بخشی از مقاله
چکیده
در اواخر قرن نوزدهم فردیناند فون ریشتوفن - - Ferdinand von Richthofen جغرافی دان و زمین شناس آلمان 1905 - - 1833، در توصیف جاده هاي بازرگانی میان چین، آسیاي مرکزي و اروپا، براي اولین بار اصطلاح جاده ابریشم را بکار برد. از آن پس محققان پی بردند که این مفهوم، واقعیت پیچیده اي را در بر می گیرد ؛ این جاده که از ارتباط شبکه کاملی از جاده ها شکل یافته، با گذشت قرنها راه خود را در طول اوراسیا، پی گرفته و تنظیم کننده عملکردهاي متنوع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، هنري، مذهبی و ... بوده است.
اصطلاح جاده ابریشم القاء کننده این مفهوم نیست که ابریشم تنها کالاي تجاري در این جاده بوده، بلکه کالاهایی چون سنگهاي قیمتی، ادویه، چاي، کاغذ و چینی آلات نیز مورد نظر بوده و ابریشم نقش اساسی پول رایج را ایفا می کرد و از اهمیت افزون تري برخوردار بود و به سبب ویژگی تجملی محض آن، نامش را به مجموعه این جاده ها و راهها داد.
شناخت دنیاي پیرامون و رویکرد به علم جغرافیا از موضوعاتی است که پس از ظهور اسلام، به واسطه اشارات تاریخی قرآن و پیامبر - ص - به مردم دیگر سرزمینها و سیر آفاق و انفس و نیاز مسلمانان به شناسایی جهان پیرامون و تجارت مورد تاکید قرار گرفت.
از سده سوم هجري تا حمله مغول در قرن هفتم، جهانگردان بنامی پا به عرصه وجود نهادند که با تدوین نوشته هایی به شرح و شناسایی سرزمینهاي واقع در مسیر راههاي بازرگانی از آن میان جاده هاي شرق و غرب جهان که بعدها به جاده ابریشم شهرت یافت، پرداختند و بدین ترتیب، توسعه بازارهاي مشترك در این مسیر را رونق بخشیدند.
گشودن سرزمینهاي نو، بایستگی استقرار اعراب مسلمان در سرزمینها و از همه مهمتر بایستگی برقراري سامان مالیاتی نوین، مستلزم داشتن آگاهی بسنده در ساز و کارهاي اقتصادي اجتماعی باستانی سرزمینهاي گشوده بود. - حلبی، 1371، 361 - 360 تمایل مسلمانان به شناخت مناطق مختلف نه تنها رهگشاي تبادلات بیشتر تجاري و کسب درآمد از طریق شناسایی محصولات تجاري در مسیر جاده ابریشم بود، بلکه به نوعی اشاعه دین مبین اسلام در نقاط دور افتاده را نیز در پی داشت.
کشورهاي اسلامی واقع در مسیر جاده ابریشم، چهارراه اصلی فرهنگی را بوجود می آورند که غنی ترین و گسترده ترین میراث بشر در آن قرار دارد. این میراثهاي زنده و تاریخی جاذبه هاي اصلی جهانگردي در منطقه ایجاد کرده است. بازنگري الگوهاي کهن ارتباطی در مسیر راههاي ابریشم و ترمیم بافت تاریخی آن، نه تنها حفظ و نگهداري آن را تضمین می کند بلکه موجب زنده ماندن سنتهاي منطقه و رونق گردشگري می گردد.و مکانهاي مورد نظر در این مسیر، به عنوان سمبل و نماد معنا و مفهوم می یابد.
در این مقاله سعی شده علاوه بر شناسایی توانمندیهاي این جاده مهم تاریخی فرهنگی، راهکارهایی جهت احیاء آن به منظوردستیابی به بازارهاي گردشگري اسلامی ارائه گردد.
واژگان کلیدي: جاده ابریشم، توسعه گردشگري، تاریخ فرهنگی، بازرگانان مسلمان.
