بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به برون زادگی پراکسیس توسعه شهری و برنامه ریزی در ایران، این دانش در بازنمایی محققانه وحقیقت پژوهانه مسائل شهری به افسون نامتعارف اعداد و کمیت باورانه دچار شده است. اندیشه تاملی دربرابر اندیشه محاسباتی تعریف می شود. در این مقاله با کاوش هستی شناسی تکنولولوژی به مثابه ساختاری با سه قدرت زایش، تبدیل و مبادله محاسبای شدن معرفت شناسی ناظر بر برنامه ریزی شهری در ایران متناظر بر تبعی بودن این اندیشه ناشی از نظام صنعت و انقلاب تکنولوژیک می داند. پرداختن به موضوعات اساسی و بنیادین شهری نیازمند تفکر و اندیشه تأملی است. این اندیشه از دو مرجع اصلی بوم و فرهنگ/ اجتماع تغذیه می کند در عین حال که تحولات جهانی و تفکر کلی را می کاود اما در نهایت طرحهای شهری بر بنیاد دو عنصر بوم / فرهنگ متکی خواهد بود.
واژگان کلیدی: اندیشه تأملی، اندیشه محاسباتی، تکنولوژی، برنامه ریزی شهری
-1 مقدمه
با توجه به برون زادگی پراکسیس1 توسعه شهری و برنامه ریزی در ایران، این دانش در بازنمایی محققانه و حقیقت پژوهانه مسائل شهری به افسون نامتعارف اعداد و کمیت باورانه دچار شده است. این مضمون در ایران، در تداوم جریان استعمار ابزاری نرم افزارهای کامپیوتری و مدلهای بیگانه کننده که ریشه در علوم مکانیکی دارند هوای پوزیتیویسمی ناقص و ناشناس بر توده انباشته علوم انسانی مخصوصاً برنامه ریزی شهری می دمد و هر لحظه آنرا بیگانه تر می کند مخصوصاً از جنبه معرفت شناختی2 و هستی شناختی.3 تداوم و استمرار طولانی معضلات اولیه شهرنشینی سریع همانند حاشیه نشینی گسترده، ناپایداری توسعه شهری، انواع آلودگی ها، نابرابری در توزیع فضایی خدمات و کالاهای عمومی، پیامدهای اجتماعی - اقتصادی و فضایی همانند جرایم و تبهکاری ها، محلات بدنام و ... همه ناشی از ناشناس بودن و عدم سازگاری بستر های فرهنگی و اجتماعی - اقتصادی و پدیده های شهری در سطوح ملی و محلی است.
تلاش محقق، ندای برآمدنِ به قول میشل فوکو "حافظه مخالف" - لش، - 87 :1388 است. اندیشه تاملی4 در برابر اندیشه محاسباتی - 5هایم، - 71 :1388 تعریف می شود. اندیشه تأملی بیشتر بر حضور فلسفه، اقتصاد سیاسی، گفتمان نقد ادبی و نظریه پردازی تأکید می کند بنابراین معطوف به کاوش اندیشه هاست و در واقع با این گفته دیلتای سازگار می شود که اساساً علوم انسانی درگیر مسأله هرمنوتیکی تأویل کلام انسانی است و فهم انسان ها به معنای فهم کلام فرهنگی آنهاست. از نظر او علوم انسانی بر خلاف علوم طبیعی تنها با اتکاء بر انسان بودن و از راه همدلی با موضوع شناسایی خود یعنی فهم تجربه زیسته کنشگر میسر می شود - دیلتای، . - 131 :1388 هابرماس از زیست - جهان - - Habermas, 1987 به عنوان موضوع اندیشه تأملی نام می برد.
