بخشی از مقاله
چکیده
از اولین تجارتهایی که بین ملتها در طول تاریخ ثبت شده مبادلات بازرگانی ابسیدین و سنگ چخماق در عصر حجر است. بوسانکوات از محققانی است که تجارت سنگ را در حفاری سال 1901م کشف کرده است. تجارت سنگ، اولین بار در جنوبغرب آسیا آغاز شد. گمان میرود که از ابسیدین به عنوان یک ماده برای تهیهی ظروف و یا ابزار برش استفاده میکردند. بعدها استفاده از سنگها به عنوان جواهرات و لوازم تزنی مخصوصاً از سنگهای عقیق و فیروزه مربوط به تاریخ مصر است. در کاوشهای اهرام مصر فیروزههایی یافت شده که بیش از 6000 سال قبل، در مراسم تدفین مقامات سلطنتی مورد استفاده قرار گرفته بود.
حدود 4000 سال پیش معدنکاوان ایران در نیشابور به گونهای از فیروزه دست یافتند که به فیروزه رنگ آسمانی معروف است. در شمال آمریکا اولین کاربرد شناخته شده از فیروزه، به بیش از 2000سال قبل در منطقه چاکوکانیون برمیگردد. در این منطقه که روزگاری یکی از قطبهای تجاری منطقهی نیومکزیکو آمریکا به شمار میرفت؛ هنرمندان باستانی مهرهها، آویزههای مرصع-کاری و تندیسهای کوچک از فیروزه را تولید مینمودند.
در ایران باستان سنگ جواهر فیروزه را در مچ دست و یا دور گردن میآویختند و از آن برای محافظت در برابر حوادث غیرمترقبه و مرگ استفاده میکردند. قدیمترین تراش از فیروزه معدن نیشابور مجسمهای است به شکل یک گوساله که حدود 7 هزار سال قدمت دارد و در موزهی ایران باستان نگهداری میشود. آنچه در این مقاله مورد بررسی قرارگرفته تاریخچه حفاری از معدن فیروزه نیشابور، تاریخ اقتصادی و تجارت فیروزه در مسیر راه ابریشم و بازسازی این راه در همین سالهای اخیر و عبور آن از شهر نیشابور و فیروزه در دورههای مختلف باستانی و اشارهای به سنگ درمانی در طب سنتی است.
این جاده از شهرستان توان هوانگ در چین شروع و به ترکستان شرقی امروزی میرسید، از درون آسیای مرکزی میگذشت و از سمرقند و بخارا عبور کرده در بخارا بخش اصلی آن از راه مرو، سرخس به نیشابور و گرگان میآمد. نیشابور در آن روزگار یکی بزرگترین مراکز دانش و به عنوان نماد تاریخ و فرهنگ ایران محسوب میشد. این منطقه بهدلیل آب و هوای خوب و شرایط مناسب زندگی و منابع غنی، یکی از نقاط مهاجرپذیر و سکونتگاهی مورد توجه قرار داشت. آثار باستانی بهجا مانده که امروزه بعضاً مورد کاوش قرار گرفتهاند محوطههای آلب ارسلان، کهندژ، تپههای طلایی، نصیرآباد، حصارلو، سبزپوشان، شادیاخ و غیره، همگی به وجود تمدنهای باستانی اشاره دارد با اینکه هنوز محل دقیق نیشابور قدیم مشخص نشده است.
بنابراین قبل از اینکه نیشابور به خاطر وجود معادن غنی فیروزه معروف شود از تمدن بسیار ارجمند سهم میبرده است. نیشابور بزرگترین شهر خراسان بوده و شادیاخ یکی از محلههای قدیمی نیشابور محل سکونت امیران و پادشاهان و هنرمندان و درباریان بوده است و کاخ شادی یا شادی کاخ در همین محله قرار داشته است. - گرایلی، - 1357 بنابراین جادهی ابریشم را چینیها با استفاده از جادهی شاهی دوره ساسانی به همین منظور که هم ارتباط تمدنی و فرهنگی با نیشابور برقرار کنندمجدداً، بازسازی و از این شهر عبور دادند و هم اینکه بتوانند تجارت و بازرگانی را با مردم این منطقه ادامه دهند.
چینیها ابریشم و ادویه به این شهر میآوردند و با اینکه خودشان هم معدن فیروزه داشتند، ولی به مرغوبیت فیروزهی نیشابور نمیرسید لذا از این شهر سنگ فیروزه میخریدند. حتی در قبال فروش ادویه و ابریشم به جای پول هم سنگ فیروزه میگرفتند. اصطخری، کوههای نیشابور را معدن فیروزه دانسته است. - اصطخری: . - 205 گزارش جغرافینگاران قدیمی حاکی از تولید انواع منسوجات در نیشابور و استخراج مرغوبترین سنگ، از معادن آنجا بهخصوص سنگ فیروزه است که گویای نقش تاثیرگذار نیشابور در مبادلات بازرگانی راه ابریشم است. - سایت نیشابور سرزمین بینالود -
-2باستانشناسی راه ابریشم و فیروزه نیشابور
نیشابور در مسیر جنوبی راه ابریشم قرار داشت. یعنی جاده با گذشتن از مرزهای چین وارد قرقزستان شده و پس از آن وارد سرزمین فرغانه و پس از گذر از سمرقند و بخارا، به مرو و سرخس کنونی میرسیده، از سرخس تا نیشابور منازل رباط شرف، توس نوغان، طرق و شریف آباد قرار داشت. منازل نیشابور هم تا ری، عبارت بودند از دشت جوین، پل ابریشم، بسطام یا شاهرود، دامغان و خوار. آنچه در منابع تاریخی و قدیمی آمده، چین به ایران ابریشم صادر میکرد و از ایران قالی و سنگهای گرانبها و پارچه وارد میکرد که یکی از اقلام سنگهای گرانبها فیروزه نیشابور بوده است. - عبدلی و گرکنی، - 1391 قابل ذکر است که قدیمترین راه بزرگ ایران جادیشاهی نام داشت که از بابِل شروع میشد و با گذر از تنگنای زاگرس به کرمانشاهان و همدان - اکباتان - میرسید و شعبهای از آن به ری میرفت. راه ابریشم را در مسیر جادهی شاهی ساختهاند که در واقع راه نو بنیادی نیست.
