بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به رشد شهر نشینی وافزایش تولید سفر و ارتباط مستقیم آن با چالشهایی درترافیک شهری توجه به علم مهندسی ترافیک در شهرسازی دارای اهمیت انکار ناپذیر است . توجه به سطح کیفیت کاربری معابر و میزان سرویس دهی مناسب از جمله پارامترهای مورد توجه است . توجه به راههای درون شهری که به خیابان معروف می باشندو بخش اعظمی از سطح شهر را به خود اختصاص می دهند، در اکثرشهرها بعد از کاربری مسکونی مساحت تحت اشغال شبکه معابر در درجه دوم و حتی در بعضی از شهرها سطح شبکه معابر از سطح کاربری مسکونی نیز بیشترمی باشد .معابر از زیرساخت های اصلی در سیستم حمل و نقل ترافیک بوده و هر معبر دارای جایگاه و عملکرد خاصی در ساختار شبکه معابر میباشد .
جایگاه و عملکرد هر معبر با توجه به موقعیت قرار گیری در شبکه معابر و نیز ویژگی های معابر متصل به این معبر تعیین می شود .در نتیجه برای آنکه یک معبر بتواند نقش عملکردی خود را بخوبی ایفا نماید، علاوه بر توجه به اصول فنی در طراحی، خود معبر نیز باید در ساختار طراحی شهر نیز از موقعیت مناسبی برخوردار باشد.رعایت سلسله مراتب عملکردی شبکه های ارتباطی از مهم ترین پارامترها در عملکرد معابر است . عدم رعایت سلسله مراتب در طراحی واجرای معابر سبب کاهش ظرفیت و خدمات و کارائی مسیر می گردد ، این مقاله به بررسی رابطه ی متقابل مهندسی ترافیک و شهر سازی می پردازد.
واژه های کلیدی
مهندسی ترافیک ، عدم رعایت سلسله مراتب ، اصول شهرسازی ، طرح جامع ترافیکی
مقدمه
شبکه های ارتباطی بستر ایجاد ارتباط مناسب بین انسان،کاربری زمین و فعالیتهای شهری می باشند .شبکه های ارتباطی به عنوان مهم ترین رکن حمل و نقلی در شهرمعمولاً عهده دار شش نقش جابجایی، دسترسی، اجتماعی ،ایجاد بستری برای ارتباطات اجتماعی نظیر کار، گردش، بازی، ملاقات و ... - معماری شهری، تأثیرات آب و هوایی و اقتصادی می باشند. یک معبر درون شهری عمدتا بیش از یک نقش را به عهده می گیرد و حتی ممکن است بعضی از این نقش ها نظیر جابجایی با اجتماعی وجابجایی با دسترسی با یکدیگر در تعارض باشند .به هنگام طبقه بندی شبکه راه ها و همچنین تعیین اجزاء راه باید به همه نقش هایی که راهعملاً به عهده خواهد گرفت، توجه شود.
با توجه به تعریف شهرسازی،شهرسازی: مجموعه ای از علوم معماری و برنامه ریزی های اجتماعی که در قالب »هنر شهر« ارائه می گردد، شهرسازی نامیده می شود. در واقع می توان شهر را به صورت یک منزل بزرگ تشبیه کرد که لازم است از صفات وفوائد مختلفی برخوردار باشد تا بتواند آسایش سکنه ی آن منزل را فراهم نماید و محیط آرام و دلپذیری جهت یک زندگی اجتماعی مناسب را به وجود آورد.
شهرسازی وابستگی کامل به علوم مختلفی دارد و در حقیقت یک معمار - آرشیتکت - طراح و شهرساز لازم است به علوم مختلفی از قبیل برنامه ریزی شهری، جامعه شناسی، روان شناسی اجتماعی، جغرافیایی شهری و... آشنایی کامل داشته باشد.با توجه به اهمیت موارد فوق بررسی و سامان دهی راه ها و گذر گاه ها از اولویت اولیه شهرسازی است که این خود لزوم توجه هر چه بیشتر به علم ترافیک و آشنایی با معابر و کالبد های شهر تاکید دارد ، این مقاله به بررسی رابطه ی متقابل مهندسی ترافیک و شهر سازی می پردازد و راهکار هایی را برای هر چه بهتر شدن حمل و نقل شهری ارائه می کند .
