بخشی از مقاله
چکیده
تنش های آبی در مناطق روستایی امروزه به یک بحران اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است. آب سرمایه اصیل برای نوسعه کشاورزی در روستا است. کشاورزی از مهمترین فعالیت ها و بخشهای اقتصادی جهان با ایجاد اشتغال و درآمد کافی برای روستائیان نقش مهمی در رسیدن به توسعه پایدار روستایی برعهده دارد. با توجه به اینکه خشکی و خشکسالی از ویژگیهای اجتناب ناپذیر و زیانبار اقلیمی کشور میباشد، باید با توجه به تنوعات اقلیمی و شرایط محیطی هر منطقه محصولاتی برای کشت انتخاب شود که توسعه اقتصادی آن را در پی داشته باشد.
روش تحقیق در این پژوهش بر اساس ماهیت، توصیفی و تحلیلی و ازلحاظ دستیابی به حقایق از نوع تحقیقات توصیفی-پیمایشی و از لحاظ هدف کاربردی میباشد. ابزار تحقیق، پرسشنامه با هدف واکاوی تاثیر تنش آبی بر کشاورزی و انتخاب کشت های جایگزین برای تطابق با شرایط جدید انجام گرفته است.
نتیجه گیری کلی تحقیق از تأثیرگذاری بحران آب بر تغییر الگوی کشت در ابعاد تاثیر بحران آب بر منطقه، راهکارهای مدیریتی در کاهش استفاده از آب زیرزمینی، تاثیر بحران آب بر شاخصهای اقتصادی، تاثیر بحران آب بر شاخصهای اجتماعی، اقدامات کشاورزان در زمان بحران آب اشاره دارد و این تأثیرگذاری جز در بعد اقتصادی در بقیه موارد بهصورت مثبت و زیاد میباشد و در پایان پیشنهاداتی نظیر: پوشش گیاهی مناسب با اقلیم منطقه - خشک - ، جلوگیری از توسعه نامناسب اراضی کشاورزی، ایجاد تعاونیهای خرد اعتباری، ایجاد انگیزه در جوانان با توجه به ایجاد مشاغل جدید در بخشهای خدماتی، صنایع تکمیلی و ... در راستای نتایج تحقیق بیان شد.
مقدمه
آب مهمترین عامل حفظ حیات موجودات است . آب برای آبیاری مزارع، مصارف خانگی، صنعتی، تجاری و سرانجام در تولید مواد غذایی بسیار ضروری است. این کالای گرانبها، ارزشی به اندازه حیات دارد. از این رو دانشمندان و برنامهریزان، مطالب بسیاری در خصوص اهمیت و ارزش آن بیان داشته اند - براساس نظریه هیدرولیک در پیدایش شهرها، آبیاری زمینهای قابل کشت، افزایش جمعیت و تراکم آن در نواحی مساعد طبیعی باعث پیدایش شهرها میشود. در شهرهای سومری برای نگهداری نیروی نظامی، از ثروت و درآمدها شهر ها استفاده میشد و ثروتها و درآمدهای شهری نیز از حاصلخیزی خاک و وجود یک سیستم منظم آبیاری به دست میآمد. سیلابهای منظم بهاری، با سدها و کانالهای مهارشده، به بخشهای مورد نیاز میرسید. این سیستم آبیاری در به دست آوردن مازاد محصول، بسیار موثر بود. سومریها با آگاهی از روشها و تکنیکهای آبیاری، به مازاد محصول دست یافته و عالیترین تمدن شهری را با امتیازاتی که از آن حاصل میشد بنا نهادند -
بحران آّب، یکی از مهمترین مخاطرات محیطی است که دارای پیامدهای اقتصادی و اجتماعی است - فرج زاده ، . - 2007 افزایش جمعیت و توسعه فعالیتهای کشاورزی و صنعتی ، تقاضا برای آب با کیفیت خوب و همچنین فشار بر منابع آب و خاک موجود و در دسترس را افزایش داده است. بیتردید در میان همه بلاهایی که هم اکنون زمین را تهدید میکند، اعم از بیماریهای واگیردار، معضلات بهداشتی و فجایع طبیعی چون سیل، زلزله، طوفان و دیگر دشواری های ساخته انسان ، آنچه که کشور ما بیش از همه با آن روبرو است ، بحران آّب است. از مهمترین عوامل بحران آب بهخصوص در منطقه وقوع خشکسالیهای پیاپی و برداشت بی رویه آب و کشاورزی سنتی میباشد
طی دو دههی گذشته، به دلیل مجموع تغییر و تحولات در جمعیت، اقلیم، افزایش رفاه نسبی و... میزان سرانهی تجدیدپذیر آب کاهش و همچنین بحران آب افزایش یافته است. کمیابی آب به عنوان بحرانی رو به افزایش در بیشتر کشورهای در حالتوسعه باعث شده تا مصرف خردمندانهی منابع آبی و سیاستهای مناسب آبیاری برای تشویق به حفظ و نگهداری آب اتخاذ شود. پژوهش سازمان بین المللی مدیریت منابع آب نشان داده که تا سال 2025 بسیاری از نواحی با مشکل کمبود آب شیرین روبرو هستند
