بخشی از مقاله
چکیده
در این مطالعه، دو هدف دنبال میگردد. ابتدا به ارتباط بین نظریه بازي و برنامه ریزي خطی پرداخته میشود و سپس، کاربرد نظریه بازي براي محصولات زراعی استان گلستان بررسی میگردد. محصولات زراعی شامل گندم، جو، ذرت، نخود،کنجد، پنبه و بادام زمینی است. دادهها شامل سري زمانی ارزش تولید ناخالص محصولات مورد بررسی براي دوره 1369-1393است. در این مطالعه از معیار تصمیم گیري "والد" در نظریه بازي استفاده کردهایم تا میزان بالاترین درآمد در بدترین شرایط را تعیین کنیم. نتایج حاصل از این مدل نشان میدهد که گندم و پنبه پر مخاطرهترین محصولات براي دوره مورد بررسی میباشند. از آنجا که این محصولات بالاترین درآمد مورد انتظار را در بدترین شرایط خواهند داشت، لذا در برنامه بهینه گنجانده خواهند شد. علاوه بر این، این دو محصول بالاترین ضریب تغییرات را دارند. میتوان نتیجه گرفت که مدل نظریه بازي یک نشانگر خوب براي تولیدکنندگان براي انتخاب استراتژيهاي مدیریت جایگزین است.
.1 مقدمه
کشاورزان براي بدست آوردن سود با خطراتی نیز مواجه هستند چرا که استراتژي مدیریتی سودآور خالی از ریسک نمی باشد.این مخاطرات شامل مخاطرات طبیعی، اجتماعی، اقتصادي و غیره می باشد.کشاورزان باید بین این مخاطرات و سودهاي بالقوه با استفاده از استراتژي هاي مدیریتی جایگزین تعادل برقرار کنند.منابع ریسک و عدم حتمیت براي کشاورزي،بازاریابی،تولید،منابع مالی،سطح فن آوري،رویدادهاي سیاسی و شرایط آب و هوایی می باشد.در کشاورزي بطور خاص عدم حتمیت در برنامه هاي بلند مدت بیشتر است - آراس. - 11988با توجه به نیروهاي حاکم در کشاورزي تکنولوژي و اقتصاد باید با این ویژگی ها سازگار باشد.به همین دلیل،بررسی روش هاي برنامه ریزي مانند نظریه بازي ضروري می باشد.
روش هاي بسیاري وجود دارد که کشاورزان در برنامه ریزي تولید و بازاریابی خود از آنها استفاده می کنند. الگوي تولید ممکن است با توجه به درك خطرات کشاورزان تغییر کند در حالی که آنها در مورد روش هاي برنامه ریزي جایگزین تصمیم گیري می کنند - Đnan, .2008 - .یکی از متداولترین روش هاي مورد استفاده برنامه ریزي خطی می باشد. با این حال، این روش برنامه ریزي بدون در نظر گرفتن ریسک و عدم قطعیت اعمال می شود.روش دیگر، تئوري بازي،برنامه ریزي تکنیکی است که خطرات و عدم قطعیت را ارزیابی می کند. با استفاده از این روش،ریسک هاي قیمتی تولید و بازاریابی تا حدي می توانند کنترل شوند - - Miran ve Dizdaroglu,1994،و به این ترتیب موفقیت مزارع از لحاظ حداکثر سود ممکن افزایش یافته است - . - Miran, 1990
در نظریه بازي، بازیگران می خواهند پیامد خود را - که محدودیت هاي موجود بر میزان آن تأثیر می گذارد- به حد بهینه برسانند. در یک بازي دو نفره با جمع صفر، هنگامی که هر دو بازیگر بهترین استراتژي ها را برگزینند، بالاترین پیامد اکتسابی یک بازیگر برابر با پایین ترین پیامد از دست رفته بازیگر حریف است - کواك و دلور گیو،. - 1980بنابراین، ارزش مبادله به حداکثر رسانی پیامد فرد دقیقا برابر به حداقل رسانی پیامد حریف است. به سخن دیگر، نظریه بازي ها یک تکنیک ریاضی به منظور تجزیه و تحلیل مسائلی است که در بر گیرنده موقعیت هاي در تعارض هستند - اصغرپور، 1382 - .نظریه بازي و برنامه ریزي خطی عناصر مشترکی دارند نظیر کارکردخطی عینی،محدودیت هاي خطی جانبی شرایط غیر منفی شدن و رابطه آغازین/دوگان - . - primal/dual
هیدي و کندلر - 1969 - 2،بیان می کنند که انواع متعددي از مسائل کشاورزي وجود داشته و هر یک ویژگی هایی دارند که آنها را می توان در چاچوب نظریه بازي توصیف کرد.آنان معتقدند که بسته به شخصیت کشاورز استراتژي هاي احتمالی مختلفی وجود دارد.چهار معیار کلاسیک در این زمینه وجود دارد.معیار والد - 3حداکثر/حداقل - ،معیار لاپلاس4،معیار هارویچ5 و معیار ریجرت سوج6،هر کدام از این معیارها استراتژي هاي متفاوتی را می طلبند. برنامه ریزي خطی بیشترین سود را براساس اطلاعات داده شده،تعیین می نماید و ریسک پذیري و عدم حتمیت را در محاسبات در نظر نمی گیرد.از این جهت،این مطالعه به دلیل به حساب آوردن ریسک پذیري و عدم حتمیت در برنامه ریزي این محصولات با استفاده از نظریه بازي،اهمیت دارد.
