بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله تعیین الگوی بهینه زراعی برای بدست آوردن حداکثر درآمد خالص در ریسک های مختلف و در شرایط کم آبی با استفاده از مدل موتاد-هدف می باشد، بدین منظور از اطلاعات یک مزرعه 80 هکتاری استفاده شده است. الگوی کشت بهینه مزرعه در چند حالت عدم توجه به ریسک - برنامه ریزی خطی ساده - و سپس حالت های مختلف درآمدانتظاری و ریسک بررسی شد
نتایج حاکی از آن است که با افزایش ریسک، میزان درآمد مورد انتظار نیز افزایش می یابد و محصولات پیاز و چغندرقندکه نوسانات زیاد قیمت و ریسک بالایی دارند زیرکشت قرار خواهند گرفت. همچنین تمایل کشاورز برای کاشت گندم که دارای یک قیمت تضمینی و درآمد مطمئن اما کمتر از پیاز و چغندر است کاهش خواهد یافت. همچنین ذرت دانه ای و آفتابگردان درهیچ کدام از الگوها وارد نشدند که می توان علت آن را رقابت با سایر محصولات درمحدودیت ها به خصوص آب دانست.
مقدمه
در جهان امروز یکی از مشکلات اساسی بشر تامین نیازهای غذایی است، به گونهای که امنیت غذایی به عنوان یکی از اهداف مهم سرلوحه برنامههای دولتها قرار گرفتهاست. از سوی دیگر تولید کشاورزی خود نیازمند دو گروه عوامل تولیدی میباشد. گروه اول؛ عوامل فیزیکی تولید از قبیل زمین، بذر، آب، نیروی کار و غیره که وجود آنها از نظر کمی و کیفی شرط لازم تولید است و گروه دوم عامل غیر فیزیکی تولید که ریشه در مدیریت و اقتصاد کشاورزی دارند. بنابراین به منظور تولید کشاورزی مطلوب و بهینه، وجود عوامل فیزیکی و غیر فیزیکی تولید در کنار هم لازم و ملزوم هم میباشند.
امروزه تعیین الگوی بهینه کشت و ترکیب نهادههای کشاورزی، بررسی الگوهای مختلف کشت و روشهای متفاوت برای برآورد تقاضای آب آبیاری کاربرد فراوانی یافته است.استفاده مطلوب و بهینه از منابع طبیعی و انسانی از اهداف مهم اقتصادی و اجتماعی است که در این رابطه، ایجاد تغییرات اساسی و همه جانبه در ساختار کشاورزی موجود، مشارکت گسترده نیروها و مدیریت مطلوب عوامل تولید، لازمه رشد و توسعه در بخش کشاورزی کشور می باشد
بنابراین طراحی و تنظیم الگوی کشت به علت تعیین مقادیر سطوح زیر کشت و ترکیب مناسب محصولات، از اهمیت خاصی برخوردار بوده و بایستی به نحوی انجام پذیرد که علاوه بر استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود و قابل دسترس، تأمین نیازهای منطقهای و ملی را نیز در نظر گرفته باشد
طراحی الگوی کشت، فرآیندی پیچیده و متأثر از عوامل متعدد و متنوعی است که بررسی آن طراحان الگو را در مواردی ملزم به جمعآوری انبوهی از دادهها و اطلاعات می کند. همچنین انتخاب روش پردازش و تحلیل و تلفیق اطلاعات گردآوری شده با توجه به معیارهای تخصصی، امری بسیار مهم بوده و نقشی تعیین کننده دارد
در الگوهای زراعی فعلی از یک الگوی بهینه اقتصادی که بر اساس اصول برنامهریزی تنظیم شدهباشد، استفاده نمیشود. بطور کلی کاربرد روش برنامهریزی خطی به سبب تلاش برای رسیدن به اهداف متعدد وبعضاً متضاد مدیران، نسبت به بسیاری از روشهای دیگر برنامه ریزی اقتصادی برتری نسبی داشته و امید است که کاربرد اصولی این روش و نتا یجی که میتواند برای تولیدکنندگان در بر داشته باشد باعث جلب توجه بیشتر آنانو خصوصاً سیاست گذاران و برنامهریزان کلان اقتصادی و مسئولان اجرایی را فراهم آورد
به طور معمول از این روش برای حداکثر کردن سود ”بازده برنامه ای“ یا به منظور حداقل ساختن هزینههای یک واحد تولیدی استفاده میشود
کشاورزان یک درآمد مطمئن، هر چند پایین تر را بر درآمد های بالا و بی ثبات ترجیح می دهند
میزان تمایل به ریسک زارعین نقش موثری در پذیرش یا عدم پذیرش الگوها و فن آوریهای جدید ارائه شده از سوی مراکز تحقیقات کشاورزی دارد. آگاهی بیشتر نسبت به تمایلات ریسکی زارعین، امکان اتخاذ سیاستها و تدوین برنامههای موثرتری را برای توسعه فراهم می کند
بنابراین چشمپوشی از رفتار ریسکپذیر و تأثیر ریسک بر درآمد کشاورزان در مدلهای برنامهریزی مزرعه اغلب موجب نتایج غیر قابل قبول برای کشاورزان شده یا سیاستهایی را پیش پای مدیریت مزرعه گذاشته است که در عمل این طور اتفاق نمیافتد
به منظور حل این مشکل دانشمندان مدلهای متعددی ارائه کرده اند. از جمله مدل حداقل انحرافات مطلق کل که در آن کل انحرافات منفی شود ناخالص فعالیتهای زراعی از میانگین چندساله آن حداقل میشود و نیز مدل موتاد – هدف که درآن سود ناخالص کل با وجود یک سری محدودیتها، همچون محدودیتهای مربوط به ریسک، حداکثر می شود.
