بخشی از مقاله
چکیده
نظام ارزشیابی تحصیلی یکی از مولفههای اساسی در نظام آموزشی است و اساسیترین اصل ارزشیابی بهبود یادگیری و آموزش است. هدف از این پژوهش تعیین میزان تحقق اهداف ارزشیابی توصیفی از دیدگاه مدیران و معلمان مقطع ابتدایی شهرستان مهریز در زمینه ی کمک به رشد همه جانبه دانش آموزان و ارتقای بهداشت روانی محیط آموزشی سال 92-93 می باشد. این پژوهش یک مطالعه ی توصیفی- تحلیلی است که جامعهی آماری شامل دو گروه از معلمان و مدیران مدارس مستقل ابتدایی شهرستان مهریز بودند. حجم نمونه ی آماری این پژوهش شامل 90 نفر معلم و 20 نفر مدیر بود.
که در اجرای این طرح با ما همکاری داشتند. در راستای جمع آوری دادههای مورد نیاز از یک پرسشنامهی محقق ساخته استفاده گردید. اعتبار صوری و محتوایی ابزارهای اندازه گیری، با نظرات صاحبنظران این حوزه کنترل گردید و در ارتباط با سنجش پایایی پرسشنامه نیز از آلفای کرنباخ استفاده و %87 برآورد شد. دادههای کمی پژوهش با استفاده از آزمون t تک نمونهای و نرم افزار SPSS.17 آنالیز شد. نتایج این بررسی نشان داد که تأثیر ارزشیابی توصیفی در زمینهی کمک به رشد همه جانبه دانش آموزان و ارتقای بهداشت روانی محیط یاددهی- یادگیری معنی دار بوده است - P<0/01 - و به طور کلی تحقق این دو بخش از اهداف ارزشیابی توصیفی در حد قابل قبول و مطلوبی بوده است.
واژههای کلیدی: ارزشیابی توصیفی، اهداف آموزش و پرورش، بهداشت روانی محیط آموزشی، رشد همه جانبه دانش آموزان، مقطع ابتدایی.
مقدمه
زمانی نه چندان دور، دغدغهای سیاست گذاران نظام آموزشی کشورمان عمدتاًگسترش کمّی آموزش و پرورش بود و تلاش میشد، حتی المقدور، به تقاضاهای گسترده و رو به رشد خانوادهها برای آموزش و پرورش فرزندان پاسخ گفته شود و حداقلی از آموزش برای تمامی کودکان فراهم شود. به سخن دیگر، دغدغهی مسئولین در این مرحله دو موضوع مهم و اساسی بود: نخست، افزایش دسترسی به آموزش در تمامی نقاط کشور و دیگر، دسترسی برابر به آموزش. در سالهای اخیر این دغدغهها از رشد کمی » دسترسی به آموزش« به موضوع اساسیتر »بهبود کیفیت« رخ برگردانده است و توجه به کیفیت از مسائل مورد توجه سیاست گذاران شده است. فعالیت در جهت بهبود کیفیت آموزش بی تردید از فعالیت در جهت گسترش کمّی آن پیچیدهتر است.
زیرا عوامل مؤثر در بهبود کیفیت بسیار متنوعاند، از بهبود و اصلاح آموزشهای ضمن خدمت تا اصلاح برنامههای درسی را شامل میشود. تمامی این اصلاحات باید به بهبود کیفیت یادگیری در کلاس درس منجر گردد. یکی از عوامل مهم در بهبود یادگیری در کلاس درس و شاید یکی از عوامل نتیجه بخش تمامی اصلاحاتی که با هدف بهبود کیفیت صورت میگیرد، ارزشیابی تحصیلی کلاسی است. این موضوع که ارزشیابی کلاسی یکی از عوامل موثر در بهبود یادگیری در کلاس درس است، در سالهای اخیر بسیار مورد توجه صاحب نظران قرار گرفته است - حسنی، . - 1388
ارزشیابی علاوه بر جنبهای کمّی، جنبههای کیفی رفتار را نیز برآورده میکند. پس به طور کلی ارزشیابی را میتوان این گونه تعریف کرد، »فرایند جمع آوری اطلاعات در مورد میزان و کیفیت تغییرات در الگوهای رفتاری یادگیرندگان، به وسیلهی تجارب یادگیری و فعالیت های آموزشی آنها و تجزیه و تحلیل این اطلاعات و در نهایت، قضاوت دربارهی مطلوب یا کافی بودن آنها - « رادمنش ، . - 1389 ارزشیابی عبارت است از تعیین میزان حصول کمی و کیفی هدفهای تعلیم و تربیت - بهارستان، . - 1387 ارزیابی کمی، شاخهای از ارزیابی است که با دادههای کمی و ریاضی و روشهای تحلیل کمی مانند آمار و نمره سر و کار دارد. ارزیابی کیفی، بیش از دادههای عددی و ریاضی، از قضات و توصیف و دادههای کیفی بهره میبرد - رادمنش، . - 1389
ارزشیابی در نظام آموزشی ما، به یک امر مقدس بدل شده است و بر همین اساس نیز کلمات به کار رفته دراین ارزشیابی مثل صفر، بیست و دارای بار معنایی، هیجانی-عاطفی و ارزشی خاص خود هستند. که در نهایت فضای روانی حاکم بر این مفاهیم منجر به ایجاد یک خشونت تربیتی در نسلها شده که آرامش و شادابی را از یادگیرندگان گرفته است. ریشهی تمام این مسائل به عدم تمایل و توانایی نظام آموزش و پرورش در کنار آمدن با دانش آموزانی است که به لحاظ توانایی در سطح پایینتری هستند و نمیتوانند خود را به معیارهای تعیین شده برسانند. در چنین شرایطی آموزش و پرورش فراگیر به عنوان پاسخی برای معضلات موجود در نظام آموزش و پرورش خواهد بود.