1 مقدمه
جاده ابریشم پس از پیوستن چندین جاده فرعی در چین، از شهر سیان - xian - ، آغاز شده و پس از گذر 8000 کیلومتر از جاده هاي صعب العبور و نا هموار و پستی و بلندیهاي کوهستانها و صخره ها و سنگها و دیوارهاي سنگی 3000 متري قراقروم در فصلهاي بارانی و برفی و تند بادهاي هراس آور و گاه راههاي فرحبخش و خوش آب و هوا، سرانجام به قسطنطنیه و ونیز و جنوا رسیده است. - تکمیل همایون، 1387، ص - 1798 -
ظهور و رواج دین اسلام , ابتدا در عربستان و سپس در سرزمینهاي دیگر , تحولات بنیادي در نگرش هاي سیاسی , اجتماعی , مذهبی و تجاري را به دنبال داشت . یکی از دست آوردهاي اسلام , کشف مناطق دور افتاده و نفوذ آن , به این سرزمینها بود . در این میان , توجه به علم جغرافیا به منظور دستیابی , مورد توجه واقع گردید.
ساده ترین و در دسترس ترین مسیر , راههایی بود که از سالها پیش به دلیل روابط تجاري , جریان داشت , و ناشناخته باقی مانده بود از این منظر , جاده ابریشم که قرنها به جاده تجاري شهرت داشت ارتباطی تنگاتنگ با جغرافیا و جهانگردي یافت و پژوهندگان را بر آن داشت تا مطالعات بیشتري در این خصوص به عمل آورند.
پیوند زدن گذشته با حال و آینده ضمن برقراري تداوم زمان , تغییر و تحولات و ارزشهاي وابسته به آن را بهتر مشخص می سازد . شناخت این آثار و نشان دادن ارزشمندي آنها در تصمیم گیریهاي مربوط به منطقه مورد مطالعه از نظر نقشی که در تدوین راه حلهاي تدوین دارند حائز اهمیت است.
2 سیر تکوین جاده ابریشم
جاده ابریشم از شبکه کاملی از جاده ها تشکیل شده که در طی قرنها راه خود را در طول اوراسیا هموارکرده است و در این راه عملکردش را بر پایه موقعیت سیاسی و شرایط اقتصادي , ذوق و علائق نژادهاي مختلف در مورد فرآورده هاي خاص , اشاعه باورها و اعتقادت دینی یا مضامین هنري , توسعه و رشد تکنولوژي و مسائلی از این دست تنظیم کرده است.
جاده ابریشم ازهمان آغاز به دست ایرانیان و چینیان گشوده شد و آنها حدود 140 ق.م براي دسترسی کالاهاي چینی به کشورهاي مغرب زمین به ساختن این راه همت گماشتند.
" باري جاده ابریشم منحصرا" به شرق و به ویژه چین و ایران وابسته بود و هرگز غرب در این جاده سیطره اي نداشت ." - پیر درژ, 1379، ص - 43 ویرانه هایی که در طول جاده هاي ابریشم در بیابانها , تپه ها و کوهها دیده میشود , نشان از این واقعیت دارد که حتی از زمانهاي بسیار قدیم خط سیر انسان در این مسیر , زیاد تغییر نکرده است .
پس از انقراض سلسله ساسانی - شکست نهاوند - ، تجارت داخلی و عبور کالاهاي خارجی از ایران تا روي کارآمدن سلجوقیان بیش و کم راکد ماند و براي مدت چند قرن احداث بناهایی به منظور رفاه کاروانیان از رونق افتاد. مطابق اسناد تاریخی، در تاریخ 32 هجري پیروزی هاي اعراب در برابر شهر بلخ متوقف گردید و پس از گذشت حدود یک قرن که رفت و آمد بازرگانان , مدتی بود متوقف شده بود در سال 121 هجري پس از فتح شهر سمرقند مجددا" از سر گرفته شد .
در این موقع امپراتوري عباسیان مستقیما" با کشورهاي تحت الحمایه چین در آسیاي مرکزي تماس پیدا کرد ولی این وضع براي مدت زیادي ادامه نیافت. در تاریخ 134 هجري قشون اعزامی علیه اعراب شکست خورد و چین وارد مرحله جنگ هاي داخلی گردید . آسیاي مرکزي دین اسلام را پذیرفت و در این هنگام امپراتوري بزرگ ایغور بوجود آمد.
