بخشی از مقاله
چکیده
در شعر فارسی و به موازات آن، در ادبیات کوردي، گستردهترین افق معنوي، افق شعر غنائی است. داستان مشهور شیخ صنعان و ماجراي عاشق شدن وي بر دختر ترساي روم، یکی از زیباترین و بحثبرانگیزترین منظومه و داستانهاي منطقالطیر عطار نیشابوري و ادبیات فارسی است که در ادبیات کوردي بهویژه در اشعار شاعران کورد انعکاس گستردهاي داشته و شاعران کورد در قالب داستانهاي منظوم بهطور کامل و در دیگر قالبهاي شعري چون غزل، به شیوهي تلمیح و اشاره به آن پرداختهاند.
منظومه شیخ صنعان فهقی طیران از بارزترین این آثار است. فقیه تحت تأثیر کامل عطّار به سرودن این منظومه به زبان کوردي پرداخته است. در این پژوهش با بررسی آثار شعراي کورد بهویژه شعراي کلاسیک، مشخص میشود که جنبههاى مختلف داستان شیخ صنعان چاشنی عام یا تلمیح خاص و نمک دائم اشعار بهویژه غزلهاي آنها شده است و همین داستان یکی از پایههاى تخیل و تأثرات عمومی ذهن شاعران کورد است. شیخ صنعان در اغلب اشعار شعراي کلاسیک کورد سیمایی عارفانه دارد و عشق شیخ صنعان به دختر ترسا، عشق روح است.
.1مقدمه
ادبیات غنائی بیان لطیف و آرام احساسات و عواطف شخصی و گاه اجتماعی شاعر است و به عشق و دلدادگی، وصل و هجران، نامراديها و شیرینکامیها و هر آنچه روح آدمی را به لرزه درمیآورد، می پردازد. درواقع عنصر برجسته ي احساس و عاطفه نسبت به دیگر عناصر شعري آن، این نوع ادبی را از انواع دیگر ادبی متمایز ساخته و در این راستا هراندازه میزان عواطف شاعر عمیق تر و احساسات وي لطیف تر باشد، کلام و پیام شاعر نافذتر و دلپذیرتر خواهد بود. ادب غنائی کهنترین، نابترین و تأثیرگذارترین نوع ادبی به شمار میآید.
در شعر فارسی و بهموازات آن، در ادبیات کوردي، گستردهترین افق معنوي، افق شعر غنائی است. در این میان داستان هاي منظوم فارسی و کوردي از اهمیت بیشتري برخوردارند. به طورکلی شعرهاي عاشقانه، فلسفی، عرفانی، مذهبی و حتی هجو یا وصف طبیعت در دایره ي ادب غنائی جاي میگیرند. در ادب کوردي، به غیراز منظومه هاي عاشقانه و غزل که نمونه ي بسیار خوب و قابل توجهی از حوزه هاي شعر هستند در دیگر قالب هاي شعري نیز می توان رنگین کمانی از انواع غنائی را ملاحظه کرد. »در ادب فارسی، نوع غنائی در قالب هاي غزل، مثنوي، رباعی، دوبیتی و حتی قصیده مطرح می شود، اما مهم ترین قالب آن غزل است که به دو نوع عاشقانه و عارفانه تقسیم می شود.
ادبیات غنائی را به دو معنی اشعار عاشقانه و بزمی به کار می برند و معادل قدیم آن غزل است. مراد از اشعار لیریک در ادبیات اروپایی، شعري است کوتاه و غیر روایی که گوینده در آن فقط احساسات خود را بیان می کند و اگر شعر، بلند و روایی باشد مثل خسرو و شیرین به آن شعر غنائی نمایشی یا داستانی میگویند. - «شمیسا، :1389 - 127-128 همان طور که گفته شد یکی از شایعترین گونههاي شعر غنائی، منظومههاي عاشقانه است که دیگر موضوعات شعر غنائی را در خود جاي می دهند.
