مقاله گردشگری بین الملل راهها با تا کید بر قابلیت های مسیرتاریخی ابریشم

بخشی از مقاله

چکيده
هيچ بشري در تاريخ جهان متمـدن باسـتان را نمي تـوان يافـت کـه بـه گونـه اي بـا راه ابريشـم در ارتبـاط نباشد. پس بايد گفت کاوش پيرامون راه ابريشـم مهـم تـرين محـور پـژوهش در تـاريخ آن روزگـاران اسـت و مي توان آن را بـه سـان پديـده اي نگريسـت کـه برجـاي جـاي تمـدن انسـاني نشـاني از آن بازمانده اسـت .زيرا امروز نيز جهان انسـاني يکسـره وامـدار همـان پيونـدها و دادو سـتدهاي مـادي و معنـوي اسـت . چنـين است که پژوهش پيرامون گردشگري راه ابريشـم يکـي از ضـروريات بـراي بقـاي حيـات ايـن مسـير تـاريخي مي باشد. امروزه بيش از هر زمـان ديگـري در دوران معاصـر ضـرورتهاي همگرايـي ميـان کشـورهاي واقـع در مسير راه ابريشم منطقي به نظر مي رسد ،و براي رسـيدن بـه ايـن هـدف يکـي از مهمتـرين اقـدامات اساسـي که مي توان انجام داد. توسعه و رونق گردشـگري بـين الملـل ، تـاريخي و فرهنگـي در ايـن مسـير مـي باشـد ،چرا که اين اقدام علاوه بـر اهميـت دادن بـه راه ابريشـم ، تلاشـي اسـت چنـد سـويه در جهـت پيونـد دادن ملتهاي اين مناطق و آشنايي آنهـا بـا تمـدن و ميـراث گذشـته خـويش در مسـير راه ابريشـم ، راه ابريشـم از قلمروهاي طبيعي ، فرهنگي ، تـاريخي بسـيار متنـوعي مـي گـذرد بـه همـين دليـل از ديـدگاه اکوتوريسـتي داراي ارزش فراواني اسـت و همـين پتانسـيل هـاي طبيعـي مـي توانـد ايـن منطقـه را بـه قطـب گردشـگري طبيعي وبين المللـي در دنيـا تبـديل نمايـد. روش تحقيـق در ايـن پـژوهش مبتنـي بـر مطالعـات توصـيفي و تحليلي و از نوع کيفي است که بـه دو شـکل مطالعـات اسـنادي و کتابخانـه اي بـا اسـتفاده از منـابع ، آمـار و اطلاعات موجود و مصـاحبه بـا افـراد مطلـع انجـام گرفتـه اسـت .همچنين اهـداف ايـن تحقيـق عبارتنـد از : مطالعه ، شناخت و معرفي ابعـاد مختلـف توانهـاي محيطـي ، طبيعـي،بين المللـي و ظرفيـت هـاي فرهنگـي و تاريخي راه ابريشـم ،و برجسـته سـاختن قابليتهـاي توريسـتي و اکوتوريسـتي در جـذب و رشـد گردشـگري در مسير راه ابريشم .بطور کلي جاذبـه هـاي طبيعـي در مسـير راه ابريشـم در زنـدگي ماشـيني امـروزه بشـر راهي است مطمئن بـراي سـوق دادن مـردم بـه ايـن نـواحي اکوتوريسـتي، و همـين مسـئله محقـق را بـرآن داشت که در جهت معرفـي جاذبـه هـاي طبيعـي و قابليتهـاي گردشـگري بـين المللـي در مسـير راه ابريشـم برآيد.
کليد واژه :مسير ابريشم - گردشگري بين الملل - قابليتهاي گردشگري- اکوتوريسم .
