بخشی از مقاله
چکیده
تدوین الگوي کشت هر منطقه از دیرباز جزو وظایف اصلی سازمانهایی بوده که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با کشاورزي مرتبط هستند. در مطالعهي حاضر، براي تعیین الگوي بهینهي کشت محصولات عمدهي شهرستان بهبهان با هدف افزایش درآمد کشاورزان، از مدلهاي برنامهریزي ریاضی استفاده شد. اطلاعات مورد نیاز از طریق مصاحبه با کارشناسان جهاد کشاورزي این شهرستان در سال زراعی 1395 -1396و همچنین مرکز آمار ایران جمعآوري گردید.
مناطق مورد بررسی در این مطالعه شامل سردشت، لنگیرات، حومه، دودانگه و تشان بوده که بسته به نوع اقلیم و خاك از محصولات زراعی و باغی متفاوتی برخوردارند. حل مدل پیشنهادي با کمک نرم افزار GAMS و الگوریتم Conopt که از روش سیمپلکس تعمیمیافته در حل مسائل خطی استفاده میکند، انجام گرفت. نتایج نشان داد که با هدف حداکثرسازي سود، سطح زیرکشت و مقدار آب مصرفی در کل شهرستان در حالت بهینه به میزان 2/76 و 4/63 درصد افزایش یافته است.
این شهرستان از منابع آبی کافی براي کشت محصولات سودآوري چون گوجهفرنگی، هندوانه و چغندرقند برخوردار است که سود حاصل از کشت این محصولات در حالت بهینه به ترتیب به میزان 31/58، 29/93 و 32/16 درصد افزایش یافته است. جهت دستیابی به هدف حداکثرسازي سود، پیشنهاد میشود در آینده از برنامهریزي چند هدفه که اهدافی مانند: حداقلسازي مصرف آب، حداکثرسازي استفاده از نیروي کار و حداقلسازي مصرف کود و سموم شیمیایی در نظر میگیرد، بکار گرفته شود.
مقدمه
بخش کشاورزي نقش حیاتی در اقتصاد ملی کشور دارد. به طوري که در حال حاضر، حدود 27 درصد تولید ناخالص ملی، 23 درصد اشتغال و تأمین بیش از 80 درصد غذاي جامعه متعلق به بخش کشاورزي است
از این رو به دلیل اهمیت بخش کشاورزي در اقتصاد کشورهاي در حال توسعه، براي پایدار ماندن کشاورزي به عنوان یک منبع کسب درآمد و به ویژه تولید و تأمین مواد غذایی مورد نیاز، بایستی بر میزان منابع در اختیار کشاورز و عوامل موثر بر تصمیمگیري در تخصیص منابع، تأکید شود
همچنین با توجه به افزایش تولید محصولات کشاورزي، افزایش بهرهوري و بهرهبرداري مطلوب از منابع کمیاب، الزامی است
بهرهبرداري مطلوب از این منابع، افزون بر تأمین تقاضاي جامعه به عنوان یک هدف کلان، میتواند افزایش درآمد بهرهبرداران را که فعالیت کشاورزي براي آنها علاوه بر یک فعالیت اقتصادي، به عنوان شیوهي زندگی نیز محسوب میشود، در پی داشته باشد؛ از این رو، نیاز به تولید محصولات کشاورزي با کاربرد روشهاي گوناگون که در آن به مسائل کمیابی منابع تولید کشاورزي - به خصوص آب آبیاري - توجه شود، امري ضروري است
یکی از راهکارهاي مناسب براي افزایش بهرهوري در بخش کشاورزي، استفادهي بهینه از منابع تولید و به تبع آن، تعیین الگوي بهینهي کشت است
الگوي بهینهي کشت برنامهاي است که با هدف مدیریت بهینهي ترکیب مکانی محصول تدوین شده و با توجه به گستردگی پهنهي مرزي کشور و تنوع اقلیمی مناطق گوناگون، رسیدن به الگوي کشت مناسبی که بتواند حداکثر بهرهبرداري را از عوامل و نهادههاي تولید ایجاد نماید، ضرورتی اجتنابناپذیر است
