچالها و تمام کوهها و سطوح یخی ذوب خواهند شد و دمای هوا افزایش مییابد - کاظمی و ویسی،. - 1395
گرمایش زمین به دلیل آثار محیطی و اقتصادی - اجتماعی آن و همچنین به دلیل تاثیر آن در برنامهریزیهای خرد و کلان طی چند دهه اخیر مورد توجه قرار گرفت. گرمایش زمین باعث تغییر در الگوهای زمانی و مکانی دما، بارش و تغییر در محیط زیست میشود - شائمی،. - 1387بین سالهای 1860 - 1930 میانگین تغییرات درجه حرارت زمین در ابتدا بسیار کم بوده و پس از آن در طی دو دههی اخیر بیشتر شده است - موسوی و حمامی، - 1393 و در طول قرن گذشته میانگین جهانی دمای کرهی زمین به مقدار 0,7 درجه سانتیگراد افزایش یافته است که بیشترین علت آن را میتوان به اثرات گازهای گلخانهای نسبت داد - قویدل رحیمی و همکاران،. - 1396 در حالی که مدلهای اقلیمی پیش بینی می کنند میزان مجاز گرم شدن زمین به طور متوسط حدود 0,52 درجه سانتیگراد در هر دهه میباشد - مشیدی،. - 1394 افزایش جمعیت انسان و فعالیتهای ناشی از آن روز به روز در حال افزایش است و این باعث افزایش غلظت گازهای گلخانهای میشود که منجر به بروز تغییرات آب و هوا مانند گرم شدن کرهی زمین شده است - رجبی و همکاران،. - 1391
گازهای گلخانهای به عنوان یک صافی عمل میکنند و اجازه عبور به امواج کوتاه را میدهد و از عبور امواج با طول موج بلند جلوگیری میکنند و بدین گونه باعث اثر گلخانهای و گرمایش زمین میشوند. میانگین دمای سطح زمین بدون گازهای گلخانهای در حدود 15 درجه سانتی گراد از میانگین حاضر سردتر خواهد بود - مشیدی،. - 1394طبق اخرین گزارش هیات بین الدول تغییر اقلیم، میانگین افزایش دمای جهان برای سالهای 2050 را حدود 3 درجه سانتیگراد و در پایان قرن 21، 4,5 درجه سانتیگراد تخمین زدند. با وجود عدم قطعیت در پیش بینیها، باید متذکر شد که اگر دمای فعلی تنها یک درجه سانتیگراد افزایش پیدا کند، کرهی زمین به گرمترین دمای خود در 10 هزار سال گذشته خواهد رسید - کوچکی وهمکاران، . - 1394 طبق پیش بینیهای انجام شده، گرمایش ادامه خواهد داشت حتی اگر کنترلهای شدید انتشار انجام شود - جاکوب و لامبرت،.1 - 2009
.3 تغییرات آب و هوایی
در قرن حاضر تغییرات آب و هوایی یکی از مهمترین مسائل چالش برانگیز است - دودانگه و همکاران، . - 1391 تغییرات آب و هوا عبارت است از تغییرات رفتار آب و هوایی یک منطقه در مقایسه با رفتاری که در طول یک دورهی زمانی بلندمدت منطقه رخ میدهد - آذرخشی و همکاران، . - 1392 انسان، نقش مهمی بر تغییرات آب و هوایی دارد. افزایش جمعیت انسانی، رها کردن گازهای گلخانهای، تغییر دادن چهرهی زمین از طریق سدسازی، جنگلزدایی، بیابانزایی و غیره، باعت تغییراتی در سیستم آب و هوایی میشود - محمدی و همکاران،. - 1389پیامدهای تغییرات آب و هوا در دو دسه طبقهبندی میشوند: آسیبهای مستقیم و غیرمستقیم. آسیبهای مستقیم، خسارتهای طبیعی ناشی از تغییرات آب و هوا هستند که ادامه حیات طبیعی انسان بر روی زمین را تهدید میکنند و پیامدهای غیرمستقیم، آسیبهای اقتصادی ناشی از اجرای تدابیر جامعه بین المللی در مقابله با تغییرات آب و هوا میباشد - محمدی و همکاران،. - 1395
در مقیاس جهانی، اثرات تغییرات آب و هوا شامل از بین بردن لایهی ازن، ذوب شدن یخچالها، بالا آمدن سطح اقیانوسها و تغییر در اکوسیستمها، خشکسالیها، تغییر مصرف آب - آذرخشی و همکاران، - 1392، سیلابهای شدید و ناگهانی، امواج هوای سرد و گرم - دارابی و همکاران، - 1395، افزایش درجه حرارت، عقب رفتن پوشش برف و تغییر الگوهای بارش - زرنیستانک و همکاران،2 - 2014 و ... می باشد. اما مهمترین وقایع، بعد از این مرحله اتفاق خواهد افتاد. این پدیدهها آوارگی و بیخانمانی، مهاجرتهای کلان، بیکاری، فقر و ناامنی را به دنبال خواهد داشت. تغییر آب و هوا زندگی صدها میلیون انسان را تغییر داده است در حالی که اکثر آنها حتی آگاهی ندارند که قربانی تغییرات آب و هوا هستند - خوش منش و همکاران،. - 1394