این گرایش به اندیشه محاسباتی در نظام فکری مطالعات شهری معاصر ایران بیشتر ناشی از محاسباتی شدن و هر روز بیشتر بازاری شدن و کالایی شدن خود شهر است. با تفوق شهرسازی چاقویی - 6 شوای، - 36 :1384 هر قطعه زمین، فراتر از ماهیت خود، به ابزاری برای محاسبات عقلانی یک شهرِ پر از بنگاه معاملاتی املاک و مستغلات در آمده است. هر چند که کالایی شدن، محاسبات عقلانی، سود محوری، زایش انواع رانت های فضایی و ... همه ویژگی های نظام شهرنشینی سرمایه داری است اما با توجه به باز بودن و گستردگی امکان های مربوط به تمرکز زدایی در ابعاد مختلف قلمروی و سیاسی و ...بنابراین در نظام فکری مطالعات شهری اروپای غربی و آمریکا، به موازات اندیشه محاسباتی و حتی قدرتمند تر از آن، اندیشه تأملی نیز رشد یافته است. تنوع مکاتب فکری و فلسفه های مرتبط با شهر و پدیده های تابع آن در این کشورها گواهی بر این مدعاست.
همچنین ماهیت کالایی شدن زمین و مالکیت خصوصی در بستر گسترده تر انتظام اجتماعی - اقتصادی ایران از الگوی نامتقارنی1 پیروی کرده است. در حالیکه در اروپای غربی و آمریکا، نظم بازاری و لسه فر2 بر الگوهای رقیب برتری دارد و حتی الگوی دولت رفاه 3 نیز به نفع انتظام اخیر دوام نیاورده است. اقتصاد سیاسی نئولیبرالیسم در دوران پسافوردیسم همه جنبه های مختلف اجتماع و آداب و رسوم را به کالایی بازاری تبدیل کرده است - هاروی، - 1390 در حالی که نظام ارزشی - هنجاری حاکم بر روابط اجتماعی- اقتصادی در ایران سازگاری مناسبی با بازاری شدن و نئولیبرالیسم ندارد بنابراین جداشدگی و تفرّق نظریه / عمل شهرسازی و برنامه ریزی ناشی از اتکاء بر بسترهای معرفتی چندگانه ارزش یا هنجار غیر مادی در برابر الگوهای کاملاً مادی نظام بازار است. ماکس وبر در " اخلاق پروتستانی و روح سرمایه داری" چگونگی زایش نظام اقتصادی سرمایه داری و انتظام بازار را مبتنی بر ارزش های مذهبی و هنجاری پروتستانیسم شرح می دهد - وبر، . - 1385 بنابراین شهر سرمایه داری بر بستر انتظام اجتماعی- اقتصادی سرمایه داری بوجود آمده است و روح و کالبد منطبق بر هم هستند اما در کشورهای غیر سرمایه داری از جمله ایران این روح و کالبد از هم جدا افتاده اند.
-2 هستی شناسی تکنولوژی
اصطلاح فنی هستی شناسی در فلسفه اونتولوژی4 است و در واقع پاسخی به این پرسش می دهد:" چه چیزهایی در جهان وجود دارد؟" - بنتون و کرایب، - 21 :1384 و ناظر است بر گزاره "چه چیزی وجود دارد؟محدوده گفتمان تحقیق چیست؟" - Turk,2005: 187 - این مفهوم اولین عرصه و جولانگاه اندیشه و تفکر فلسفی است که درک ماهیت و چرایی تحقیق علمی را ممکن می سازد - عبداللهی و جوان، -9 :1389 - 10 و نظریه ای است درباره هر آنچه که وجود دارد. بنابراین وقتی می گوییم مقوله ای در قلمرو هستی شناسی است منظور این است که آن مقوله وجود دارد - هاروی، - 261 : 1379 و در واقع تدقیق مفهوم سازی - - Visser et al 2002:106 و بازنمایی روشن و آشکار آن - - Garrido and Requena,2011: 2463نظریه ای منطقی درباره معنی ویژه و خاص لغات استفاده شده در تحقیق است - Fonseca et . - al,2000:253 از نظر هایدگر دانای فنون یا دارنده تکنیک به سادگی یک فن آور و تولید کننده نیست، بل کسی است که برداشتی از حضور هستندگان دارد و راهی را برای آشکار کردن چیزها بر می گزیند. این