خلیلیان و موسوی - - 1384 در مطالعه خود، با استفاده از روشهای برنامهریزی ریاضی ریسکی - الگوی موتاد- هدف - برای دو حالت استفاده و عدم استفاده از سیستمهای آبیاری تحت فشار تحلیلهایی ارائه دادند. نتایج نشان دادند که بکارگیری این سیستمها باعث کاهش ریسک و در نهایت، افزایش نسبت بازده به ریسک میشود
حسنشاهی - 1385 - در مطالعهای در شهرستان ارسنجان با استفاده از مدل موتاد ؛ پیشرفته و موتاد ؛هدف نشان داد که با تغییر پارامتر ضریب ریسک ، ضمن ثابت ماندن سود ناخالص و ریسک درآمدی، ترکیب کشت تغییر میکند. در اینباره ذرت و گوجه فرنگی بیش از همه از تغییر ضریب ریسک متأثر شدند
ترکمانی و کلایی - 1378 - در تحقیقی به مقایسه کارایی و کاربرد روشهای برنامه ریزی توأم با ریسک موتاد و موتاد- هدف پرداختند. مقایسه روشهای پیش گفته با مدل برنامهریزی خطی نشان داد که در بالاترین ریسک ممکن نتایج سه مدل موتاد، موتاد- هدف و برنامهریزی خطی یکسان است. افزون بر آن با افزایش ریسک، الگوی برنامهریزی توأم با مخاطره تمایل به جایگزین کردن محصولات پربازده به جای سایر محصولات پیدا می کند
زیمت و اسپرین - - 1986، در مقالهای باعنوان تحلیل محصولات و دامهای مزارع روستای جفرسون در ایالت فلوریدای آمریکا از مدل هدف - موتاد استفاده کردند. نتایج مطالعه آنها نشان داد که اگرکشاورزان از ریسک چشم پوشی کنند تنها محصولات بادام زمینی و هندوانه وگاوپرواری وارد الگوی بهینه شد. ولی با در نظر گرفتن ریسک الگو علاوه برمحصولات قبلی، سویای آبی و پرورش گوساله نیز وارد الگوی بهینه شد.
سینگ و همکاران با استفاده از مدل برنامه ریزی خطی، الگوی بهینه کشت را با هدف حداکثر کردن درآمد خالص در منطقهای از پاکستان تعیین کردند، که در این مدل، میزان زمین و حداقل کشت گندم و برنج برای نیازهای غذایی کشاورزان به عنوان محدودیتهای مدل در نظر گرفته و بر اساس نتایج حاصله، سودآورترین کشت منطقه، کشت محصول گندم تعیین گردید
آدسینا و همکاران“ 2002” در منطقه ساوانا در آفریقا به منظور ارزیابی ریسک، برنامه ریزی ساده ریسکی را به کار بردند تا آثار ریسکی قیمت و عملکرد را بر درآمد کشاورزان خرده پا در منطقه تعیین کند؟ این مطالعه نشان داده است که با در نظرگرفتن ریسک قیمت و عملکرد، احتمال افزایش درآمدکشاورزان وجود دارد.
هدف پژوهش حاضر بررسی اثرات ریسک، کمبود نهادههای تولید در شرایط کم آبی و ارائه کاربرد روشهای برنامهریزی توام با ریسک - موتاد- هدف - در طراحی الگوی کشت زراعی برای یک مزرعه 80 هکتاری درحاشیه شهر ملاثانی - رامین - است.
مواد و روش ها
مدل موتاد- هدف ، حالتی از برنامه ریزی ریاضی است که ریسک را وارد تصمیمگیری های مربوط به برنامه ریزی برای فعالیتهای مزرعه می کند؟ در مدل موتاد- هدف درآمد مورد انتظار ”میانگین درآمد“ را به شرط محدودیت روی انحرافات کل از یک هدف درآمدی ثابت ماکزیمم میکنیم. در واقع در این مدل ریسک به صورت انحرافات منفی از هدف درآمدی ثابت اندازه گیری میشود. تابع مطلوبیت فرض شده برای مدل موتاد- هدف به شکل زیر است
که در آنT درآمد و R سطح درآمد هدفاند؟ از آنجا که تابع مطلوبیت بالا، صعودی و مقعر در R - وشکسته شده در - T است، پس فرد مورد نظر ریسک گریزاست. مطلوبیت مورد انتظار تابع فوق به صورت زیر است
که درآن E - R - بیانگر درآمد مورد انتظار، E - u - مطلوبیت های مورد انتظار و E - ND - مقدارمطلق انحراف منفی ازهدف میباشد. پس با E - ND - و E - R - های متفاوت می توان E - u - مطلوبیت های مورد انتظار متفاوتی داشت - هیزل و نورتن . - 1986 به بیان دیگر می توان تابع مطلوبیت را به صورت زیر نیز تعریف کرد
