بخشی از مقاله
چکیده
نگاهی اجمالی به نظام تعلیم و تربیت در کشورهای مختلف، نشان می دهد استفاده از روشهای ارزشیابی کیفی برای دانش آموزان موجب بهره وری و اثربخشی نظام آموزش و پرورش شده است و همچنین در کلاسهای نامتجانس موجب افزایش انگیزه درونی برای یادگیری می شود و امکان سنجش تک تک دانش آموزان را بر اساس توانمندی ها و استعدادهایشان فراهم می آورد. با اجرایی شدن سند تحول بنیادین لزوم آگاهی از مفهوم ارزشیابی کیفی- توصیفی و چگونگی اجرایی شدن آن در سطح کلاس بیش از پیش نمایان شد. لذا نگارنده در صدد است تا با ارائه توصیفی مبسوط، مفهوم ارزشیابی کیفی- توصیفی را تبیین نماید و چگونگی اجرای آن را در سطح کلاس درس، توضیح دهد تا بتواند از این طریق با روشنگری اذهان، به هر چه بهتر اجرایی شدن آن کمک کند. در این مقاله از روش تحقیق کتابخانه ای برای جمع آوری اطلاعات استفاده شده است. در این مجموعه سعی شده است تا از ارزشیابی کیفی توصیفی تعریف شود. سپس، تاریخچه، اصول و اهداف ارزشیابی کیفی- توصیفی، توصیفی و تنوع ابزارهای جمع آوری اطلاعات در ارزشیابی کیفی توصیفی و تغییر در ساختار کارنامه تحصیلی روند اجرای کیفی توصیفی ویژگی های ارزشیابی کیفی- توصیفی توضیح داده شود.
کلید واژه: ارزشیابی کیفی توصیفی، کلاس درس
.1مقدمه
ارزشیابی و سنجش میزان تحقق یافتن اهداف آموزشی بر عهده نظام ارزشیابی است و ارزشیابی تحصیلی یکی از عوامل مهم در بهبود یادگیری است. امروزه بحث از ارزشیابی کیفی- توصیفی یکی از مباحث داغ و به روز محافل تعلیم و تربیت است. ارزشیابی کیفی– توصیفی در پی پاسخ گویی به این پرسش است که دانش آموز در چه موقعیتی قرار دارد؟ و برای پیشرفت او چه کارهایی می توان انجام داد؟ بنابراین در نظام ارزشیابی توصیفی، ارزشیابی جزئی از آموزش است و جهت آموزش را تعیین می کند. با اجرایی شدن سند تحول بنیادین از سال تحصیلی 89-90 ارزشیابی کیفی-توصیفی رسماً وارد نظام تعلیم و تربیت کشور شد.
.2 بیان مسئله
این موضوع که ارزشیابی کلاسی یکی از عوامل مؤثر در بهبود یادگیری در کلاس درس است، در سالهای اخیر بسیار مورد توجه صاحب نظران قرار گرفته است. تحقیقات زیادی نیز از سال 1980 در جهان در رابطه با ارزشیابی و نحوه اجرای آن و تأثیر آن بر روی یادگیری دانش آموزان انجام گرفته است - ترنر، 2000؛ گوبا و لینکلن، کمپ و تپروف، 1998، مویا و مالی، . - 1994 نتایج چنین پژوهش هایی نشان می دهد که معلم می تواند با تغییر در طرز تفکر و روش کار خود در زمینه ارزشیابی تحصیلی، آن را در خدمت بهبود فرایند یاددهی-یادگیری دانش آموزان قرار دهد.امروزه نیازمند سیستم هایی از سنجش و ارزیابی هستیم که به هر دانش آموز نگاهی احترام آمیز داشته باشد.
