بخشی از مقاله
چکیده
درحالی که بسیاری از مناطق روستایی در حال خالی شدن از سکنه اند، تغییرات جمعیتی در شهرها که با تغییرات کاربری و ... همراه است، فشارهای اکولوژیکی زیادی بر شهرها وارد کرده و تاثیرات مخربی بر مسائل زیست محیطی آن گذاشته است. اکثر شهرها در گذشته به منظور برقراری تعادل و جلوگیری از تغییرات اکولوژیکی در شهر، پهنه هایی را به عنوان پارک های ملی برای حفاظت گونه های زیستی، محافظت می کردند. ولی امروزه با گسترش و توسعه مداوم شهری بایستی برای حفاظت از تنوع زیستی شبکه ای از این مناطق و پهنه ها حفاظت شوند.
اتصال پهنه ها یک شاخصه حیاتی برای حفاظت از تنوع زیستی در راستای توسعه پایدار است. اگر می خواهیم از عناصر زیستی و عملکردهای اکولوژیکی محافظت کنیم، نیاز است که ارتباط اکولوژیکی بین پهنه ها برقرار گردد. به وجود آمدن مسیرهای سبز "green ways" ، پیوستگی اکوسیستم "ecosystem coherence" ، شبکه اکولوژیکی "ecological network"همگی از اقدامات موثر در جهت کارکرد اکولوژی پهنه ها برای حفاظت از محیط طبیعی و ارتباط انسان با طبیعت و موجودات طبیعی می باشند.
آنچه در این مقاله به آن پرداخته می شود مسیرهای سبز است، مسیرهای باز که پهنه های سبز و بزرگ را به هم وصل کرده و حوزه های سبز یک شهر را به هم متصل نگه می دارد. در این راستا پس از بیان رویکرد های نظری و عناصر اصلی مورد نیاز برای شکل گیری مسیر سبز ، با بررسی و تحلیل چندین نمونه عینی، ضرورت نیاز به این فضاها در شهر و در توسعه های جدید مشخص می گردد. در نهایت راهکارها و اصول کلی در طراحی یک مسیر سبز بیان شده و کاربرد این اصول درطراحی یک نمونه داخل کشور نشان داده شده است.
مقدمه
پس از انقلاب صنعتی، با توجه به رشد سریع شهرها، حساسیت نظریهپردازان اجتماعی و دوستداران محیط زیست در خصوص زندگی در شهرها افزایش یافت. به طور کلی، در برخی از تئوریهای اجتماعی و در تصورات عامه مردم، شهرها به عنوان مکان کاهش ارزشها و پیوندهای اجتماعی تلقی میگردد. در گذشته، نقش و کارکرد اجتماعی پر رنگ محله در حیات اجتماعی، موجب میشد که افراد از زندگی اجتماعی متعادلتری برخوردار بوده و ارزشها، پیوندهای اجتماعی و پایداری بیشتری نسبت به امروز داشته باشند. به عبارت دیگر، امروز رها شدن افراد در مقیاس بزرگ جغرافیایی به عنوان شهر، مشکلات فراوانی را با خود به همراه داشته است.
انبوهی از کالاها، خدمات و نیز گستردگی سطح مناسبات اجتماعی، موجب شده است که موضوع نظاممندی رفتار و انتخاب افراد ساکن در شهر، با دشواری روبرو گردد؛ »تبعات ترویج تمدن صنعتی خطر مسخ هویت انسانی و ظهور بحران هویت را فراهم گردانیده است. بررسیهای انجام شده بیانگر این موضوع است که ادامه وضعیت کنونی، ساختار شهرها را با خطر عمده کاهش روابط عاطفی و انسانی و سرانجام نظامی عاری از هدف و نیک خواهی جمعی روبرو میگرداند[1 ]«
همچنین رشد بیرویه شهرها، که به منظور دستیابی به توسعه اقتصادی صورت میگیرد، آلودگیهای زیستمحیطی، تخریب منابع و عواقب جبرانناپذیر دیگری در پی دارد. از این روی، در پاسخ به مشکلات مذکور و کنترل رشد افسارگسیخته شهری، صاحب نظران فرآیندی از توسعه را پیشنهاد مینمایند که در آن از منابع موجود به طور متعادلتری بهرهبرداری گردد و همچنین، میراث طبیعی برای نسلهای آینده حفظ شود. بدین ترتیب، رویکرد توسعه پایدار شهری مطرح میگردد.
