بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی مواد آموزشی فرایندی روشمند و علمی است که از طریق آن و در چهارچوبی با روایی و پایایی مناسب، اطالعات ضروری و کاربردی دربارة محتوای منابع آموزشی استخراج میگردد؛ این ارزیابی بهوسیلهی شاخصهای ارزیابی صورت میپذیرد. شاخصهای ارزیابی منابع، ابزارهایی برای انتخاب منبع مناسب با نیازهای زبانآموزان هستند. بنابراین، چهارچوبی برای ارزیابی مفید خواهد بود که بتواند شاخصهای روا، پایا، عملی و نیز شفاف و گویا ارائه دهد و فرایند ارزیابی را تسهیل نماید . در میان چهارچوبهای موجود برای ارزیابی منابع و مواد آموزشی، دستهای به یک جنبه از تدوین مواد آموزشی توجه داشتهاند - مانند ارزیابی منابع آموزش دستور، ارزیابی متنهای خوانداری، و... - . دستة دیگر نگاهی همهجانبه به بستة آموزشی داشتهاند و ویژگیهایی چون وضعیت نشر، نوع سطحبندی، نقش معلم، انتظار از زبانآموز، تعامل مهارتها و ... را مد نظر قرار دادهاند.
چهارچوبهای ارزیابی از منظر زمان ارزیابی نیز به دو نوع پیشنگرانه و بازنگرانه و از منظر نوع دادة مورد ارزیابی به ارزیابی درونی و برونی تقسیم میشوند . هدف این پژوهش معرفی نکتههایی عملیاتی برای یک ارزیابی مطلوب است. در این مقاله، ابتدا انواع چهارچوبهای ارزیابی بهطور مختصر معرفی شدهاند و سپس دو چهارچوب کانینگزورث - 1995 - و لیتلجان - 2011 - ، بهدلیل داشتن شاخصهای جامعتر، بهطور مفصل معرفی و از لحاظ ویژگیهای شاخصها مورد مقایسه - گرفتهاند. نتایج بررسی نشان میدهد که هر دو چهارچوب که از دستة ارزیابیهای همهجانبه محسوب میشوند، تالش میکنند هر دو نوع دادة درونی و برونی را مورد ارزیابی قرار دهند. این دو چهارچوب بسیاری از ویژگیها را مورد ارزیابی قرار میدهند، اما ضمن کاستیهایی که در شاخصها به چشم میخورد، عدم شفافیت و گویایی برخی شاخصها نیز عملی بودن آنها را تضعیف میکند . در نهایت، با بهره گرفتن از پیشینة پژوهش و نتیجة مقایسة دو چهارچوب گفتهشده، نکتههایی عملیاتی برای یک ارزیابی مطلوب ارائه میگردد.
کلیدواژهها : ارزیابی، چهارچوبهای ارزیابی، فهرست شاخص، چهارچوب کانینگزورث، چهارچوب لیتلجان
۱. مقدمه
بیشتر پژوهشهایی که در حوزة ارزیابی مواد درسی در آموزش زبان دوم صورت گرفتهاند، از اصطالح «کتاب درسی1» استفاده کردهاند و بهدلیلهای مختلفی که از کتاب درسی در آموزش زبان استفاده میشود، مزیتها و معایب و نیز به اهمیت آنها اشاره میکنند - تسیپالکیدز، 2011، محمدی و عبدی، - 2014 و بنابر اهمیتی که کتاب درسی در فرایند آموزش دارد، آن را نیازمند ارزیابی میدانند. اما در پژوهش حاضر از اصطالح «مواد آموزشی2» استفاده میشود. علت انتخاب این اصطالح آن است که یک جزوة آموزشی که در یک مرکز آموزشی و براساس اهداف آموزشی یک دورة خاص یا دورههای عمومی آن مرکز تهیه شده است و یا حتی مواد مدرسساخته نیز نیازمند ارزیابی هستند، زیرا ارزیابی امکان انتخاب مواد آموزشی مناسب برای یک دوره را فراهم میکند و از سوی دیگر ابزاری است برای تعیین میزان تناسب مواد آموزشی با نیازهای زبانآموزان؛ صرفنظر از اینکه این مواد از نوع کتاب درسی هستند یا دیگر انواع مواد آموزشی.
