بخشی از مقاله
چکیده
مدت زمانی است که فناوری اطلاعات به تمامی عرصه ها و رشته ها و حرفه های مختلف رخنه کرده است، باتوجه به اینکه امروزه شهرها با رشدی شتابان در حال توسعه هستند. مطالعه روند رشد شهرها و بررسی مشکلات، امکانات شهری، قابلیت ها و نقاط ضعف شهرها می تواند ما را در مدیریت و برنامه ریزی صحیح برای حل مشکلات کنونی و برنامه ریزی های توسعه آینده کمک می کند. در این میان استفاده از عکسهای هوایی و تصاویر ماهواره ای در برنامه ریزی کارآمد و مکانیابی شهری از اهمیت و دقت والایی می تواند برخوردار باشد، بر همین اساس هدف پژوهش حاضر چگونگی استفاده از عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای در برنامه ریزی و مطالعات شهری می باشد.
برای رسیدن به این هدف ابتدا کاربرد تصاویر ماهواره ای در جغرافیا و مزایای آن نسبت به نقشه ها مورد بررسی قرار گرفت و در مرحله بعد با روش تطبیقی و توصیفی - تحلیلی به آشنایی با ساختارهای شهری و نقش تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی در برنامه ریزی و مطالعات شهری پرداخته شد . نتایج پژوهش نشان می دهد که باتوجه به افزایش سریع جمعیت و توسعه شهرها و محدودیت منابع طبیعی، تصاویر ماهواره ای می تواند در شناسایی وضع موجود مناطق جغرافیایی و چشم اندازهای ساخته دست انسان و مکانیابی بهینه شهری به جغرافیدانان و برنامه ریزان شهری کمک شایانی داشته باشد.
-1 مقدمه
اولین عکس های هوایی اخذ شده از طریق هواپیما جهت تهیه نقشه های زمین شناسی برای پوشش موزائیک شهر بن غازی لیبی در سال 1913 میلادی به کاربرده شدند. به طور کلی کاربردهای اولیه عکس های هوایی به عنوان نقشه های مبنایی جهت تکمیل داده های زمین شناسی به ویژه جهت کاربری در اکتشافات نفتی بودند. بعضی از کاربردهای تفسیری عکس های هوایی در سال1920 میلادی آغاز شد. از سال1940 میلادی کاربرد تفسیر عکس های هوایی برای تهیه نقشه های نقشه های زمین شناسی و ارزیابی آنها گسترش یافته است. تهیه نقشه های زمین شناسی شامل تشخیص شکل زمین، انواع سنگ، ساختمان سنگ - شکاف، گسلها، چین خوردگی ها - و نمایش واحد های زمین شناسی و ساختار در روی یک نقشه یا شامل نمایش دیگر در ارتباط فضایی صحیح آنها با یکدیگر می گردد. اکتشاف منابع معدنی یک نوع فعالیت مهم تهیه نقشه زمین شناسی است.
امروزه افزایش سریع جمعیت و توسعه شهرها و محدودیت منابع طبیعی، چنان مشکلاتی را برای انسان به وجود آورده که امر برنامه ریزی به عنوان یک ضرورت برای همه کشورها تلقی می شود. تخلیه روستاها، گسترش شهرها و گرایش به زندگی شهر نشینی با توجه به مسائل خاص خود به ویژه در کشورهای جهان سوم از چنان پیچیدگی هایی برخوردار است که بی توجهی به آن بر مشکلات اقتصادی ، اجتماعی آنان خواهد افزود. از این جهت برای دستیابی به یک روند توسعه متعادل، مطالعات و پژوهش های جغرافیایی هم می تواند راهگشا باشد. تصاویر ماهواه ای و سیستم اطلاعات جغرافیایی از جمله ابزارهای قدرتمندی هستند که جغرافیدانان و برنامه ریزان شهری را در انجام تحقیقاتشان یاری می دهند و کاربرد تصاویر ماهواه ای در شناسایی وضع موجود مناطق جغرافیایی و چشم اندازهای ساخته دست انسان و بهره گیری از امکانات لازم بر کسی پوشیده نیست.