ایجاد و گسترش فضاهای سبز یکی از راههای دستیابی به پایداری و توسعه پایدار می باشد .برای برخی افراد پایداری، با زندگی در جامعه ای متراکم،استفاده از حمل و نقل عمومی، کاهش مصرف انرژی و استفاده مجدد از مواد زائد در چرخه زندگی، حاصل می شود. برای عده ای دیگر از افراد پایداری با زندگی در جامعه ای کوچک، جامعه ای ارگانیک و طبیعت مدار با حس وحدت و احاطه شده با فضای بازی بزرگ، معنی می شود. واقعیت این طور به نظر می رسد که هرکدام از این موارد درست می باشند.در حقیقت به نظر می رسد که پایداری بیشتر به صورت فرایندی و متداوم باشد تا نظریه هایی ثابت که در طول زمان تغیر نمی یابند، چیزی که پایه های اصلی آن - قوانین آن - با تغییر شرایط،استانداردها و امکانات تکنولوژیکی، تغییر می کند.[2]
در زمان انقلاب صنعتی تبدیل مناطق نیمه طبیعی به زمین های کشاورزی، افزایش مالکیت های کشاورزی و تنظیم زمین و رودخانه های اصلی اروپا توسط مردم و.... از جمله تحولات ایجاد شده در محیط های شهری و روستایی بود و همچنین انقلاب صنعتی نیاز به گسترش فضاهای سبز شهری را نیز به وجود آورد. از آن زمان تاکنون قوانین بسیاری در زمینه اکولوژی و دیگر مسایل مرتبط در کشورها و سازمانهای مختلف تدوین شده است مانند 1860، اولمستد در آمریکا parkways؛ 1898، ابنزر هاوارد در آمریکا،کمر بند سبز؛ 1870، واندل پارک در آمستردام پارک های شهری؛ :1920 حفاظت طبیعی و توسعه شهری و..... تا سرانجام در سال 1987 در کمیسیون ریاست جمهوری آمریکا مسیرهای سبز به عنوان یک ابزار جدید برای تامین دسترسی مردم به فضاهای شهری و روستایی مطرح شد. در این مقاله سعی بر آن شده تا با بررسی مسیرهای سبز، اصولی کلی در زمینه ایجاد این مسیرها در بخشهایی از شهر نتیجه شود.
مفاهیم
سبز راه یک واژه جدید با معانی مختلف می باشد. اختلاف نظر زیادی در مورد تعریف آن وجود دارد و هنوز روند معمول شدن این واژه و قاعده مند شدن آن در زبان عموم و در سیاست برنامه ریزی آمریکا و بین المللی شدن آن ادامه دارد. توسعه سبزراهها در اروپا و در آمریکا ریشه های معمولی دارد اما تا یک مقدار وسیع به تفاوت های جغرافیایی، سیاسی و علمی وابسته است.در حالیکه شبکه های اکولوژیکی بیشتر در اروپا معمول هستند، سبز راهها بیشتر در آمریکا ایجاد می شوند. [3]
تأثیرات ناشی از توسعه اقتصادی و رشد شتابان شهرگرایی، صنعتی شدن کشاورزی، بازسازی کاربری زمین، ساخت شبکه حمل و نقل کلان و نواحی مادر شهری کاملاً قطعه قطعه باعث شده که نواحی طبیعی و اکوسیستم ها رو به زوال رفته و بوم های طبیعی و ساختار آنها نابود شده و گونه هایطبیعی تهدید شوند. مخصوصاً مشکلاتی فراروی توسعه همزمان اقتصادی و حفاظت از اکوسیستم ها در نواحی شهری وجود دارد که این دقیقاً سبز راه ها هستند که مکانیزمی را که توسعه و حفاظت را در شهرها متوازن می نماید، ارائه می دهند.