مقدمه
توريسـم پديــده اي اســت کهــن کــه بـر بنيــاد حرکـت و جابجــايي انسـان اســتواري مــي باشـد و بــر سرشـت او جايي گرفتـه واز ديـر زمـان در جوامـع انسـاني وجـود داشـته و بـه تـدريج در طـي مراحـل تـاريخي مختلـف بـه جايگــاه اقتصــادي ،اجتمــاعي خــود رســيده اســت ، صــنعت توريســم امــروزه بــه قــدري در توســعه اقتصــادي ، اجتماعي کشورها اهميت دارد که اقتصاد دانان آن را صادرات نامرئي نام نهاده اند .(رضواني،٨،١٣٨٦).
شايد برخي بر ايـن بـاور باشـند کـه در عصـر ارتباطـات پيچيـده انسـاني و در دورانـي کـه شـرق و غـرب و زمـين در لحظه اي کوتاه در هـم گـره مـي خـورد، روي آوردن بـه پـژوهش در تـاريخ جـاده اي کـه چيـزي جـز گـذرگاه کاروانيـان نبـوده اسـت چـه سـودي دارد.بايـد چـين گفـت کـه امـروزه همـين جـاده بـه ظـاهر گـذرگاهي يکبـار ديگر به سبب جاذبه هاي گردشـگري طبيعـي و قابليتهـاي فراوانـي کـه دارد بـار ديگـر بـا معرفـي ايـن جاذبـه هـا به جهان اهميت خود را به دست خواهد آورد .
از ميان شاخص هـاي حيـاتي و نمادهـاي تمـدن دنيـاي قـديم ،جـاده ابريشـم تنهـا نمونـه اي اسـت کـه مقيـاس فـرا قـاره اي دارد و گسـتره جغرافيـايي آن را مرزهـاي سياسـي کشـور هـا و يـا قلمـرو اقتـدار قـوي تعيـين نمـي کند . اهميت تـاريخي ايـن را ميراثـي جهـاني بـا ابعـاد تـاريخ تمـدن بشـري اسـت . راه ابريشـم بـه دليـل قـدرت تــاريخي و تکــاپوي مســتمر اجتمــاعي و اقتصــادي و فرهنگــي خــود جاذبــه هــاي متنــوعي را داراســت کــه مــي توانــد طيــف وســيعي از توقعــات و نظــرات توريســتها را تــامين نمايــد. امــروزه گردشــگري طبيعــي ،فرهنگــي ،تــاريخي از اصــلي تــرين انگيــزه هــاي گردشــگري در دنياســت و راه ابريشــم يکــي از مهــم تــرين نمادهــاي توريسم طبيعي ، فرهنگـي و تـاريخي اسـت کـه مـي توانـد بـه عنـوان هـدف و مقصـد گردشـگري مـورد اسـتفاده قـرار گيـرد . بنـابراين در کنـار سـاير اهميـت هـايي کـه بـر راه ابريشـم مترتـب اسـت . کاربردهـاي توريسـتي و اکوتوريســتي آن بــه عنــوان جاذبــه هــاي مهــم گردشــگري از اهميــت و جايگــاه بلنــدي برخــوردار مــي باشد(رضواني،٢١٦،١٣٨٦).
اهداف تحقيق
توريسم تاريخي ، فرهنگي ، طبيعـي کـه از شـاخه هـاي صـنعت گردشـگري مـي باشـند بـا توجـه بـه ظرفيتهـاي طبيعي ، تاريخي و فرهنگي موجـود در مسـير راه ابريشـم مـي توانـد نقـش مهمـي در تجديـد حيـات ايـن مسـير ايجاد نمايد در اين پژوهش سه هدف دنبال مي شود.
١- مطالعـه ، شـناخت و معرفـي ابعـاد مختلـف تـوان هـاي محيطـي ، طبيعـي و ظرفيـت هـاي فرهنگـي و تاريخي راه ابريشم .