موهبت های طبیعی و انسانی او را بسیار بیشتر از آزمونهای سنتی نشان دهد .پس آن نوع سنجش که بتواند تصویری واضح و سه بعدی از رشد مهارت ها، تواناییها و دانش و نگرش دانش آموز ارائه بدهد قابل دفاع می باشد. برخلاف ارزشیابی کمی که با داده های کمی و ریاضی و عدد و ارقام سروکار دارد و از قضاوت برخوردار است. باید دانست که کیفیت یک امر نسبی است و انعطاف پذیر می باشد و به طورکلّی می توان گفت که کیفیت مقطعی نیست بلکه اندیشه ای مستمر است و بر اساس تلاش وفعالیّت فرد انجام می گیرد. اما باید این مطلب را مدنظر داشت که ارزشیابیکمّی برای عموم قابل فهم تر و مفیدتر است و اما ارزیابی کیفی تخصصی تر بوده و مهارت و آموزش بیشتری برای بکارگیری لازم دارد و بیشتر از مفاهیم و کلمات کلیدی، ارزش گذاری و قضاوت برخوردار است و همچنین این دو ارزیابی از نظر ابزارهای جمع آوری داده ها نیز با هم فرق دارند: ابزار جمع آوری داده های کمیمعمولاً آزمونهای عینی یا استاندارد با پاسخ های از قبل تعیین شده است.
اما ابزار ارزیابی کیفی را می توان ابزارهای ذهنی، پرشنامه ها و نگرش سنج ها، روشهای مصاحبه ای، مشاهده ای، واقعه نگاری و گزارش های روزانه و.....دانست. ارزشیابی توصیفی یا کیفی را می توان بدون نمره دانست و به جای تأکید بر ارزیابی های پایانی باید بر ارزشیابی تکوینی - مستمر - تأکید داشت. در واقع ارزشیابی توصیفی به توصیف های گوناگون که به شیوه های متنوع از دانش آموز به عمل آورده ایم، می پردازد.براساس مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش ارزشیابی پیشرفت تحصیلی در دوره ابتدایی به شیوه کیفی توصیفی، پس از اجرای آزمایشی، از سال تحصیلی 88-89 ، به صورت پلکانی آغاز شده است. نظر به ضرورت آشنایی کامل معلمان دوره ابتدایی با این نوع از ارزشیابی و به منظور اجرای هر چه دقیقتر آن، مقاله حاضر چگونگی اجرای ارزشیابی کیفی- توصیفی را در کلاس درس توضیح می دهد.
.3 اهمیت و ضرورت مسئله
ارزشیابی یکی از ویژگی های مهم تعیین کیفیت است. در فرایند ارزشیابی، داوری ارزشی با توجه به کیفیت به عمل می آید. نیتکو - - 2001 کیفیت را در پیشرفت تحصیلی به عنوان دانش، مهارتها، و توانایی هایی که از دانش آموزان پس از آموزش انتظار می رود تعریف کرده است. وی به عنوان مثالی از پیشرفت تحصیلی گفته است فرض کنید شما دانش آموزی را در توانایی نوشتن، نسبت به پایه تحصیلی اش، بسیار خوب ارزشیابی کرده اید. بمنظور انجام این ارزشیابی شما توانایی نوشتن او را سنجش کرده اید. برای این کار، مجموعه نوشته های دانش آموز را مرور کرده اید، و نوشته های او را با نوشته های سایر دانش آموزان هم کلاسی اش و با معیارهای دیگری که داوری شما از توانایی نوشتن این دانش آموز به این نتیجه گیری انجامیده است، که نوشته های او از کیفیت خوبی برخوردارند.
پس توصیه می کنید که این دانش آموز می تواند در یک مسابقه ملی مربوط به مقاله نویسی شرکت کند. بنابراین، ارزشیابی مبنای تصمیم گیری برای فعالیت های عملی و اجرایی را تشکیل می دهد.مثال بالا در رابطه با توانایی نوشتن، نوعی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی است که نمونه های دیگر آن می تواند از پیشرفت دانش آموز در درسهای ریاضی، علوم، تاریخ، و مانند اینها باشد. در ارزشیابی آموزشی به طور کلی کیفیت به صورت تناسب داشتن موضوع مورد با هدفهای مورد نظر تعریف می شود. - سیف،. - 35-37 :1383
.4 ارزشیابی
اصطلاح ارزشیابی - یا ارزیابی - ، به طور ساده، به تعیین ارزش برای هر چیزی یا داوری ارزشی کردن گفته می شود. ارزشیابی به یک فرایند نظامدار برای جمع آوری، تحلیل و تفسیر اطلاعات گفته می شود به این منظور که تعیین شود آیا هدفهای مورد نظر تحقق یافته اند یا در حال تحقق یافتن هستند و به چه میزانی - گی، . - 6 :1991ارزشیابی نیازها را کشف ، هدفها را تدوین و امکانات یاددهی – یادگیری را فراهم می کند و نارسایی های موجود در همه دوره های آموزشی را برطرف می کند. ارزشیابی توصیفی این امکان را فراهم می کند تا معلم از تمام نقاط قوت و ضعف برنامه های آموزشی خود آگاه شود به عبارت دیگر ارزشیابی انجام می گیرد تا آموزش بهتر صورت گیرد نه اینکه آموزش انجام گیرد تا ارزشیابی به عمل آید. چنانچه ارزشیابی در خدمت آموزش قرار نگیرد و تنها عاملی جهت تشویق و یا تحقیر قرار گیرد آثار نامناسبی همچون: کاهش انگیزه و علاقه به یادگیری ، افزایش اضطراب از جلسه ی امتحان، پرخاشگری، مردودی و تکرار پایه، کاهش خلاقیت، بروز رقابت ناسالم و...از خود برجای خواهد گذاشت.
