بخشی از مقاله
چکیده:
به موازات گسترش روز افزون دامنه ی آموزش و پرورش موضوع سنجش اهمیت بیشتری یافت تا آن جاکه موجب بررسی برنامه ها، طرح های آموزشی و کل سیستم آموزش و پرورش گردید، زیرا در نتیجه ارزشیابی می توان دریافت که برنامه های تحصیلی از چه جهت و جنبه هایی موثر هستند و از چه جنبه هایی به علت ضعف و نارسایی به اصلاح، تکمیل و یا تغییر احتیاج دارند. رویکرد ارزشیابی سنتی توسط صاحب نظران تعلیم و تربیت به علت جابجایی هدف و وسیله ، ایجاد اضطراب ، نتیجه مداری و ... در دوره ابتدایی مورد تردید قرار گرفت. هر چند تغییر نظام ارزشیابی سنتی در دوره ابتدایی و اجرای ارزشیابی توصیفی در دوران اجرای آزمایشی و هم اکنون با چالش های مواجه بوده است ، اما به دلیل تاثیرات مثبت آن مانند کثرت گرایی روش ، فرایند گرایی بجای نتیجه گرایی ، توجه به ابعاد همه جانبه شخصیت دانش آموزان ، کاهش اضطراب ،پویایی و ...یکی از ضرورت های مورد توجه در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است.
مقدمه :
به موازات گسترش روز افزون دامنه ی آموزش و پرورش موضوع سنجش اهمیت بیشتری یافت تا آن جاکه متوجه بررسی برنامه ها، طرح های آموزشی و کل سیستم آموزش و پرورش گردید، زیرا در نتیجه ارزشیابی می توان دریافت که برنامه های تحصیلی از چه جهت و جنبه هایی موثر هستند و از چه جنبه هایی به علت ضعف و نارسایی به اصلاح، تکمیل و یا تغییر احتیاج دارند . نقش تعلیم و تربیت آن است که استعدادها و تواناییهای تمامی فراگیران را تا حداکثر ظرفیت آنها پرورش داده و آنان را برای شرکت در فعالیتهای سازنده جامعه های بشری آماده سازد ؛ به نحوی که سعادت واقعی افراد و جامعه ها تأمین شود . نیل به هدفهای فوق، مستلزم ایجاد تغییرات مطلوب در نوع رفتارهای فراگیران است ، به این معنی که هر یک از مواد و برنامه های آموزشی باید در نگرشها، علایق، تواناییها و رفتارهای دانش آموزان تغییرات معینی را به وجود آورد. بر این اساس نقش ارزشیابی نظارت و کنترل تغییرات رفتاری فراگیران بر اثر اجرای برنامه های آموزشی است. - ابراهیمی، - 11: 1382 مدرسه به عنوان یک موسسه اجتماعی و تربیتی، مرکزی است که از طریق آن جامعه به حیات خود در ابعاد مختلف ادامه می دهد. یکی از رسالت های مدرسه این است که همه این افراد را تحت تعلیم و تربیت قرار دهد و این تعلیم و تربیت باید نسب به همه یکسان اجرا شود. البته منظور این نیست که تفاوتهای فردی مورد انکار قرار گیرد - شریعتمداری، . - 4 :1382
به تبع تحول رسالت ها و اهداف مدارس و نظام های آموزشی، روشهای سنجش پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نیز دچار تغییر و دگرگونی شده است، زیرا در عصر کنونی افراد به دانش و توانایی های تازه ای نیاز دارند در عصر صنعتی که جوامع پیشرفته آن را پشت سر می گذارند برخورداری از دانش و مهارت های اساسی منطبق با اوضاع و احوال این عصر، برای سازگاری با شرایط اجتماعی کفایت می کند. باورود به عصر فراصنعتی و عصر اطلاعات، سازگاری موفقیت آمیز با شرایط اجتماعی مستلزم توانایی دست یابی به اطلاعات، تجزیه و تحلیل، تفسیر و به کار بستن صحیح اطلاعات در امر تصمیم گیری است - شریفی،. - 325: 1381
تعاریف واژه ها:
ارزشیابی پیشرفت تحصیلی: در واقع منظور از ارزشیابی پیشرفت تحصیلی سنجش عملکرد یادگیران و مقایسه نتایج حاصل با هدف های آموزشی از پیش تعیین شده به منظور تصمیم گیری در این باره است ،که آیا فعالیتهای آموزشی و معلم و کوششهای یادگیری دانش آموزان یا دانشجویان به نتایج مطلوب انجامیده اند و به چه میزانی - سیف، . - 612 : 1383
امتحان : درروشهای سنتی آموزش و پرورش امتحان به عملی گفته میشد، که در پایان هر یک از سه ماهه یا نیمسال تحصیلی برای اندازهگیری میزان آموختههای شاگردان و تعیین قبول شدگان و مردودان به منظور ارتقای شاگردان از کلاسی به کلاس دیگر یا از واحدی به واحد دیگر انجام می گرفت.
اندازه گیری : اگر معلمی توانایی یا یکی دیگر از ویژگیهای شاگردان را به وسیله آزمونی به کمیت تبدیل کند و آنها را به صورت اعداد نشان دهد گفته میشود که عمل اندازهگیری انجام داده است . به عبارت دیگر اندازهگیری در آموزش و پرورش عبارت است از به دست آوردن اندازهها و اطلاعات مربوط به یک رفتار یا ویژگی خاص به صورت کمیت . در واقع اندازهگیری نشان میدهد که چه مقدار از یک صفت در یک شیء یا شخص مورد نظر وجود دارد .