شهر جایی است که زمرک کلیه فعالیت های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تلقی شده و اغلب ساکنین آن از طریق اشتغال در فعالیت های صنعتی و یا خدماتی امرار معاش می کنند. گرچه قسمت عمده شهرها را مناطق مسکونی تشکیل می دهد، اما بخش های دیگری چون خدمات و فضای سبز نیز در آنها دیده می شود. مناطق داخل شهر را از نظر نقش به بخش های مسکونی، صنعتی، خدماتی، فضای سبز و نظایر آن تقسیم می کنند. تمامی این عارضه های شهری و به عبارتی عارضه های مربوط به انسان با استفاده از معیارهای مخصوص خود در روی تصاویر ماهواره ای شناسایی می شوند و اطلاعات بسیار زیادی درباره موقعیت و اندازه هر کدام از پدیده های شهری استخراج می گردد که به امر برنامه ریزی شهری کمک شایانی می نماید.
ظهور تصاویر ماهواره ای منابع جدیدی از اطلاعات را برای مراجع و افراد درگیر در مدیریت شهری ایجاد کرده است. اکنون نقشه کشی در مقیاسهای 1:5000 ات1:25000 به وسیله سنجنده هایی از قبیل سیستم پانکروماتیک - spotبا دقت10 متر - و IRS هندی - با دقت 5/8 متر - ، تقریبا امکان پذیر شده است. ماهواره Ikonos تصاویری را با دقت یک متر تهیه نموده که نقشه کشی در مقیاس 1:10000 را عملی می سازد. به وسیله ابزارهایی از این قبیل، انعکاس تغییرات کاربری اراضی شهری در سراسر جهان در10 الی20 سال آینده با دقت فزاینده ای امکان پذیر خواهد شد. این امکانات در بسیاری از نواحی شهری در حال رشد سریع خصوصا در کشورهای توسعه نیافته، جایی که گزینه های منابع اطلاعاتی به دلیل فقدان منابع محدود می شود، اهمیتنسبتاً زیادی دارند. در ادامه این بحث بطور خلاصه کاربردهایی از تصاویر ماهواره ای در مدیریت و مطالعات شهری ارائه می گردد.
-2 اهداف پژوهش
هدف اصلی پژوهش حاضر چگونگی استفاده و بهره برداری از عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای در برنامه ریزی و مطالعات شهری می باشد زیرا با برنامه ریزی کارآمد و راهبردی در زمینه مطالعات شهری و مکانیابی بهینه خدمات شهری، می توان تا حدودی به توسعه پایدار شهری و عدالت فضایی دست یافت . از اهداف جزئی تحقیق می توان بررسی معایب و مزایای تصاویر و عکس های ماهواره ای نسبت به نقشه و آشنایی با ساختار شهری و کاربرد تصاویر ماهواره ای را بیان نمود.
-3 روش تحقیق
انتخاب روشی مناسب، صحیح و مرتبط با پژوهش از مزیت های آن است . در این پژوهش از طریق مطالعه کتابخانه ای، اسناد و مدارک مربوط به موضوع، اقدام به گردآوری اطلاعات و داده های مورد نیاز شده است . سپس با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی به بررسی، تجزیه و تحلیل و دسته بندی یافته ها پرداخته و در پایان اقدام به نتیجه گیری شده است.
-4 عکسبرداری هوایی
عکسبرداری هوایی دارای دو کاربرد است: کارتوگرافها و نقشه کشها، اندازه گیریهای جزئیات را برای تهیه نقشه روی عکس هوایی انجام میدهند. مفسرین عکسهای هوایی از آنها برای تعیین شرایط محیطی و کاربری زمین استفاده می کنند. اگر چه هم نقشه و هم عکسهای هوایی دیدی مثل چشم پرنده، از زمین را نمایش می دهند ولی با این وجود عکسهای هوایی نقشه نیستند. نقشهها نمایش افقی سطح زمین بوده و از نظر جهات و هندسه - حداقل در محدودههایی که یک جسم سه بعدی بصورت دوبعدی دیده میشود - دقیق میباشند.
به عبارت دیگر عکسهای هوایی نشانگر میزان بالایی از انحراف شعاعی میباشند. این انحراف، انحراف توپوگرافی بوده و تا زمانی که تصحیحات انجام نگیرد، اندازهگیری با عکسها دقیق نخواهد بود. با این وجود عکسها ابزاری قوی برای مطالعه پیرامون زمین هستند. چون بیشتر سیستمهای اطلاعات جغرافیایی میتوانند این انحراف شعاعی را تصحیح کنند، عکسهای هوایی عالی ترین منبع اطلاعاتی برای بیشتر پروژهها میباشند، خصوصا آنهایی که به دادههای مکانی از یک منطقه در فواصل متناوب، در یک دوره طولانی نیاز دارند. همچنین کاربردهای خاص آنها شامل بررسیهای کاربری زمین و تحلیلهای بومی است.