.5 ارزشیابی کیفی- توصیفی
ارزشیابی توصیفی چیست؟ ارزشیابی توصیفی : شیوه ای از ارزشیابی تحصیلی- تربیتی است که اطلاعات لازم، معتبر و مستند برای شناخت دقیق و همه جانبه فراگیران در ابعاد مختلف یادگیری، با استفاده از ابزارها و روشهای مناسب مانند کار پوشه، آزمون ها - با تأکید بر آزمون های عملکردی - و مشاهدات در طول فرایند یاددهی- یادگیری به دست می آید؛ تا براساس آن بازخوردهای توصیفی مورد نیاز برای کمک به یادگیری و یاددهی بهتر در فضای روانی و عاطفی مطلوب برای دانش آموزان، معلم و اولیاء حاصل آید. - سازمان پژوهش و برنامه ریزی، - 4 :1394ارزشیابی توصیفی، نظامی سنجشی است که در آن رقابت و حساسیت به نمره، به همکاری و مشارکت مبدل می شود و همچنین، در آن از ابزارهای سنجشی استفاده می شود و انتظار می رود که این روش در مقایسه با سنتی توانسته باشد الگوهای یادگیری سازگارتری در دانش آموزان ایجاد کند - برزگر بفرویی و دانافر، . - 95 :1391
.6تاریخچه ارزشیابی توصیفی
سابقه اجرای ارزشیابی توصیفی در برخی از کشورها، حداقل به سال 1930 میلادی بر می گردد امروز این طرح در کشورهایی چون ژاپن، زلاندنو، ایرلند، انگلستان، آلمان، دانمارک و سوئد انجام می گیرد. این طرح، در سال1344 در ایران نیز به اجرا در آمد، اما پس از مدتی بدون آنکه دلائل ثبت شده ای گزارش شده باشد، متوقف شد. و مجدداً از سال تحصیلی 82-83 در برخی مدارس مناطق آموزشی کشور اجرا شد و تا اوایل سال تحصیلی 84-85 ادامه یافت. مجریان طرح انتظار داشتند با اجرای علمی و منظم طرح در سال های یاد شده، کلیه اهداف طرح تحقق یابد. گروه پژوهشی، پژوهشکده تعلیم و تربیت نیز بر اساس ابلاغ شورای عالی آموزش و پرورش و بر اساس شرح وظائف مأموریت یافت تا به نتایج این طرح طی سالهای ذکر شده اقدام کند، نتایج حاصله نشان می دهد مدارس مشمول طرح به دلایل زیر به اهداف از پیش تعیین شده دست نیافتند.
-1فقدان یک پیشنهاد پژوهشی که در آن متغییر های مستقل و وابسته تعریف و نحوه اجرا و دستکاری آنها مشخص شده باشد.-2 فقدان مبانی نظری مشخص که در آن پس از معرفی چارچوب یک نظریه خاص یا تلفیقی از نظریه ها، یادگیری را تعریف و توصیفی را به آن ارتباط دهد -3 ناهماهنگی و ناسازگاری میان اهداف طرح و اصول آن به سبب عدم وجود مبانی نظری محکم و مستند و ... سپس طرح ارزشیابیتوصیفی پس از اعمال اصلاحات، مجدداً در سالتحصیلی 84-85 در پایه های اول تا سوم ابتدایی برخی از مناطق آموزشی کشور به صورت آزمایشی اجرا شد. ارزشیابی کیفی توصیفی از سالتحصیلی 89-90 تاکنون در سراسر کشور در حال اجراست.
