بخشی از مقاله
چکیده
با ذکر این نکته که رشته روابط بین الملل به عنوان رشته ای که با نظریهها سروکار دارد، و با پذیرش این نکته که برای بررسی این نظریهها تمرکز بر پارادایمها، تصویرها و مفاهیم این رشته علمی لازم میباشد در اندیشه سیاسی روابط بینالملل سه سنت متفاوت وجود دارد که شالوده اصلی نظریه پردازی در این رشته می باشد که عبارتند از سنت واقع گرایی، سنت انقلابی گری و سنت خردگرایی. یکی از مسائل بسیار مهمی که نظریه پردازان روابط بین الملل برآن تأکید زیادی دارند، ایجاد نظم و از بین بردن آنارشی در روابط بین الملل می باشد. نظریه پردازان این حوزه فکری مسئله نظم را در نظام داخلی با وجود دولت ها در نظام داخل حل شده می پندارند، اما در نظام بین الملل به دلیل عدم وجود یک دولت مقتدر جهانی برای ایجاد نظم و حاکم بودن شرایط آنارشیک بین المللی مسئله نظم را همچنان لاینحل می دانند.
بر این اساس در این مقاله در پی پاسخ به این سؤال می باشیم که هر کدام از سنت های سه گانه روابط بین الملل چه راهکاری را برای ایجاد نظم در نظلم بین الملل ارائه می دهند؟ فرضیه مقاله حاضر این است که سنت واقع گرایی رهیافت موازنه قدرت، سنت انقلابی گری سازمان های بین المللی و سنت خرد گرایی جامعه آنارشیک را برای ایجاد نظم در نظام بینالملل پیشنهاد می دهند. نوشتار حاضر پژوهشی از نوع تحلیلی - توصیفی است که با فیش برداری کتابخانه ای جمع آوری گردیده است.
-1مقدمه
یکی از مهمترین راههای شناخت پدیدههای سیاسی توجه به نظریههای روابط بین الملل و مقایسه آنها در این حوزه است. رشته روابط بین الملل یکی از مهم ترین رشتههای دانشگاهی است که با بسیاری از مفاهیم و پدیدههای سیاسی مانند امنیت، بقا، رفاه و غیره سر و کار دارد. مفاهیم این حوزه مطالعاتی بسیار متنوع و متکثرند اما باید توجه داشت که بعضی از این مفاهیم از اهمیت بالایی در نظریه پردازی روابط بین الملل برخوردار است، مفاهیمی مانند امنیت، نظم، آنارشی، جنگ و مفاهیم چندی دیگر در این رشته تعیین کننده می باشند. نظم یک اصطلاح کلیدی بسیار مهم در نظام بین الملل می باشد. هر کدام از نظریه های روابط بین الملل برای ایجاد نظم جهانی راه کارهایی را براساس مفروضات خود ارائه داده اند.
نظریهپردازان روابط بین الملل، نظریههای روابط بین الملل را به اشکال متفاوتی تقسیم کرده اند. مارتین وایت1 بر آن است که می توان نظریههای روابط بین الملل را به سه سنت نظری تقسیم کرد: واقعگرایی یا سنت ماکیاولی و هابزی، انقلابیگری یا سنت کانتی و خردگرایی یا سنت گروسیوسی که راهی میانه در بین دو سنت نخست می باشد - مشیرزاده، . - 13-12 :1388 بر اساس سنت هایزی، صحنه بین الملل، متشکل از دولتهای ملی، فاقد قواعد و نهادهای مشترک است، همچنین دیپلماسی و جنگ وسایل اصلی پیشبرد آرمانهای ملی است. سنت کانتی، طرح صلح ابدی و جاویدان را به عنوان هنجاری اخلاقی که باید مورد تبعیت انسانهای عاقل قرار گیرد، پیشنهاد می کند. و معتقد است که سیستم دولتهای ملی را می توان یک نظام سیاسی مترقی دارای قانون اساسی تجدید سازمان کرد و جامعه بشری پدید آورد.