داستان مشهور شیخ صنعان و ماجراي عاشق شدن وي بر دختر ترساي روم، یکی از زیباترین و بحث برانگیزترین منظومه و داستان هاي منطق الطیر عطار نیشابوري و ادبیات فارسی است که در ادبیات کوردي به ویژه در اشعار شاعران کورد انعکاس گستردهاي داشته و شاعران کورد در قالب داستان هاي منظوم به طور کامل و در دیگر قالب هاي شعري چون غزل، به شیوه ي تلمیح و اشاره به آن پرداخته اند. بر همین اساس هدف اصلی این پژوهش این است که به بررسی چگونگی انعکاس سیماي شیخ صنعان به عنوان شخصیت اصلی داستان غنائی شیخ صنعان و دختر ترسا، از عطار نیشابوري، در شعر شاعران کورد بپردازد و درنهایت به این سؤال اصلی پژوهش پاسخ دهد که شیخ صنعان در ادب منظوم غنائی کوردي بیشتر سیمایی عارفانه دارد یا عاشقانه؟
.1.1پیشینه تحقیق
پیرامون داستان شیخ صنعان و عاشق شدن وي بر دختر ترساي روم از دیدگاههاي مختلف اعم از ادبی و روانشناختی مطالب بیشماري از طرف پژوهشگران نگاشته شده اما در رابطه با بازتاب سیماي شیخ صنعان و داستان عشق وي به دختر ترسا در فرهنگ و اشعار شاعران کورد، تا آنجا که نگارنده جستجو کرده و طبق آخرین آماري که مرکز اطلاعات و پژوهشهاي علمی ایران به دست داده، هیچ رکوردي در خصوص عنوان یا رویکرد تحقیق یافت نشده است. بنابراین مقاله حاضر به انعکاس سیماي شیخ صنعان در اشعار شاعران کورد میپردازد.
.1.2ضرورت و اهمیت تحقیق:
حکایت شیخ صنعان، روایتی پر رمز و راز از مشکلات راه عشق و دشواريهاي سیر سالکان تا رسیدن به تعالی و تکامل انسانی است. این منظومه از دلانگیزترین حکایات عرفان ایرانی است که بازتاب بسیار گستردهاي در فرهنگ و ادبیات کوردي بهطور عام داشته است. حکایت شیخ صنعان و زنار بستن او از عشق دختر ترساي روم، یکی از حکایات مستقل عرفانی است که مضمون آن، شاعران کورد را به خود جلب کرده، آنان را وارد طبع آزمایی و استقبال از آن به لهجههاي سورانی، بادینانی و اورامانی کرده است. لذا یکی از اهمیتهاي این تحقیق، گشودن دریچهاي تازه روي بررسیهاي تطبیقی و تحلیلهاي کارشناسانه و محققانه به موضوع داستانهاي منظوم غنائی در ادبیات فارسی و کوردي است که میتواند از ضرورتهاي تحقیق براي نگارنده باشد.
.2بحث و بررسی
.2.1عطار و منظومه شیخ صنعان
فریدالدین ابوحامد محمد عطّار نیشابوري یکی از شعرا و عرفاي نامی قرن ششم و اوایل قرن هفتم ایران است که در سال 540 هجري قمري در قریهي کدکن یا شادیاخ که در آن زمان از توابع شهر نیشابور بوده، به دنیا آمده است. از دوران کودکی او اطلاعی در دست نیست، جز آنکه پدرش در شادیاخ به شغل عطاري یا داروفروشی مشغول بوده است. فریدالدین پس از وفات پدر، کار او را ادامه داده و به شغل عطاري مشغول میشود تا زمانی که تحولی روحی در وي به وجود میآید. جامی در نفحات الانس این رویداد را چنین روایت میکند: »روزي عطار در دکان خود مشغول به معامله بود که درویشی به آنجا رسید و چند بار با گفتن جملهي چیزي براي خدا بدهید، از عطار کمک خواست، ولی او به درویش چیزي نداد.
درویش به او گفت: اي خواجه! تو چگونه میخواهی از دنیا بروي؟ عطار گفت: همانگونه که تو از دنیا میروي. درویش گفت: تو مانند من میتوانی بمیري؟ عطار گفت: بله. درویش کاسهي چوبی را زیر سر نهاد و با گفتن کلمهاالله از دنیا برفت. عطار چون این را دید، شدیداً متغیر شد و از دکان خارج شد و راه زندگی خود را براي همیشه تغییر داد. - «جامی، - 762 :1382 عطار نیشابوري پس از آن تغییر و تحول روحی به خدمت شیخ عارف رکنالدین اکاف رفت و بر دست او توبه کرد. او بهرسم سالکان طریقت به ریاضت، مجاهدت و سفر پرداخت و در این سفرها بسیاري از مشایخ و بزرگان زمان خود را زیارت کرد. بیشتر مورخان، سال وفات شیخ فریدالدین عطار نیشابوري را سال 627 هجري قمري و در جریان یورش مغول دانستهاند.