سبزراه ها وسیله ای برای تلاقی احتیاجات عمومی در مورد سه فایده احیا، حفاظت محیطی و محافظت از منابع تاریخی و فرهنگی می باشند. [7]سبز راه ها یک جنبش بین المللی عمومی و یک مفهوم برنامه ریزی استراتژیک هستند که در قرن گذشته در آمریکا در پاسخ به تغییرات محیطی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی نمو یافته اند. ازدیاد پراکندگی - عدم تمرکز - ، پراکنش شهری علائق را به مدل ها و روش های برنامه ریزی جایگزین سوق داده است.
احتیاج به مفهوم سبز راه ها به واسطه دیدگاه استراتژیک آن، سابقه آن در همبستگی موفق دیدگاه های از بالا به پایین و از پایین به بالا ،اتصالات فیزیکی و سازماندهی شده می باشد. سبز راه ها همچنین یک شبکه اجتماعی و سیاسی که مردم با ارزش های گوناگون و دیدگاه های مختلف مربوط به کاربری زمین و برنامه ریزی را پیوند می دهد. این شاید خاص ترین ویژگی سبز راه ها باشد که آن را از سایر مفاهیم برنامه ریزی منظر متمایز می کند
واژه هایی که برای مسیر سبز استفاده می شوند:
- راه های حیات وحش
- فضاهای باز یا مسیرهای زیستی که ساکنان شهرها را به هم وصل می کند
- مسیرهای باز که فضاهای سبز و بزرگ را به هم وصل می کند و یک شهر را به هم متصل نگه می دارد.
یک سبز راه یک فضای باز خطی است که در طول هر کریدور طبیعی همچون یک کناره رودخانه، دره رود یا شیارها یا از راه خشکی در طول یک راه آهن برای برآوردن اهداف تفریحی کشیده شده اند. یک فضای باز که پارک های خطی، منابع طبیعی، مشخصه های فرهنگی یا مکان های تاریخی را به یکدیگر و به نواحی مسکونی ارتباط می دهد. یک سبز راه یک ارتباط دهنده است؛ یک الگو از نواحی حفاظت شده که سایر مناطق حفاظت شده همچون مناطق طبیعی یا سایت های تاریخی را به یک کل بزرگتر پیوند می دهد. [8] در ادامه بعد از نگاهی گذرا بر تاریخچه مسیر سبز، شمایی از شکل گیری مسیر سبز مطرح می شود تا مقدمه ای برای معرفی چند مسیر سبز در نقاط مختلف جهان و معیارهای به کار برده شده در این طرح ها باشد.
دیدگاه ها
یک جریان جامع از تعاریف در سبزراهها بوسیله Charls Little، نویسنده مشهور کتاب “ سبز راهها برای امریکا green ways ” "for America در سال 1990 حاصل شده است. در این کتاب یک سبزراه این چنین تعریف شده است:
-1 یک فضای باز خطی در طول هر کریدور طبیعی همچون یک کناره رودخانه، دره رود یا قله کوه
2. هر مسیر طبیعی یا منظرسازی شده برای حرکت پیاده یا دوچرخه.
3. یک فضای باز ارتباط دهنده که پارک ها، ذخائر طبیعی، ویژگی های فرهنگی یا مکان های تاریخی با یکدیگر و با نواحی مسکونی را به هم ارتباط می دهد.
4. پهنه معین یا پارک های خطی که همچون پارک وی - باغ راه-بزرگراه - یا کمربند سبز طراحی شده اند.