مهندسی ترافیک
جزئی از مهندسی راه و ترابری است که درباره برنامه ریزی، طرح هندسی، عملیات ترافیکی، راه ها، خیابان ها، بزرگراه ها، شبکه ها، پایانه ها، زمین های اطراف و روابط آن با سیستم های حمل و نقل بحث می کند. مطالعات مشخصات و علم اندازه گیری ترافیک و میزان سفر، مطالعه قوانین اساسی و مربوط به جریان و ایجاد ترافیک در مسیرها و گذرها و سایر معابر. شامل :.1عوامل مربوط به انسان و وسیله نقلیه .2حجم ترافیک، سرعت، تأخیر .3جریان ترافیک، ظرفیت .4شکلهای سفر، عوامل تولید سفر، مبدأ و مقصد .5عوامل مربوط به پارکینگ و پایانه ها عملکرد و استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی می باشد .
برای اینکه شبکه ارتباطی بتواند نقش های متعدد خود را به درستی ایفا نماید، نیازمند رعایت سلسله مراتب پرهیز از طراحی های مقطعی و الزام و اجبار به جامعیت در طراحی و تاثیر کلیه پارامترهای حمل و نقل در طراحی و سوق دادن طراحی به سمت مردم محور در طراحی می باشد .بدیهی است که رعایت سلسله مراتب در طراحی یکی از مهم ترین عواملی است که می تواند عملکرد مورد انتظار آن معبر را تحقق بخشد .
اختصاص عملکرد خاص به هر معبر با توجه به کاربری های موجود و پیشنهادی و جانمایی کاربری ها با توجه به عملکرد معبر به روشنی میزان فعالیت های اجتماعی، سرعت حرکت وسایل نقلیه، میزان دسترسی، پارکینگ و ... را تعیین می کند. در این راستا عدم تغییر عملکردی معابر پس از طراحی الزامیست . بر اساس آئین نامه طراحی راههای شهری، راههای درون شهری به سه دسته شریانی درجه یک ، درجه دو و معابرمحلی طبقه بندی می شوند .سه نقش جابجایی و دسترسی و اجتماعی معیارهای اصلی طبقه بندی راههای شهری اند.
راههای شریانی درجه یک راهی است که در طراحی و بهره برداری از آن به جابجایی وسایل نقلیه موتوری برتری داده شده وکنترل دسترسی ها اساسی ترین مشخصه هندسی این راههاست نقش های دیگربرای این راهها در نظر گرفته نمیشود .برای کنترل کردن جابجایی راههای شریانی درجه یک پیاده ها و دوچرخه سواران نباید جز به صورت غیر هم سطح از عرض راه بگذرند . راههای شریانی درجه یک به دوگروه آزادراه و بزرگ راه تقسیم بندی می شوند.
معابر شریانی درجه دو به معابری گفته می شود که در طراحی و بهره برداری از آن به جابجایی وسایل نقلیه موتوری برتری داده می شود .برای رعایت برتری، حرکت پیاد هها از عرض خیابان کنترل می شود .راههای شریانی درجه دو خود به دو دسته خیابان های شریانی درجه دو اصلی وخیابان های شریانی درجه دو فرعی - جمع کننده و پخش کننده - تقسیم بندی می شوند. دسته سوم راههای شهری، خیابانهای محلی هستند که در طراحی و بهره برداری از آن به نیاز های دوچرخه سواران و عابران پیاده و دسترسی وسایط نقلیه موتوری اولویت داده می شود .
معابر محلی خود به دو دسته خیابانهای محلی اصلی و خیابانهای محلی فرعی تقسیم بندی می شوند. - - 4 برای آنکه شبکه ارتباطی بتواند کارایی لازم را داشته باشد باید
ترافیک را از داخل بافت مسکونی به تدریج توسط معابر محلی، معابر اصلی - جمع کننده و پخش کننده - ، معابر شریانی درجه دو فرعی ومعابرشریانی درجه 1 اصلی - آزاد راه ، بزرگراه ، کمربندی - به هسته مرکزی و مناطق دیگر شهر هدایت کند.
شبکه ارتباط شهری
بدین ترتیب اگر معابر محلی در بافت مسکونی بی واسطه و ناگهانی به معابر عبوری و درجه دو اصلی ارتباط پیدا کنند، تداخل نامناسبی بین ترافیک آرام مسکونی و ترافیک سریع عبوری پدید می آید که این امر دارای تاثیرات منفی زیادی می باشد.در بافت های مسکونی که ترافیک آرام سواره با جریان ترافیک پیاده در آمیخته است، عبور ترافیک سریع با ایجاد آلودگی هوا، صوتی و...آرامش سکونت را برهم زده و امنیت عابران را به خطر می اندازد .
در چنین محیطی معابر محلی قادر به ایفای نقش های تعیین شده خوددر طراحی نخواهند بود. در معابر اصلی شهر که برای جابجایی بین مناطق مختلف شهر و یا برای دسترسی به محورهای دروازه ای شهر مورد استفاده قرار می گیرد، حجم ترافیک بیشتر و سرعت آن بالاتر است .در این مسیرها اگر معابر محلی متعدد به معبر متصل گردند و یا کاربری های خدماتی در پیرامون معبرشکل گیرند، توقفهای پیاپی و کاهش سرعت های ناگهانی برای ورود و خروج به این معابر و یا دسترسی به این کاربری ها باعث ایجاد اختلال در جریان ترافیک سریع شده و ظرفیت معبر را کاهش می دهد.