گودرزي و همایونی فر - 1385 - ، در تحقیق خود با عنوان کاربرد نظریه بازي ها در کشت محصولات زراعی استان فارس از معیار تصمیم گیري والد در نظریه بازي استفاده کردند تا میزان بالاترین درآمد در بدترین شرایط را تعیین کنند. نتایج این مطالعه نشان داد که کشت سیب زمینی و شلتوك ریسک پذیرترین براي دوره 1363-1383 در استان فارس می باشد و این محصولات داراي بالاترین درآمد مورد انتظار در بدترین شرایط بوده و از این رو در برنامه گنجانده شده اند. کرباسی و همکاران - 1390 - ، در پژوهشی با عنوان کاربرد نظریه بازي ها در کشت حبوبات استان کهگیلویه و بویراحمد بین سال هاي1361-1387 نشان دادند که لوبیا سفید در الگوي کشت هیچیک از 26 برنامه زراعی اجرا شده، پیشنهاد نشده است و در مقابل بیشترین سطح زیر کشت متعلق به لوبیا قرمز می باشد. در مجموع در این پژوهش که از معیار تصمیم گیري والد استفاد شد، این معیار هیچ راه حل بهینه اي را پیشنهاد نکرد.
الوانچی و صبوحی - - 1386، پژوهشی با عنوان مدل تصمیم گیري چند معیاره تعاملی براي برنامه ریزي زراعی استان فارس انجام داده اند.آنها گزارش کرده اند که زارعین منطقه مورد مطالعه ریسک گریز هستند.یعنی محصولاتی که کمترین ریسک را داشته باشند،وارد الگوي کشت بهینه می شوند.در این پژوهش محصولات به سه گروه کوچک کمتر از 6 هکتار،متوسط بین 6 تا12 هکتار و بزرگ بیش از 12 هکتار تقسیم کرده اند.یافته هاي آنها نشان می دهد که الگوي کشت بهینه براي مزارع کوچک به صورت گندم - - 1.94،چغندر قند - - 0.52،ذرت - - 0.61،گوجه فرنگی - - 0.13 و پیاز - - 0.30 هکتار می باشد.الگوي کشت بهینه براي مزارع متوسط به صورت گندم - - 4.44،چغندر قند - - 1.40،ذرت - - 1.64،گوجه فرنگی - - 0.27 و پیاز - - 0.35 هکتار بوده و براي مزارع بزرگ الگوي کشت با گندم - - 8.20،چغندر قند - - 3.40،ذرت - - 3.10،گوجه فرنگی - - 0.90 و پیاز - - 1.40 هکتار بهینه خواهد بود.
اسدپور و همکاران - 1384 - ، نظریه و کاربرد مدل برنامه ریزي خطی آرمانی فازي در بهینه سازي الگوي کشت را براي یک دشت در زیرحوزه هراز مورد بررسی قرار داده و نتیجه گرفتند که با ایجاد انعطاف در مدل فازي، منابع موجود به نحو بهتري تخصیص یافته و سطح زیرکشت توسعه پیدا می کند. بنی اسدي و زارع - - 1389،نخست شاخص فقر FGT را براي خانوارهاي منطقه ازروییه شهرستان بافت محاسبه کردند و سپس الگوي بهینه کشت را در این منطقه با استفاده از برنامه ریزي ریاضی تعیین نمودند.نتایج حاکی از آن بود که استفاده از الگوي بهینه کشت بر کاهش فقر موثر است به گونه اي که 12.5 درصد از روستاییان با استفاده از الگوي بهینه کشت بالاي خط فقر قرار می گیرند.
کهنسال و زارع - - 1386،مدل برنامه ریزي فازي کسري با اهداف چندگانه در بهینه سازي الگوي کشت همسو با کشاورزي پایدار براي استان خراسان شمالی مورد بررسی قرار داده و با الگوي بهینه برنامه ریزي خطی ساده و الگوي کشت فعلی منطقه مقایسه کردند.یافته هاي این بررسی در سطح بهره برداري هاي بزرگ نشان داد که الگوي حاصل برنامه ریزي خطی ساده بسیار به الگوي کشت فعلی منطقه نزدیک است، در حالی که الگوي حاصل برنامه ریزي فازي کسري براي دستیابی به پایداري با الگوي حاصل برنامه ریزي خطی ساده و الگوي کشت فعلی منطقه اختلاف چشمگیري دارد، به گونه اي که با ملاك قرار دادن برنامه ریزي فازي کسري از تنوع کشت کاسته می شود .
الگوي کشت در اراضی آبی بزرگ مقیاس استان به سمت گندم و در اراضی دیم به سمت گندم و عدس تغییر می یابد. با در نظرگرفتن این الگوي کشت، میزان بازده برنامه اي نسبت به الگوي کشت فعلی 51 درصد کاهش نشان می دهد. این نتیجه در مورد بهره برداري هاي کوچک مقیاس تا حدودي متفاوت است و الگوي کشت فعلی براي همسویی با اهداف پایداري کمتر دستخوش تغییر می شود، به گونه اي که الگوي کشت اراضی آبی در برنامه ریزي فازي کسري به سمت محصولات گندم،جو و پنبه و در اراضی دیم به سمت گندم، جو و عدس تغییر می یابد. در این حالت میزان بازده برنامه اي نسبت به الگوي کشت فعلی تنها 19 درصد کاهش می یابد. پور زند و زیبایی - - 1390،پژوهشی با عنوان تعیین میزان برداشت بهینه ازسفره هاي آب زیرزمینی با استفاده از نظریه بازي ها انجام دادند. در این مطالعه با به کارگیري نظریه بازي ها تعادل بهینه و همزمان اهداف اقتصادي- زیست محیطی و میزان بهینه برداشت از منابع آب
