بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای آموزشی یکی از حوزههای معماری محیطی است که نقش عمدهای را در جامعه ایفا مینماید، در این میان کلاس درس به عنوان اصلیترین محیط یادگیری در فضای آموزشی و مسئول پاسخگویی به افراد و نیازهای در حال تغییر آنها، مورد توجه قرار میگیرد. در کشورهای پیشرفته صنعتی به دلیل اهمیتی که برای تربیت نسل آینده قایل هستند، با استفاده از الگوها و استانداردهای مناسب، فضاهایی را طراحی مینمایند که ضمن برخورداری از فنون مهندسی و هنر معماری، از زوایای علوم تربیتی و روانشناسی نیز مورد توجه قرار گرفته باشد. در واقع، تأکید روانشناسی آموزشی به آموزش مؤثرتر و لذتبخشتر است. در این پژوهش با هدف دستیابی به کلاس درس ایدهآل و منعطف، از روش توصیفی و تحلیلی، تکنیک اسنادی کتابخانهای استفاده شده است و مروری خواهیم داشت بر چگونگی طرحریزی این فضاها و توجه به مواردی چون رعایت شاخصهای کیفی، ضوابط طراحی کلاس درس از جمله استانداردهای مبلمان و چگونگی چیدمان آن، ابعاد مناسب درب و پنجره، ضوابط نور و امکانات روشنایی و... . چراکه این موارد تأثیر بسزایی در فرآیند یادگیری دانشآموزان و نیز در کیفیت، سلامت و مطلوبیت محیط یادگیری دارند.
کلمات کلیدی: محیط یادگیری، فضای آموزشی، کلاس ایدهآل، روانشناسی آموزشی، فضای انعطاف پذیر.
.1 مقدمه
یادگیری بخش مرکزی از زندگی هر فرد است و حتی زمانی که به آن فکر نمیکنیم اتفاق میافتد. معمولاً یادگیری را با نام مدرسه به یاد میآوریم (کامل نیا،.(1386 فضاهای آموزشی یکی از حوزه های معماری محیطی است که نقش عمده ای را در جامعه ایفا می نماید. ازآنجا که نقش آموزش در توسعه جامعه انکارناپذیر است، بیتوجهی و ناآگاهی در طراحی فضاهای آموزشی در بسیاری از کشورها نتایج نامطلوب خود را نشان داده است. هرمان هرتزبرگر معتقد است یک مدرسه از آنجا که به افراد بیشماری تعلق دارد و افراد با نقشهای اجتماعی متفاوت در آن سهیم هستند، موضوعی بسیار قابل توجه در طراحی است (کامل نیا،(1386، از این رو طراحی مناسب این فضاها و رعایت استانداردها و شاخصهای کیفی از عوامل مهم و تأثیرگذار در بالا بردن سطح کیفیت فضاهای آموزشی محسوب میشود. چنانچه از نظر اکبری 1385، فضاهای با کیفیت فیزیکی مطلوب، به فضاهایی اطلاق میشود که در طراحی آن استاندارد شاخصهایی از قبیل هوای سالم، دمای مناسب، رطوبت کافی، نور، صوت، دید و منظر مناسب، کارایی انرژی، دسترسیها و ارتباطات رعایت شده باشد، همچنین استفاده از
1
شاخصهای عملکردی و اصول و مبانی زیباشناسی در طراحی فضاهای کالبدی آموزشی، علاوه بر پاسخگویی به نیازهای روحی و جسمی دانشآموزان و دانشجویان، موجب پرورش استعدادها و شکوفایی خلاقیتهای آنان خواهد شد(رفیعی،.(1380
محیط فیزیکی به سبب ساختار خود میتواند تعاملات و فرآیند یادگیری را تقویت و یا تضعیف نماید. از آنجا که تعاملات مداوم انسانها با یکدیگر و با منابع محیطی و الگوی یادگیرنده-محوری، جوهره نظامهای آموزشی جهان امروز و فردا را شکل میبخشد، این اعتقاد وجود دارد که رویکردهای جدید، نیازمند حرکت، کار گروهی و پویایی دانشآموزان است. از این رو، تعریف نیازها و چگونگی سازماندهی بستری که چنین نحوهی یادگیری، در آن قابلیت ظهور داشته باشد، از اهمیت ویژهای برخوردار است (مردمی و دلشاد،.(1389