٢- برجسته ساختن قابليتهاي توريستي و اکوتوريستي در جذب گردشگري در مسير راه ابريشم
٣- تحکــيم و گسـترش همکــاري موجـود و تــلاش بـراي دســتيابي بــه شــيوه هــاي کارآمــد بـراي توســعه همکاري ها و رشد جهانگردي در مسير راه ابريشم .(دادفر،٣٣،١٣٨٨)
روش تحقيق
اين پژوهش مبتني بـر مطالعـات توصـيفي و تحليلـي واز نـوع کيفـي اسـت کـه بـه دو شـکل مطالعـات اسـنادي و کتابخانه اي و با استفاده از منابع ، آمار و اطلاعات موجود و مصاحبه با افراد مطلع انجام گرفته است .
پيشينه تحقيق
در زمينــه گردشــگري راه ابريشــم پژوهشــهاي فراوانــي صــورت گرفتــه اســت . آقــاي دکتــر جعفــر جعفــري در پژوهش بـه بررسـي راهبردهـاي آمـوزش جـاده ابريشـم بـراي خـدمات کيفـي پرداختـه و بيـان نمـوده اسـت کـه براي رونق گردشگري در ايـن منطقـه بايـد سـرمايه گـذاري اساسـي انجـام گيـرد و افـراد متخصـص آمـوزش داده شوند تا بتوانند بهتر خـدمات بـه گردشـگران ارائـه دهنـد .همچنـين بـراي پيشـرفت و توسـعه جـذب گردشـگري راه ابريشم همکاريهاي کشورهاي جاده ابريشم ضروري مي باشد .(رياضي،٥٨،١٣٧٤).
ســازمان جهــاني جهــانگردي در نخســتين اجــلاس جــاده ابريشــم بــا حضــور ١٩ کشــور در اکتبــر ١٩٩٤در تاشـکند ازبکســتان بـه بحــث و بررسـي دربـاره اقـداماتي بــراي بهسـازي و توسـعه صـنعت جهــانگردي در جـاده ابريشــم پرداختنــد و تصــميم گرفتنــد تــلاش هــاي خــود را در جهــت ســامان بخشــيدن گردشــگري در ايــن منطقــه آغــاز نماينــد و بــا بهســازي وضــعيت هتــل هــا ، سيســتم حمــل و نقــل و خــدمات جهــانگردي و ســاير خـــدمات رفـــاهي بســـترهاي لازم را بـــراي جـــذب گردشـــگر فـــراهم نمايد.(ســـازمان جهـــاني جهـــانگردي ،٧٤١٣٨٨،)
دکتر محمـد تقـي راهنمـايي در سـال ١٣٧٦در دومـين اجـلاس بـين المللـي جـاده ابريشـم بـه بررسـي موقعيـت جــاده ابريشــم در دنيــاي قــديم و توانــايي هــاي توريســتي در مســير جــاده ابريشــم پرداختــه و بــه ايــن نتيجــه رسيده است که يکـي از بهتـرين راههـاي جـذب گردشـگر و رونـق توريسـم در ايـن منطقـه معرفـي جاذبـه هـاي اکوتوريستي در مسير جاده ابريشم مي باشد.
مايکـل سـانيل مشـاور سـازمان ملـل در صـنايع دسـتي پيشـنهادهايي را بـراي توسـعه صـنايع دسـتي در جـاده ابريشـم ارائـه داده اسـت و بيـان نمـوده کـه آشـکارترين خصيصـه جـاده ابريشـم تجـارت اسـت و در حقيقـت در تاريخ ثابت شده که تجارت عامل بنيـان جـاده ابريشـم بـوده اسـت و در آينـده نيـز مـي توانـد تاثيرگـذار باشـد
شهرها و مناطق اوليه در مسير جاده ابريشم
شهرهايي که در مسير اوليه جـاده ابريشـم قـرار داشـتند و بـا شـکوفايي آن شـکوفا و بـا سـقوط آن تنـزل کردنـد يا نابود شدند از مغـرب بـه مشـرق عبارتنـد از : در غـرب آسـيا: بابـل ، انطاکيـه ، تيسـفون ، پتـرا ، پـالميرا ، صـور ، صــيدا ، در فــلات ايــران : اکباتــان و ري ، در دشــت خشــک ترکســتان ، مــرو ، ســمرقند ، بخــارا ، بلــخ ، و تاشکند ، در برآمـدگيهاي کوهسـتاني پـامير : کاشـغر و يارکنـد ، در بيابـان حوضـه تـاريم : خـتن ، شـان – شـان ، کوچــا ، قــره شــهر ،لــولان و تورفــان ، در چــين : تونهوانــگ ، غارهــاي هــزار بــودا ، و پايتخــت هــاي باســتاني چانک – آن ولويانگ .(فرانکين گرگوار،١٠١،١٣٧٢)..