بر این اساس به تعریف جدیدی از سیاستها و اصلاح قوانین آموزش و پرورش نیاز داریم - جویباری، . - 1389 یکی از این اصلاحات و حوزههای بازخوانی شده در آموزش و پرورش، نظام ارزشیابی و اصلاح قوانین مربوط به امتحانات است. طرح ارزشیابی توصیفی مشهور به ارزشیابی کیفی یا طرح حذف نمره، تجربهی نوآورانهی برخاسته از عمل در مقطع ابتدایی آموزش و پرورش ایران است این طرح به صورت پیش آزمایشی در سال تحصیلی 81-82 اجرا و ارزشیابی شد. طی این تغییر و احساس نیاز، نظام ارزشیابی سنتی که تأکید بر ارزشیابی پایانی داشت، با اهدف عمده زیر به ارزشیابی کیفی-توصیفی در دوره ابتدایی تغییر یافت.
این اهداف عبارتند از:
-1 بهبود کیفیت فرایند یادهی-یادگیری.
-2 فراهم آوردن زمینه مناسب برای حذف فرهنگ بیست-گرایی.
-3 تأکید بر اهداف آموزش و پرورش به جای تأکید به محتوای کتابها.
-4 فراهم نمودن زمینهی مناسب برای حذف حاکمیت مطلق امتحانات پایانی در تعیین سرنوشت تحصیلی دانش آموزان. -5 افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی-یادگیری - حسنی، . - 1389
آموزش ابتدایی پایه و اساس کلیه آموزش هاست. لذا شناخت ویژگیها، تواناییها و استعدادهای دانش آموزان و هدایت آنها به رشته مورد علاقه از مهمترین و اساسیترین وظایف این دوره آموزشی به شمار میآید. از این رو در صورت وجود یک نظام ارزشیابی صحیح منطبق با استانداردهای ارزشیابی - کارآوری، قابلیت اجرا، دقت و قانونی - در هر نظام آموزشی، امکان اثر بخشی و کارایی آن نظام افزایش مییابد. به عنوان معلم بایدعمیقاً باور داشته باشیم که هر دانش آموز قابلیت رشد و یادگیری را دارد به شرط آن که ما ابزارهای سنتی ارزشیابی را که بدون توجه به تفاوتهای فردی، تنها به دنبال نقطه ضعف هاست، رها کنیم و ابزاری استفاده کنیم که تواناییها را شناسایی کند و به دانش آموز اعتماد به نفس بخشد و زمینه را به گونهای فراهم سازیم که نمره گرایی از بین برود و معلم، دانش آموز و اولیا همه به دنبال کیفیت کار باشند نه کمیت - کارشکی، . - 1393
پیش فرضهایی که ضرورت استفاده از ارزیابی را در بهبودی نظام آموزشی تعیین میکنند عبارتند از:
-1 در نظامهای آموزشی که ارزیابی به طور مستمر به عمل میآید فعالیتها موفقیت آمیز است.
-2 اگر در نظام آموزشی ارزیابی انجام نشود، نمیتوانید موفقیت را از شکست متمایز کنید. -3 اگر موفقیت را تشخیص ندهید، نمیتوانید به آن پاداش بدهید.
-4 اگر موفقیت را پاداش ندهید، احتمالا تابان شکست را میدهید.
-5 اگر موفقیت را تشخیص ندهید، نمیتوانید از آن پند حاصل کنید.
-6 اگر شکست را تمییز ندهید، نمیتوانید آن را تصحیح کنید.
-7 اگر به وسیلهی ارزیابی نتایج نظامهای آموزشی را نمایان کنید، میتوانید حمایتهای لازم را بدست آورید - مرتضایینژاد، . - 1363 تغییر رویکرد ارزشیابی تحصیلی دورهی دبستان در نظام آموزشی ایران از کمّی به کیفی- توصیفی یکی از اصلاحات چند جانبه، عمیق و پیچیده استتحقق. اهداف این جریانِ اصلاحیِ پویا در صحنهی عمل، یعنی کلاس و مدرسه، بدون درگیری عمیقمعلّمان و مدیران در سطوح نظری و عملی آن ممکن نیست. بی هیچ تردیدی، بر این باورم که یکی از عوامل مهم و با ارزش در امر هر گونه اصلاح و بهبود جریان تربیت در مدرسه معلّمان هستند.