مدرسه فهمی سیال است که میتواند به تناسب درک انسان از کودک و تعلیم و تربیت ترقی یا تنزل یابد. نازلترین فهم این موضوع چیزی درحد تدارک یک بنای ساده به منظور ایجاد مأمن فیزیکی برای دانشآموزان است. اما درک عمیق و هوشمندانه، این اقدام را تأمین محیط رشد استعدادها و شکوفایی خلاقیت نوباوگان تفسیر کرده و تمامی ابعاد سازنده آن را در جهت ارائه بهتر آموزش و پرورش به کار میگیرد(سمیع آذر،.(1376
.2 طرح مسئله و ضرورت بررسی آن
کودکان، نوجوانان و جوانان اغلب ساعات بیداری خود را در کلاسها و محیطهای آموزشی میگذرانند، لذا مهم است این محیطها علاوه بر خوشایندی، مفید و ایدهآل بوده و تجارب یادگیری را تسهیل نماید. مدارس در مفهوم عام نظامهایی هستند که از پنج جزء یا خرده نظام اصلی یعنی معلمان، کادر اداری و خدماتی، برنامههای آموزشی و پرورشی، گروه همسالان و محیط فیزیکی تشکیل میشود. هر یک از این اجزا در تعامل با سایر اجزا است و اهمیت دارد که به هر جزء مانند عاملی مهم در تکوین شخصیت دانش آموزان نگاه شود (رحمتی،.(26 :1379 چراکه آموزش فقط در کلاس نیست، کلاس تنها بخشی از فضای آموزشی است که باید ارتباط آن با دیگر فضاها (چه باز و چه بسته) و با استفاده کننده از فضا به گونه ای باشد که نتوان آنها را از هم جدا کرد. به چه علت کلاسهای همشکل یعنی مدرسه؟ مدرسه باید همانند باغی باشد که تمام نقاط آن تعریف شده است (خسروی،.(1379 فضاها مجموعه ای از هماهنگیهای مختلف هستند که اگرچه هرکدام یک صدا دارند، اما در مجموع میتوانند دلنواز و یا آزاردهنده باشند (لطف عطا،.(1387
.3 روانشناسی محیط1 و فضاهای آموزشی
در کشورهای پیشرفته صنعتی به دلیل اهمیتی که برای تربیت نسل آینده قایل هستند، با استفاده از الگوها و استانداردهای مناسب، فضاهایی را طراحی مینمایند که ضمن برخورداری از فنون مهندسی و هنر معماری، از زوایای علوم تربیتی و روانشناسی نیز مورد توجه قرار گرفته باشد(حافظیان،.(1382 در واقع، تأکید روانشناسی آموزشی به آموزش مؤثرتر و لذتبخشتر است؛ در این بین روانشناسی آموزشی عواملی مانند سروصدا، نور، حرارت، ازدحام، آرایش و مبلمان و... را مورد تأکید قرار میدهد. در یک تحقیق درباره تأثیر صدا، بالا رفتن صدا را عاملی برای کم کردن ارتباط معلم- شاگرد، تکرار معلم، تأخیر در یادگیری و بالا بردن فشار خون معرفی کرده اند؛2 یا در تحقیق و مقایسه بین مدارس بزرگ و کوچک چنین مطرح شده که دانشآموزان در مدارس با تعداد زیاد معمولاً به عنوان ناظر میآموزند، اما در مدارس با تعداد کم در فعالیتها مشارکت میکنند؛ و مثالهای بسیار دیگری که در این مورد وجود دارد(کامل نیا،.(1386
1.Environmental Psychology 2.Environmental Psychology, Pg273×
2
با توجه به نقش و اهمیت احساس عدم ازدحام در تعادل روانی توصیه میشود همزمان با کاهش تراکم کلاسها در ساختمانهای نوساز، ارتفاع کلاسها افزایش یابد تا در صورت افزایش ناخواسته دانشآموزان، کمبود اکسیژن و احساس ازدحام مانع پیشرفت دانشآموزان و موجب خستگی نشود(مرتضوی،.(1376