موقعيت جاده ابريشم در دنياي قديم
جاده ابريشم يا راه ابريشم شبکه راههـاي متصـل شـده اسـت کـه در دوران باسـتان تـا حـدود قـرن چهـاردهم بـه منظـور بهـره بـرداري تجـارتي ، زيـارتي ، سـياحتي ، در دو قـاره آسـيا و اروپـا بـوده کـه شـرق و غـرب و جنـوب آسيا را به هم و بـه شـمال آفريقـا و شـرق اروپـا متصـل مـي کـرد . نخسـتين فـردي کـه نـام جـاده ابريشـم را در سال ١٨٧٧ ميلادي براي اين مسير ها انتخاب کرد . جغرافي دان آلماني فرديناند ريشتوفن بود . وي به سـبب حمـل ابريشـم چـين از ايـن راه بـه دريـاي مديترانـه و منـاطق مختلـف ديگـر، بـين راه ايـن نـام را برگزيد.( چکنگي و همکاران ،٢٥،١٣٧٦).
دنياي قديم بـه آن بخـش از عرصـه هـاي حيـاتي شـناخته شـده از سـه قـاره اروپـا، آفريقـا و آسيا(اورسـيا) گفتـه مــي شــودکه تاقبــل از عصــر اکتشــافات جغرافيــايي ، اصــلي تــرين حــوزه هــاي معيشــتي و تمــدن بشــري را در خود جاي داده بود. تمـدن هـاي مهمـي کـه در قلمـرو شـناخته شـده جهـان قـديم وجـود دارنـد ، بـدون ترتيـب تاريخي و يا اهميت آنها در قلمرو سه قاره يادشده عبارتند از :
- تمدن هاي آسيايي شامل حـوزه هـاي تمـدن چـين ، هنـد ، تـوران (آسـياي مرکـزي) ايـران ، بـين النهـرين ،اورارتو و مارب (سبا) در يمن .
- تمدن هاي اروپايي شامل حوزه هاي تمدني يونان ،روم و ديگر تمدن هاي فرعي در جنوب اروپا.
- تمدن هاي آفريقايي شامل تمدن مصر ، کوشي ، کارتاژ و ساير تمدن هاي آفريقا.
- حوزه هاي فعال تمدني واقـع در مسـير شـرقي- غربـي ايـن قـاره هـا عمـدتا برشـمال آفريقـا ،جنـوب اروپـا و بخـش عمـده اي از آسـيا کـه در فاصـله خـط اسـتوا تـا ٥٠ درجـه عـرض شـمالي واقـع شـده اسـت متصـل بودند.( رهنمايي ،٤٣،١٣٧٦).
راه هـاي ابريشـم بـه مجموعـه راه هـاي زمينـي و دريـايي و يـا زمسـتاني و تابسـتاني گفتـه مـي شـود کـه حـوزه هاي تمدني واقع در غـرب اقيـانوس آرام تـا شـرق اقيـانوس اطلـس را بـه هـم وصـل مـي کردنـد . ايـن راه هـا در مسير خود از قلمروهـاي سياسـي ،قـومي ، فرهنگـي اجتمـاعي و دينـي بسـيار متنـوعي مـي گذشـتند کـه کليـت آنها به عنـوان يـک مجموعـه بخـش قابـل ملاحظـه اي از ميـراث فرهنگـي و تمـدني بشـريت را در برمـي گيـرد .
