بخشی از مقاله
چکیده:
کشاورزی به خصوص در کشورهای کمتر توسعه یافته،عمدتاً فعالیتی ریسکی است و تصمیم گیری ها و فعالیت های بهره برداران،معمولاً تحت تاثیر پدیده ها و جنبه های مختلف آن قرار دارد. به باور بسیاری از اقتصاد دانان کشاورزی بیمه محصولات کشاورزی یکی از مناسبترین راهکارها برای مقابله با این ریسک در جهت کمک به درآمد کشاورزان و متقابلاً اقتصاد روستا است. بنابراین در این مطالعه ضمن بررسی وضعیت بیمه شهرستان بهشهر با استفاده روش برنامهریزی ریاضی تارگت – موتاد به طراحی الگوی بهینه زراعی در جهت ارتقا وضعیت کشاورزان شهرستان بهشهر پرداخته شده است.
نتایج تحقیق نشان داد که اعمال هریک از بیمه های قیمت، عملکرد و درآمد بر روی الگوی بهینه کشت تأثیر گذاشته و آن را تغییر می دهد. بین ریسک و بازدهی رابطه مستقیم وجود دارد. بطوریکه با افزایش ریسک، مقدار درآمد نیز افزایش پیدا کرده و محصولاتی که نوسان بیشتری در سودآوری - ریسک - دارند، جایگزین سایرین می شوند و در الگوی کشت زمین بیشتری را به خود اختصاص می دهند.
مقدمه:
بخش کشاورزی به دلیل برخورداری از رشد مستمر و پایدار اقتصادی، نقش تامین غذا و امنیت غذایی بر پایه منابع داخلی، همچنین حفاظت از منابع پایه تولید، بازدهی سرمایه، ارزآوری، ارزبری کمتر، ایجاد عدالت اجتماعی در قیاس با سایر بخش های اقتصادی کشور از اهمیت ویژه ای بر خوردار است - فیتا5، . - 2006 با این وجود سرمایه-گذاری در بخش کشاورزی به دلیل ماهیت خطر پذیری ناشی از بی ثباتی طبیعت و قطعیت نداشتن شرایط جوی و عدتاًقا نبود ثبات در درآمدهای مزرعه و زیان دیدن تولیدکنندگان، نیازمند امنیت و تضمین در برابر ریسکهای موجود است.
این مخاطرات موجب نگرانی نهادهای اعتبار دهنده به کشاورزی می شود، به گونه ای که این نهادها درصددند راه حل هایی برای کاهش خطر باز پرداخت وامهای خود بیابند، از سوی دیگر سرمایه گذاران نیز اغلب ترجیح می دهند سرمایههای خود را در زمینههای کم خطر به کار گیرند حتی اگر منافع کمتری برای خود و جامعه به همراه داشته باشد. لذا استفاده از ابزار عمومی به منظور کم کردن ریسک از طریق توزیع آن در میان بهره برداران جای گاه خاص و اهمیت فراوان دارد - ترکمانی، . - 1377 در اکثر کشورهای در حال توسعه و حتی بسیاری از کشورهای توسعه یافته، دانشمندان و سیاستگذاران را به تهیه راهکاری مناسب در جهت کاهش ریسک این مخاطرات وا داشته است - ترکمانی، . - 1377 بیمه محصولات کشاورزی یکی از مناسبترین راهکارها در جهت کم کردن ریسک ناشی از مخاطرات برای توسعه هر چه پایدارتر کشاورزی می باشد.
به عبارتی دیگر در بین سیستم های مختلف حمایت از تولید کنندگان بخش کشاورزی، دامداری و جبران خسارات و زیان های آنها، بیمه محصولات کشاورزی به عنوان یکی از ابزارهای حمایتی مناسب جهت حمایت از منابع مالی تولیدکنندگان و سرمایهگذاران این بخش ها در هنگام بروز حوادث قهری و طبیعی، از بین صاحب نظران علوم اقتصاد کشورها مورد تاکید جدی قرار گرفته است و در نظام های مختلف کشاورزی و دامداری اکثر کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته جهان اعمال می شود - ترکمانی، . - 1375 در رابطه با اهمیت الگوی کشت و رابطه آن با بیمه محصولات کشاورزی میتوان گفته که، از عوامل اصلی و شناخته شده توسعه پایدار کشاورزی، تعیین الگوی مناسب کاشت، با توجه به توانمندی خاک و اقلیم در استفاده بهینه از منابع خاک، آب و سرمایه برای افزایش تولید محصول و جلوگیری از تخریب بیشتر منابع طبیعی امری ضروری است.