در این مقاله به منظور بررسی تاثیر عدم رعایت سلسله مراتب شبکه ارتباطی بر سرعت و زمان سفر بخشی از شبکه معابر شهر آمل خیابان امام خمینی به عنوان نمونه موردی انتخاب شده و با ارائه طرح پیشنهادی برای هدایت کلی جریان ترافیک به یک شریان اصلی و کنترل جریان با بن بست کردن بعضی از معابر راهی برای کنترل جریان ترافیک ارائه شده است . شبکه های ارتباطی وضع موجود را در منطقه مورد نظر نشان می دهد .همانطوریکه از تصویر مشخص می باشد تعداد زیادی کوچه های 6 و 8 متری با عملکرد محلی فرعی به یک خیابان اصلی با عرض 45 متر که دارای عملکرد شریانی درجه 2 اصلی می باشند متصل شده اند.
برای بررسی نقش سلسله مراتب عملکردی شبکه ها، در طرح پیشنهادی برای تمام دسترسی های محلی بن بست ترافیکی اعمال شده است و ترافیک داخل محلات در این حالت از طریق شبکه های با عملکرد محلی اصلی و دو فرعی به خیابان اصلی انتقال می یابند .عملکردی پیشنهادی را که سلسله مراتب در آن رعایت شده است نشان می دهد. توجه به سطح سرویس مربوط راه از اهمیت بالایی برخوردار است با توجه به افزایش روز افزون جمعیت شهرنشین سطح سرویس معابر دائم در حال تغییر است و برای آن که معبر از سطح سرویس مقبول بین B-D برخوردار باشد باید مواردی رعایت شود.
ارتقای سطح معابر شامل :
تعریض معابر و تقاطع و حذف زاویه های کور و قوس ها و پیچ های تند- اصلاح حرکت ها و گردش ها، احداث خطوط راست گرد و چپ گرد در تقاطع ها- اجرای طرح های مهندسی در تقاطع ها به منظور جداسازی ترافیک- احداث پارکینگ باتوجه به نیازهای مختلف- نصب پارکومتر در معابر عریض و مدیریت پارک حاشیه ای- احداث گذرگاه های شبدری_ احداث بزرگراه ها و جاده های کمربندی- تهیه نقشه جامع ترافیکی است.
توسعه و اصلاح وسائل نقلیه عمومی:
توسعه و افزایش خدمات اتوبوسرانی، مینی بوس رانی، اصلاح وضعیت فعلی تاکسیرانی به منظور افزایش کارآیی حمل و نقل و قرار گرفتن در حمل نقل عمومی- توسعه و اصلاح مسیر حرکت اتوبوس ها-اجرای برنامه زمانبندی اتوبوس ها-ایجاد خطوط اتوبوسرانی سریع و مسیر توقف کوتاه-احداث ترمینال های اتوبوسرانی-آموزش، تشویق و ترغیب مردم در جهت استفاده از وسایل نقلیه عمومی-ایجاد امکانات برای پارک کردن در ترمینالهای اتوبوس رانی اموری که انجام آن از وظایف راهنمایی و رانندگی است: حدود وظایف قانونی و دامنه عملکرد سازمان انتظامی راهور بسیار وسیع است .
علائم و تجهیزات کنترل ترافیک
توسعه و اصلاح علائم و تجهیزات کنترل ترافیک باتوجه به مقررات و قوانین موجود، کنوانسیون ها و علائم راه ها که شامل مدیریت و اعلام نظر در موارد ذیل است:
نظارت بر نصب علائم کنترل ترافیک در کلیه چهارراه ها- نظارت بر نصب تابلوها در طول راه ها با ضوابط مربوطه- نظارت برانجام خط کشی ها و توسعه ی آنها- نظارت برنصب و بکارگیری، سیستم های راهنمایی و چراغ های کامپیوتری- نظارت بر استفاده از تلویزیون های مداربسته از طریق نصب دکل های مجهز به دوربین- ایجاد ممنوعیت و محدودیت ترافیکی در خیابان های اصلی- ایجاد ممنوعیت و محدودیت تردد وسائل نقلیه سنگینی به داخل شهر- ایجاد ممنوعیت و محدودیت ترافیکی در خیابان های اصلی- ایجاد ممنوعیت و محدودیت تردد وسائل نقلیه سنگینی به داخل شهر می باشد.