تعریف آزمون1 و آزمودن:2 برخلاف ویژگیهای فیزیکی - جسمی - و رفتارهای آشکار که به طور مستقیم اندازهگیری میشوند ویژگیهای یا صفات روانی مانند هوش، خلاقیت، انگیزش، نگرش، یادگیری، و جز اینها را باید به طور غیر مستقیم اندازه گیری کرد؛ زیرا هیچ کس مستقیماً به این ویژگیها دسترسی ندارد. معمولترین وسیله اندازه گیری ویژگیها یا صفات روانی آزمون است .
سنجش :فرایند سنجش3 نقش فراهم کردن شواهد معتبر از عملکرد یادگیری را ایفاء میکند ، که منظور از آن آگاه کردن دانش آموزان از پیشرفت تحصیلی و نقاط قوت معینی از یادگیری است . افزون بر این سنجش، معلم را به وسیلهای مجهز میکند که جهت ارزیابی میزان توانایی روشهای تدریس او در تحقق بخشیدن به هدفهای آموزشی در نزد دانش آموزان به وی کمک میکند - خلخالی، . - 10 :1377
طی سه دهه گذشته در ایران ، دربارهی شیوه های امتحانی و ابزار سنجش آموخته های دانش آموزان سخن و انتقاد بسیاری رفته که در رساله های دانشگاهی ، گزارشهای پژوهشی و توصیه های متعددی ارائه شده است با این همه غول نظام امتحان و ارزشیابی های سنتی و به ویژه گسترش کاربرد پرسشهای چهار گزینه ای که به آسانی به وسیله یک کلید یا ماشین تصحیح می شود . همچنان بر نظام آموزشی سایه افکنده با اغلب نوآوری های برنامه ریزی درسی و روشهای آموزش به مقابله می پردازد . همچنین مولفان کتاب" ارزشیابی توصیفی الگویی نو در ارزشیابی تحصیلی" دکتر حسنی و دکتر احمدیدلایل مختلفی را برای رویگردانی از رویکرد ارزشیابی سنتی را ذکر کرده اند. که به چند نمونه اشاره می شود:
-1 مغالطه جزء و کل :در ادبیات رایج تربیتی و در بین مردم تصور شده است که ارزشیابی یعنی امتحان . درحالی که این تصور نابجا و غلط است و مغالطه ای است که درآن کل - ارزشیابی - برابر جزء - ابزاریعنی امتحان - گرفته شده است . منظور از این اصطلاح که آیزنر1 آن را به کار برده است - مهرمحمدی ، - 1382 این است که مغالطه علی رغم ضعف جدی آن ، به یک باور عمیق مبدل شده است ، امتحان همان ارزشیابی نیست ، ارزشیابی در فرآیند یاددهی- یادگیری بخش مهم و اساسی است و بسیار مفصل تر و گسترده تر تلقی می شود .
-2مغالطه هدف با وسیله:امتحانات موجود به جای آنکه در حکم وسیله ای برای بهبود جریان یادگیری و سنجش عملکرد فرد تلقی شوند تبدیل به هدف عالی و نهایی فرایند یاددهی یادگیری شده اند و این مغالطه است . در این میانه هدفهای واقعی آموزش و پرورش نادیده انگاشته شده است . لذا باید از این جایگاه که به ناحق غضب کرده است بیرون رانده شود و به یک خدمتگزار در راستای بهبود جریان یاددهی یادگیری تبدیل شود .
-3عوارض امتحان محوری:امروزه امتحان محوری اساس نظام آموزشی کشور شده است . امتحان هرچه حساس تر و سرنوشت سازتر باشد . حساسیت کودکان را بر می انگیزد و گرچه اهرم محرکی برای مطالعه و درس خواندن است اما در بسیاری از موارد آثار نامطلوبی را بر شخصیت دانش آموزان برجای می نهد . تکرار امتحان وکاربردهای نا به جای آن این تأثیرها را افزایش می دهد . حساسیت نسبت به امتحانات ؛ سرنوشت ساز تلقی می شود و در غایت وضعیت به گونه ای می شود که امتحان معمولی هم در مدرسه برای افراد مشکل می نماید - حسنی و احمدی،. - 51: 1387
-4ایجاد اضطراب امتحاناصولاً: هر امتحان و آزمون هیجان و اضطراب خاص خود را دارد زمانی که دانش آموزان به طور چشمگیری دچار اضطرب شوند چنین اضطرابی می تواند آثار زیستی و روانی زیانباری را به همراه داشته باشد . اضطراب شدید می تواند برغدد درون ریز و برون ریز اثر گذاشته و با متاثر نمودن ذهن انسان زمینه های فراموشی زود گذر و خطای ادراک را فراهم می آورد . به همین دلیل در بسیاری از موارد نتایج حاصلاز آزمون ها یا انجام شده از دانش آموزان که دچار اضطراب شدیداً دچار می شوند بیانگر فراموشی های آنی و خطای های ادراکی آنهاست - محمد میرزایی،. - 34: 1377