ارزیابی مواد آموزشی فرایندی روشمند و علمی است که از طریق آن و در چهارچوبی با روایی و پایایی مناسب، اطالعات ضروری و کاربردی دربارة محتوای منابع آموزشی استخراج میگردد. به اعتقاد آمرانی - 272 :2011 - ناشران مواد آموزشی، مدرسان، برنامهریزان آموزشی و ... مواد آموزشی را ارزیابی میکنند تا مطمئن شوند که مواد آموزشی مفید و متناسب با سطح زبانآموزان هستند؛ دستورالعملها به اندازة کافی برای زبانآموز قابل فهم هستند؛ انجام دادن تکلیفها برای زبانآموزان آسان و عملی است و در نهایت مواد آموزشی نتایج رضایتبخش در امر یادگیری در پی خواهند داشت. البته ناشران، در ارزیابی مواد آموزشی اهداف اقتصادی را نیز دنبال میکنند. در کل، مواد آموزشی به دو دلیل عمده ارزیابی می-شوند: - 1انتخاب منبع مناسب، - 2 تعیین عملکرد مواد آموزشی در یادگیری. - دمیر و ارتاش، - 244 : 2014
ارزیابی بهوسیلهی شاخصهای ارزیابی صورت میپذیرد که در قالب بازبینه1 ارائه میشوند. بازبینهها ابزارهایی هستند که به کاربران کمک میکنند بهشیوهای عملی و کارآمد کتابهای آموزشی را ارزیابی کنند - دمیر و ارتاش، - 245 : 2014 به اعتقاد کانینگزورث - 1995 - با بازبینه میتوانیم یک شیوة اقتصادی و نظاممند برای ارزیابی داشته باشیم تا مطمئن شویم که تمامی مواردی که باید ارزیابی شوند مورد نظر قرار گرفتهاند. بنابراین، چهارچوبی برای ارزیابی مفید خواهد بود که بتواند شاخصهای روا، پایا، عملی و نیز شفاف و گویا ارائه دهد و فرایند ارزیابی را تسهیل نماید . چنین چهارچوبی، ویژگیهای یک منبع را بهخوبی و با صراحت نشان میدهد، امر انتخاب منبع مناسب و یا متناسبسازی یک منبع با اهداف ویژة آموزشی را ممکن میسازد و عالوه بر آن، مسیر تهیه و تدوین مواد آموزشی را روشن می-سازد.
یک چهارچوب ارزیابی با مفهومهای رویکرد، بازبینه، شاخص، انتخاب، تناسب و نیاز مرتبط است. هدف از پژوهش حاضر، نشان دادن ابعاد و نیز ویژگیهای یک چهارچوب ارزیابی خوب است. از اینرو ابتدا پژوهشهای مرتبط با ارزیابی مواد آموزشی آموزش زبان دوم بررسی و سپس دو چهارچوب مطرح از میان چهارچوبهای موجود از نظر ویژگی و ابعاد با یکدیگر مقایسه میشوند. در انتها، ضمن جمعبندی نکتههای برجستة پیشینة پژوهشی و یافتههای پژوهش حاضر، نکتههایی عملیاتی برای یک ارزیابی مطلوب ارائه میگردد.
۲. انواع چهارچوبهای ارزیابی
چهارچوبهای بسیاری برای ارزیابی مواد آموزشی در حوزة آموزش زبان دوم ارائه شدهاند. برخی از این چهارچوبها، نگاهی تکبعدی به ارزیابی داشتهاند و تنها یک بخش از تدوین محتوای آموزشی را مد نظر قرار دادهاند، مانند انگارة اندرسون - 1999 - برای ارزیابی متنهای خوانداری و ارزیابی دستور - چندشرما، - 2002 و برخی دیگر، تالش کردهاند مواد آموزشی را