در حقیقت باید در نظام آموزشی چنین جایگاهی را برایمعلّم در نظر گرفت. اگر این موقعیت حساس و تأثیرگذارمعلّمان به درستی دیده نشود بسیاری از تحولات و اصلاحات ساختاری و محتوایی، که در نظام آموزشی دنبال میشود، به اهداف خود نخواهد رسید - بازرگان، . - 1391 با توجه به اینکه تغییر رویکرد ارزشیابی تحصیلی دورهی دبستان در نظام آموزشی ایران از کمّی به کیفی-توصیفی یکی از اصلاحات چند به،جان عمیق و پیچیده است و تحقق اهداف این جریانِ اصلاحیِ پویا در صحنهی عمل، یعنی کلاس و مدرسه، بدون درگیری عمیق معلّمان و مدیران در سطوح نظری و عملی آن ممکن نیست پیامد های مثبت و سازنده به کارگیری ارزشیابی توصیفی در فرایند رشد و تحول دانش آموز و از جمله یادگیری غیر قابل انکار است. از جمله آثار مثبت به کارگیری این نوع ارزشیابی در مقایسه با ارزشیابی کمی و نمره مدار، در زمینهای بهبود رفتار و بهبود یادگیری، سلامت روحی و روانی دانشآموزان، بهبود رفتار و بهداشت روانی دانشآموزان به اثبات رسیده، می باشد - ابومحمدی، . - 1384
نتایج تحقیق نامور و همکاران در یک پژوهش با هدف بررسی میزان اثربخشی اجرای آزمایشی ارزشیابی کیفی توصیفی بر مهارتهای اجتماعی دانش آموزان مدارس ابتدایی استان اردبیل در سال تحصیلی 88-89 گزارش کردند که ارزشیابی توصیفی تأثیر بیشتری نسبت به ارزشیابی نمرهای بر میزان کار گروهی و همکاری و کاهش رقابت و همچنین افزایش مشارکت آنها در بحث و گفتگوهای دانش آموزان دارد و با توجه به نتایج این تحقیق اجرای ارزشیابی کیفی-توصیفی با رفع برخی کاستیها توصیه میشود - نامور، . - 1389
در تحقیقی دیگر صوفی و همکاران در تحقیق خود در شهرستان بوکان روی دانش آموزان کلاس سوم ابتدایی گزارش کردند که تأثیر ارزشیابی کیفی بر خلاقیت در سطح P<0/02 و تأثیر ارزشیابی کیفی بر خودپنداره نیز در سطح P<0/018 معنیدار میباشد. با توجه به نتایج به دست آمده از تجزیه و تحلیل دادهها، ارزشیابی کیفی بر خلاقیت و خودپنداره در دانش آموزان تأیید گردید - صوفی، . - 1391 عزیزی و حیدری درتحقیق خود گزارش کردند که اولاً آگاهیمعلّمان راجع به ارزشیابی توصیفی در حد کلیات استثانیاً. ارزشیابی توصیفی در حد قابل قبولی با ارزشیابی تحصیلی دورهی ابتدایی تناسب داردثالثاً. ارزشیابی توصیفی دارای مسائل و مشکلات خاص و چند بعدی استرابعاً. ارزشیابی توصیفی در حد قابل قبولی بر ارتقای بهداشت روانی محیط یاددهی-یادگیری مؤثر است ونهایتاً ارزشیابی توصیفی به عنوان یک نوآوری آموزشی در میانمعلّمان، مورد پذیرش میباشد - عزیزی، . - 1391
حنیفی و همکاران در یک مقاله به منظور بررسی عملکرد ارزشیابی کیفی-توصیفی از دیدگاه معلمان ابتدایی بر کاهش اضطراب دانش آموزان، افزایش انگیزه آموزشی دانش آموزان، بهبود روابط بین معلم و دانش آموز و تقویت بخش ذهنی دانش آموزان گزارش کردند که بنا به نظرات معلمان ابتدایی عملکرد ارزشیابی کیفی-توصیفی به طور چشمگیری در مدارس ابتدایی موثر بوده است. همچنین بر اساس نظر معلمان ارزشیابی کیفی-توصیفی منجر به افزایش انگیزه، کاهش اضطراب، بالا بردن کیفیت فرایند یاددهی-یادگیری، تقویت بخش ذهنی دانش آموز و تقویت روابط بین معلم و دانش آموز شده است Hanifi - ، . - 2013
نتایج تحقیق کارشکی و همکاران نشان داد که بین انگیزش تحصیلی دانش آموزانی که با ارزشیابی کیفی توصیفی سنجش می شوند با دانش آموزانی که با تحت سنجش ارزشیابی سنتی سنجش بودند، تفاوت معنیداری مشاهده نشد P=0/115 - ، . - t=-1/585 بین کیفیت زندگی در مدرسه دانش آموزانی که با ارزشیابی کیفی توصیفی سنجش میشوند با دانش آموزانی که تحت سنجش با ارزشیابی سنتی بودند،