مشاهدات دادههای آب و هوای ثبت شده در سالهای گذشته و همچنین نتایج بدست آمده از مدلهای اقلیمی پیش بینی کننده اقلیم آینده، حاکی از بروز تغییرات غیر قابل چشم پوشی در آب و هوای جهانی است. براساس روند افزایش جمعت در قرن حاضر، جمعیت جهان در صد سال آینده به حدود دو برابر خواهد رسید و مسلما، با تشدید تغییرات آب و هوا در آینده تامین غذای بشر با مشکل مواجه خواهد شد - اسماعیلی و همکاران،. - 1390به طور کلی تغییرات آب و هوایی با ایجاد چالشها و فرصتها، زمینهای را برای تغییرات منطقهای ایجاد میکند در نتیجه در بلند مدت باعث ایجاد بی نظمی در بسیاری از بخشهای کشور میشود - کاظمی و ویسی،. - 1395
.4 گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی در ایران
گرم شدن زمین و تغییرات اقلیم بدین منظور است که در طی یک دوره زمانی مشخص، تغییرات معنیدار در متوسط دادههای هواشناسی مشاهده شود که این پدیده دارای دو منشاء طبیعی و انسانی میباشد - مشیدی،. - 1394گرمایش زمین و تغییرات آب و هوایی برای حیات آینده بشر بر روی زمین اثرات زیان باری را به همراه خواهد داشت از این رو بررسی شرایط آب و هوایی حال و آینده برای مناطق مختلف از اهمیت خاصی برخوردار است - محمدی و همکاران،. - 1389 امروزه تغییرات آب و هوایی و گرمایش زمین ذهن همهی اندیشمندان و پژوهشگران را درگیر کرده است. در سالهای اخیر شدت تغییرات افزایش یافته و این موجب شده است که در این زمینه پژوهشهای متعددی در مناطق مختلف انجام شود - محمد دارند،. - 1394
در دو دهه اخیر آب و هوای کرهی زمین تعادل خود را از دست داده و به سمت افزایش دما تمایل پیدا کرده است. از طرف دیگر پیش بینی شده که در قرن 21 نیز افزایش دمای ناشی از افزایش گازهای گلخانهای تشدید میشود - عزیزی و روشنی،. - 1387 در سطح جهانی، کشور ایران بین سالهای 2005 - 2008 رتبه دهم تولیدکننده گازهای گلخانهای را به خود اختصاص داده بود و در طی این سالها، دیاکسیدکربن سرانه منتشره در ایران حدود 5,94 تن بود که از متوسط سطح انتشار جهانی بیشتر است. نکتهی مهمی که باید به آن توجه کرد این است که جایگاه ایران از رتبهی دهم به رتبهی ششم جهانی در سالهای 2008 - 2013 ارتقا پیدا کرده است و این بیانگر انتشار بالای گازهای گلخانهای در ایران میباشد - محمدی و همکاران، - 1395 که این پدیده باعث افزایش روز افزون گرما و تغییرات اقلیمی میشود.
در ایران، با وجود این واقعیت که مناطق از مسائل جدی زیست محیطی رنج میبرد، نظرسنجیها در مورد تغییرات آب و هوا و دما همچنان بی توجه مانده است. ایران در منطقه خشک و عرض جغرافیایی قرار دارد و هرگونه روند قابل توجه در دما در ایران اهمیت دارد - زرنیستانک و همکاران،.1 - 2014در اثر تغییرات آب و هوایی، پیشبینی میشود که در سالهای آتی، دمای کرهی زمین 1,1 - 4,6 درجه سانتیگراد افزایش یابد و با افزایش دما چرخه بارش سرعت بیشتری پیدا میکند - هاشمی و همکاران، - 1392 و در نتیجه در اثر تغییر اقلیم و گرم شدن زمین خشکسالی نیز بوجود میآید - آذرخشی و همکاران،. - 1392
.5 نتیجه گیری و پیشنهادها
به نظر میرسد نوع و شدت درگیریهای ناشی از تغییرات آب وهوایی در مناطق مختلف، یکسان نباشد. اما همزمان با افزایش دمای هوا، تهدیدها و آسیبهای ناشی از آن بیشتر و فرصتها کمرنگتر میشوند؛ به گونهای که تهدیدها و آسیبها، مجالی برای بهرهوری از فرصتها باقی نمیگذارند و سرانجام کمتر منطقهای را میتوان یافت که از تبعات مهلک آن، در امان بماند. فعالیت های بشری و مصرف انرژی های فسیلی از مهمترین عوامل گرمایش زمین و تغییرات اقلیمی بوده و در صورت ادامه روند موجود، تغییرات اقلیمی شدیدی - به صورت گرمایش جهانی - در دهه های آینده به وقوع خواهد پیوست. جدیترین اثرات تغییرات اقلیم در ایران در دهه های آتی بر میزان بارش، منابع آب، وضعیت بهداشت، تنوع زیستی و... منعکس خواهد شد. ایران ازجمله کشورهایی است که طی سالهای آینده با افزایش دما، کاهش میزان بارش، کاهش روزهای یخبندان، افزایش روزهای داغ و... مواجه خواهد شد.