اهميت راه ابريشم نيز دقيقا از همـين ويژگـي آنـان ناشـي مـي شـود و نـه فيزيـک و يـا هندسـه پراکنـده اي کـه نمادها و مسيرهاي اين راه باقي مانده است .
اهميـت جـاده ابريشـم متناسـب بـا تخصـص و رشـته پژوهشـي هـر محقـق تعريـف مـي شـود متخصصـان علـم ژنتيک ارزش اين راه را در نقل و انتقالات ژنتيکي مي بينند که از طريق راه انجام شده است .
مورخان بـه فـراز و نشـيب هـاي تـاريخي و مورفولـوژي قـدرت هـاي سياسـي و حکومـت هـايي کـه در مسـيراين جاده اتفاق افتاده است توجه دارند. (مظاهري،٥١،١٣٧٢). باســتان شناســان ارزش آن را در مقايســه تطبيقــي تمــدن هــاي واقــع در مســير آن مــي بيننــد شــهر ســازان و معماران به نمادهاي برجاي مانده از کالبد و فيزيک بناها و پل هاي واقع در مسير آن مي انديشند. متخصصان علوم نظامي به اهميـت اسـتراتژيک ايـن راه هـا در نقـل و انتقـال نيـرو و لشکرکشـي هـا توجـه دارنـد و به همين ترتيب جغرافي دانـان بـه واحـدهاي جغرافيـايي بسـيار متنـوعي کـه از شـرق تـا غـرب در امتـداد ايـن راه وجود دارند فکر مي کنند.
سـاير ديــدگاه هـاي تخصصــي متناسـب بــا همـان دانــش و رشـته ارزش جــاده ابريشـم را تعريـف و تبيـين مــي کنند.(اطلس تاريخي ايران ،٢٣٢،١٣٧٢).
در حقيقت مي تـوان گفـت راه ابريشـم کـه امـروزه در بسـياري از محورهـاي آن کـوره راهـي بـيش بـاقي نمانـده ، شـاهرگ ارتبـاطي پيونـد دهنـده تمـامي علـوم بـراي درک تمـدن بشـري از آغـاز تـا امـروز اسـت . بـه همـين دليل براي راه ابريشم نمي توان هويت تعريـف شـده مخـتص بـه يـک رشـته خـاص تعيـين کـرد و تنهـا از همـان ديدگاه به اين راه نگريست .
بـه نظـر مـي رسـد در روش شناسـي مطالعـات و تحقيقـات مربـوط بـه راه ابريشـم نقصـي اساسـي وجـود دارد و آن روش کنوني برخورد با راه ابريشم بدون روح جامع نگري است .
آنچـه دربـاره ايـن ميـراث فرهنگـي بشـري از طـرف مـا انجـام گرفتـه ، عمـدتا مطالعـات مجـرد بـوده و ارتبـاط و پيوند ميان اجزاي آن کامل نيست . جاده ابريشـم را تنهـا بـه صـورت خطـوطي کـج و راسـت بـر روي نقشـه کوچـک مقيـاس در فاصـله بـين چـين و مديترانــه مــي شناســيم کــه مرزهــاي سياســي کشــورهاي واقــع بــر ســر راه خــود را شــکافته و پــيش رفتــه است .(بيگ محمدي ،١٠٩،١٣٨٢).
به عبـارت ديگـر شـناختي کـه در نتيجـه ايـن مجردنگـري از جـاده ابريشـم در اذهـان نقـش بسـته فاقـد تجسـم فضـايي و مکـاني و فيزيکـي و تـاريخي اسـت . ايـن شـناختي علمـي نيسـت بلکـه آشـنايي سـطحي بـا پوسـته راه ابريشم است که براي شناخت محتواي آن پژوهش هاي بسيار لازم است .