سرانجام سنت گروسیوسی، سیاست بین الملل را براساس جامعهای از دولتها تعریف می کند، که دیدگاهی بینابین سنت هابزی و کانتی است، که سیاست بین الملل را نه بیان ستیز کامل میان دولتها و نه همسانی کامل منافع می داند - قاسمی، -28 :1384 . - 29 سنت واقع گرایی سنتی است که بر سیاست قدرت استوار است، این سنت با تأکید بر اینکه روابط میان دولت ها در نبود دولتی جهانی شکل می گیرد، بهترین راه شناخت روابط دولت ها تمرکز روی چگونگی توزیع قدرت بین آنها است. توزیع قدرت در یک نظام نشان دهنده اهمیت سیاست قدرت در سنت واقع گرایی است. با ذکر این نکته که از منظر این سنت بقا و امنیت مهمترین هدف دولت ها تلقی می شود، چگونگی توزیع قدرت تضمین کننده این دو هدف می باشد.
توزیع نابرابر قدرت که ویژگی اصلی سیاست قدرت است همواره این مشکل را دارد که قدرتمند تر شدن رقبا کشور ثالث را تهدید خواهد کرد و نتیجه این امر خودیاری و به وجو آمدن تنگنای امنیتی در یک سیستم بدون قدرت مرکزی می باشد. انقلابی گری، همانگونه که از نامش پیداست، دکترینی است مبنی بر از بین بردن رژیم سیاسی موجود حتی با خشونت. انقلابیون را می توان به دسته تقسیم کرد: یکی انقلابیون افراطی و متعصب و دیگری انقلابیون معتدل. انقلابیون متعصب به دنبال نابودی خشونت آمیز نظام یا جامعه دولت های حاکم و جانشینی یک دولت جهانی یا نظم جهانی هستند که بر پایه یک ایدئولوژی انحصاری استوار گردیده است. این نوع انقلابیون را می توان در روسیه و در رأس آن لنین1 دید.
اما نوع دیگر آن انقلابیون معتدل می باشد که از جامعه جهانی دفاع می کند که جامعه دولت ها را نادیده می گیرد. این گروه از انقلابیون به دنبال از میان برداشتن دولت ها هستند اما این کار را نه با انقلابی خشونت آمیز بلکه با انقلابی در عقاید انجام می دهند از انقلابی گرایان معتدل می توان از امانوئل کانت2، ودرو ویلسون 3 و جواهر نعل نهرو4 نام برد - جکسون و سورنسون، - 4 -193 :1393 خردباوری بر این برداشت استوار مبتنی است که همبودها و فرهنگ های گوناگون جهان بر پیکره دولت هایی مسکن گزیده اند که با هم جامعه بین المللی را تشکیل می دهند. اینها تأکید دارند که دولت ها درباره قواعد تسهیلکننده همزیستی و شکوفایی خودشان می توانند به توافق برسند.
از نظر خردگرایان دولت ها برای رسیدن به امنیت و رفاه ضروری اند و نبود آنها شبیه به وضعیت طبیعی مورد اشاره هابز است. به گفته بول یکی از نظریه پردازان این سنت فکری، دولت ها در یک جامعه بین الملل اقتدار گریز به سر می برند و به همین دلیل دولت ها قواعد و هنجارهایی را بر قرار می سازند که به آنها اجازه می دهد زندگی مسالمت آمیز داشته باشند و به هدف اصلی شان یعنی فراهم کردن امنیت برای شهروندانشان دست یابند - گریفیتس، . - 194 : 1393 براین اساس در مقاله پژوهشی برآنیم تا براساس مفروضه های هر کدام از این سنت ها راهکار اصلی آنها را برای ایجاد نظم و از بین بردن آنارشی و هرج و مرج در نظام بین الملل را ارائه دهیم.
-2 سنت واقع گرایی و تأکید بر موازنه قدرت برای تخفیف آنارشی و ایجاد نظم
از آن جایی که نظریه واقع گرایی نظام بین الملل را نظامی می پندارد که دولت ها در آن در پی کسب هر چه بیشتر قدرت نسبت به رقبای خود هستند، شرایطی برای نظام بین الملل پیش خواهد آمد که یک نظام خودیار با آنارشی بین المللی مانع از همکاری بین دولت ها می گردد. در چنین نظامی به عقیده بسیاری از نظریه پردازان این حوزه امکان همکاری بسیار محدود است و شرایط به گونه ای پیش خواهد آمد که دولت ها برای افزایش و کسب هر چه بیشتر قدرت با هم تعارض پیدا می کنند و نتیجه آن از بین رفتن نظم و ثبات در نظام بین الملل خواهد بود. اما حقیقت امر این است که قدرت های بزرگ در تلاش خواهند بود تا جای ممکن از جنگ دوری نمایند.