به طور کلی، هدف از تدوین الگوي کشت، انتخاب ترکیبی از محصولات براي کشت در یک واحد زراعی مشخص با توجه به خصوصیات کشت محصولات مختلف، پیشبینی قیمت آنها در بازار، منابع آب و خاك در دسترس، نیروي انسانی، سرمایه، تجهیزات کشاورزي و موارد مشابه دیگر به منظور بیشینه کردن سود یا درآمد ناخالص آن واحد است
تعیین ترکیبی از محصولات که بتواند بیشترین درآمد را با هزینهي ثابتی نصیب کشاورز نماید و یا کمترین هزینهي ایجاد یک درآمد ثابت را در برداشته باشد، اهمیت ویژهاي دارد؛ یکی از متداولترین ابزارهاي اقتصاد کشاورزي براي رسیدن به این هدف، استفاده از مدلهاي برنامهریزي ریاضی اس
در بسیاري از مطالعاتی که از روش برنامهریزي ریاضی جهت تعیین الگوي بهینهي کشت استفاده نمودهاند، نتایج گویاي این است که الگوي کشت فعلی با الگوي کشت حاصل از روش برنامهریزي ریاضی تفاوت چشمگیري داشته به طوريکه در الگوي حاصل سطح زیر کشت برخی محصولات افزایش، سطح زیر کشت محصولات دیگر کاهش، ولی نهایتا سود با افزایش مواجه گردیده است
این تکنیک در مطالعات بسیاري از جمله؛ جعفرزاده و همکاران، - 1395 - ، ژانگ و گوا - - 2017، لی و همکاران - 2016 - و فیلیپی و همکاران - 2016 - ، پال و باسو - 1996 - ، رومر و رهمان - 1993 - ، سانی و همکاران - 1995 - ، مورد استفاده قرار گرفته است. افزایش درآمد، کاهش مصرف آب آبیاري و افزایش تولید محصولات کشاورزي از نتایج بارز و مهم در اکثر این مطالعات است. در این تحقیق شهرستان بهبهان در استان خوزستان به عنوان منطقهي مورد مطالعه انتخاب شده، که با وسعتی معادل 3195 کیلومتر مربع در جنوب غربی این استان واقع گردیده و جمعیت آن براساس سرشماري نفوس و مسکن سال 1395، معادل 180593 میباشد
در این پژوهش، مراکز خدمات شهرستان بهبهان عبارتند از: حومه، سردشت، لنگیرات، دودانگه و تشان به عنوان نمونه انتخاب شدند. با توجه به محدودیت شدید منابع تولید کشاورزي درکشور - به ویژه آب آبیاري - ، افزایش درآمد در بخش کشاورزي با استفادهي بهینه از عوامل تولید - افزایش بهرهوري - امکانپذیر است. استفادهي بهینه از عوامل تولید، مستلزم تدوین یک الگوي کشت بهینه بوده که به نوبه خود موجب افزایش درآمد کشاورزان میگردد. بنابراین در مطالعهي حاضر با استفاده از مدل برنامهریزي خطی به حداکثرسازي سود ناخالص حاصل از کشاورزي پرداخته میشود.
مواد و روشها
در پژوهش حاضر، دو فاز اصلی به همراه گامهاي مختلف مدنظر قرار گرفت.
فاز :1 جمع آوري اطلاعات
دادههاي مورد نیاز براي پژوهش حاضر به کمک کارشناسان هر محصول، کارشناسان مربوط به جمعآوري اطلاعات هزینهي تولید محصولات مورد بررسی، از طریق مصاحبه گردآوري شده است.
فاز :2 مدلسازي الگوي کشت شهرستان بهبهان
در این مرحله به مدلسازي الگوي بهینهي کشت محصولات کشاورزي در شهرستان بهبهان پرداخته میشود. جزئیات علائم، پارامترها و متغیرهاي مورد استفاده در مطالعهي حاضر در جدول شمارهي - 1 - آورده شده است.
جدول -1 مجموعهها، پارامترها و متغیرهاي بکار رفته در مطالعه