اگـراين واقعيـت را بپـذيريم کـه راه ابريشـم پيونـد دهنـده بدنـه هـاي اصـلي تمـدن هـاي قـديمي در سـه قـاره اوراســيا بــوده و در نتيجــه موقعيــت و اهميــت تــاريخي آن بــه عنــوان يــک جاذبــه تورييســتي در کنــار ســاير منزلت هاي آن گوياتر مي شود.(ملک شهميرزادي ،٣٢٨،١٣٧٤).
جاذبه هاي گردشگري در مسير راه ابريشم
راه ابريشم از قلمروهاي طبيعـي ، فرهنگـي و معيشـتي بسـيار متنـوعي مـي گـذرد. بـه همـين دليـل از نظـر يـک گردشگر جاذبه هاي سـياحتي آن داراي ارزش فراوانـي اسـت . هـر چنـد کـه هـر يـک از ايـن جاذبـه هـا در نـوع خود ويژگي هاي قابل بحثـي دارنـد ، لـيکن بـه طـور خلاصـه مـي تـوان جاذبـه هـاي واقـع بـر سـر راه ابريشـم را به اين شرح طبقه بندي کرد :
جاذبه هاي طبيعي
مجموعه اي از پديده هاي طبيعـي بـر سـر راه ابريشـم وجـود دارنـد کـه بـه برخـي از آنهـا از ديـد سـاکنان بـومي آن منطقـه بهـاي چنـداني داده نمـي شـود و تنهـا از ديـد افـراد غيـر بـومي مـي توانـد مـورد توجـه قـرار گيـرد . مهم ترين اين جاذبه هاي طبيعي عبارتند از :
بيابان ها و کويرهاي واقع در مسير راه ابريشم
اين چشم اندازهاي طبيعي در نوع خـود از مهـم تـرين پديـده هـاي طبيعـي جهـان بـه شـمار مـي رونـد . هريـک ازاين بيابان هـا از نظـ ر اقلـيم ، طبيعـت جغرافيـايي ، پوشـش گيـاهي و حبـات وحـش ويژگـي هـاي خاصـي دارد .مهم ترين بيابان هـا و کويرهـاي واقـع در مسـير راه ابريشـم عبارتنـد از - دشـت کوير،دشـت لـوت ،قراقـوم ، قـزل قوم ،تکله مکان ، گبي،تهار اين بيابان ها از جمله مناطقي هسـتند کـه بـا ويژگيهـاي خـاص طبيعـي و اقليمـي مـورد اسـتفاده کـاروان هـا ي راه ابريشم قرار مـي گرفتنـد . در برخـي از ايـن بيابـان هـا و کويرهـا هنـوز نشـانه هـاي چشـمگيري از آثـار بـاقي مانده است .(رهنمايي،٤٢،١٣٧١).
کوهستان ها و سرزمين هاي مرتفع
مهــم تــرين چشــم انــدازهاي کوهســتاني واقــع در مســير راه ابريشــم عبارتنــد از : هيماليــا و فــلات تبــت ، هنــدوکش ، البــرز، زاگــرس ، آرارات و فــلات ارمنســتان . جاذبــه گردشــگري ايــن کوهســتان هــا در طبيعــت متنــوع ، پوشــش ، جنگلــي و ارزش معيشــتي اســت کــه بــراي ســاکنان اطــراف خــود داشــته و دارنــد.( (Whelan,2006,20
درياچه ها و محيط هاي آبي بسته و باز
از ميــان درياچــه هــايي کــه ارزش توريســتي دارنــد مــي تــوان از درياچــه وان ، اروميــه ، هــامون ، هيلمنــد ، ايشيق گول در کوه هاي تيـان شـان ، بـاغ رش در جنـوب غـرب تورفـان و درياچـه هـاي کوچـک ديگـر نـام بـرد.