ایجاد الگوی مناسب کاشت جزء با اتکاء به شناخت استعداد اراضی، توجه به شرایط اقتصادی، اجتماعی و جامع نگری دقیق میسر نخواهد بود. در سال های اخیر مفاهیم و دیدگاه های جدیدی در زمینه بهره برداری از منابع در تولیدات کشاورزی مطرح شده است، که این دیدگاه ها ناخودآگاه در عملیات کشاورزی سنتی نهفته بوده است - وزارت جهاد کشاورزی، . - 1389 بی توجهی به ریسک در مدل های قدیمی برنامه ریزی مزرعه اغلب باعث نتایجی شده که با آن چه در عمل کشاورزان انجام می دهند متفاوت است. با کاهش ریسک، سود ناخالص نیز کاهش می یابد. بدین معنی که کشاورزان ریسک گریز ناچارند تا به سود ناخالص کمتر تن در دهند. در صورت وجود طرح بیمه تخصیص منابع طوری صورت می گیرد که گویی در شرایط عدم ریسک قرار داریم.
به عبارت دیگر بیمه به آنها اجازه را می دهد تا در انتخاب نوع و میزان مصرف نهاده ها و سطح تولید طوری رفتار نمایند که گویی ریسک خنثی هستند - ترکمانی و فلسفیان، - 1383 در رابطه بیمه محصولات کشاورزی و مقابله با ریسک مطالعاتی زیادی چه در خارج و چه در داخل انجام گرفته در زیر به چند مطالعه اشاره میشود. ترکمانی و صبوحی - 1383 - ، گرایش به مخاطره کشاورزان با استفاده از برنامه ریزی ریسکی توافقی بررسیکردند. در این مطالعه با به کارگیری مدل موتاد در غالب برنامه ریزی چند منظوره با اهداف حداکثر کردن بازده انتظاری و حداقل کردن میانگین انحراف بازده، ضریب ریسک گریزی زارعین مورد مطالعه تعیین گردید. در این راستا، ابتدا مجموع کارا تعیین و سپس با استفاده برنامه ریزی توافقی، مجموعه توافقیمشخص شد.
طبق نتایجبدست آمده سطح ریسک گریزی اکثر زارعین مورد مطالعه بالا می باشد. ترکمانی و فلسفیان - 1383 - ، مزیت های استفاده از انواع بیمه را با استفاده از روش برنامه ریزی توأم با ریسک موتاد هدف را بررسی کردند. نتایج مطالعه نشان داد که به کار گرفتن بیمه باعث تغییر الگوی بهینه کشت می شود. در این رابطه با بکارگرفتن بیمه درآمد، ریسک پذیری زارعان افزایش یافت و آن ها به کشت محصولات با ریسک بالاتر تشویق شدند.
به طور کلی نتایج بدست آمده از این مطالعه حاکی از آن بود که استفاده از بیمه درآمدی برای محصولات با نوسان قیمتی بالا، بسیار مناسب و دارای مزیت می باشد. ترکمانی و کلایی - 1378 - ، در مطالعه ای، تأثیر ریسک بر الگوی بهینه بهره برداران منطقه ورامین با مقایسه روش های برنامه ریزی ریاضی توأم با ریسک موتاد و تارگت موتاد بررسی نمودند. در این مطالعه نشان دادند که در بالاترین ریسک ممکن، نتایج هر سه مدل موتاد، تارگت موتاد و برنام ه ریزی خطی معمولی یکسان است و با افزایش ریسک، مدل های توأم با ریسک، تمایل به جایگزین کردن محصولات دارای بازده انتظاری بالاتر - مانند ذرت دانه ای و پیاز - به جای دیگر محصولات دارند.
حسن شاهی - 1387 - ، در مطالعه خود به تعیین الگوی بهینه - اقتصادی - محصولات زراعی در شرایط وجود ریسک پرداخت در این تحقیق الگوی بهینهکشت محصولات برای شهرستان ارسنجان با مدل هدف – موتاد تعیین گردید و سپس نتایج آن با، نتایج حاصل از مدلهای موتاد پیشرفته، برنامه ریزی خطی و درجه 2 مقایسه شده است . وی پس تخمین مدل، حدود 60 مدل بهینه تحت شرایط ریسک و هدف های متفاوت تعیین و سپس با روش رگرسیون، رابطه ای بین بازده و ریسک رابرآورد نمود. نتایج مطالعات نشان داد که بین ریسک و بازده رابطه مستقیم وجود دارد و همچنین با بالارفتن ریسکسطح زیر کشت محصولات مورد بررسی تغییر می نماید.
بلت و همکاران - 1993 - ، در مطالعه ای درباره کارایی کشاورزان اتیوپی در مقیاس کوچک بر این باورند که با تخصیص منابع به صورت مطلوب و بهینه می توان به بهبود امکانات تولید و درآمد کمک کرد. در این بررسی از ابزارهای تحلیلی برنامه ریزی خطی6 و روش موتاد7 استفاده شد. نتایج نشان داد که اساس افزایش درآمد خالص نقدی مزارع در راستای تخصیص کارای منابع موجود به همراه به کارگیری فن آوری نوین امکان پذیر است.