در مدیریت تقاضای آب، تلقی به عنوان کالای اقتصادی و باارزش، بهترین راه رسیدن به مصرف مناسب آب مشوقی برای ذخیره و حفاظت از آن است - اسدی و سلطانی . - 1379 افزون بر رشد تقاضا برای آب و نبود ثبات فزاینده در عرضهی آن، آب قابل دسترس برای آبیاری به گونهی پیوسته در حال کاهش است. در بیشتر کشورها، جایی که اراضی آبی نقشی مهم را ایفا میکنند، کشاورزان پرداخت آب بهای ناچیز را حق خود میدانند - آب با هزینه پایین و صفر در اور کشاورزان توجیه شده است - این باور به گونه معمول در سیستم های سیاسی آنها منعکس میشود
با وجود آن بخش کشاورزی - نزدیک به 90 درصد - بزرگترین مصرف کننده منابع آب تجدید شونده ی کشورمان بوده است ، ولی متاسفانه تولیدات کشاورزی بدست آمده از آن پایین است. بنابراین، هرگونه تلاشی برای صرفه جویی در مصرف آب در این بخش میتواند برای ما حیاتی باشد
یکی از عاملهای اصلی و محدود کنندهی توسعه بخش کشاورزی ایران نهادههای آب می باشد. چنان که اگر محدودیت آب وجود نداشت، 30 تا 50 میلیون هکتار از اراضی کشور قابل کشت و زرع بود از این رو ضرورت برنامهریزی دقیق، کنترل و مدیریت بهینهی بهره برداری از آب به منظور ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا امری اجتناب ناپذیر است
اهمیت کشاورزی و نقش آن در توسعه اقتصادی کشورها، آن را به عنوان یکی از محورهای اساسی توسعه در کشورهای در حال توسعه مطرح ساخته است. بدست آوردن ترکیبی از محصولات که بتواند بیش ترین درآمد را از مصرف هزینه ثابتی برای زارع داشته باشد و یا کمترین هزینه ایجاد یک در آمد ثابت را در بر داشته باشد اهمیت ویژه ای دارد
با توجه به تقاضای در حال افزایش محصولات کشاورزی ، افزایش بهره وری استفاده از منابع کمیاب ، ضرورتی انکارناپذیر است . بهره برداری مطلوب از این منابع ، افزون بر تامین تقاضای جامعه به عنوان یک هدف کلان ، می تواند افزایش درآمد بهره برداران را که برای آنها فعالیت کشاورزی علاوه بر یک فعالیت اقتصادی به عنوان شیوه ای از زندگی نیز محسب می شود ، به دنبال داشته باشد . به همین دلیل در برنامه ریزی های اقتصادی و کلان کشور های مختلف ، افزایش بهره وری استفاده از منابع یکی از مهم ترین شاخص های مورد توجه در توسعه کشاورزی بوده است . یکی از راهکارهای مناسب برای افزایش بهرهوری در بخش کشاورزی، اصلاح الگوی کشت محصولات با توجه به معیارهای اقتصادی در مناطق مختلف و همچنین در نظر گرفتن محدودیت های فنی و عوامل تولید است
ایران در منطقه کم آب قرار دارد. متوسط بارندگی سالانه در ایران، 250 میلیمتر و در اغلب مناطق، کمتر از این است. بارندگی در مناطق پرباران نیز متناسب با زمان کشت نیست. بنابراین، حتی در پرباران ترین نواحی کشور نیز به ناچار باید از آب زیرزمینی استفاده کرد. در سالهای اخیر، به دلیل افزایش جمعیت و رشد تقاضای آب در بخشهای دیگر و برداشت آب از سرشاخههای رودخانههای اصلی، منابع آب کشاورزی کاهش یافته است .
شیوه کشت برنج در ایران غرقابی است، در این روش، از مرحله آماده سازی زمین تا مدت کوتاهی قبل از برداشت، به آب فراوان نیاز است اما بارش فقط 13/5 تا 15 /9 در صد از نیاز آب مصرفی انواع گونه های برنج را رفع می کند
بخش کشاورزی مهمترین بخش اقتصادی نواحی روستایی است که نقش اساسی در فرایند توسعه و بهبود وضعیت اشتغال مردم روستایی برعهده دارد. این بخش برای توسعه و افزایش کمی و کیفی به پتانسیلها و تواناییهای طبیعی وابسته است. برای تحقق توسعه پایدار نواحی روستایی باید برنامه توسعه مبتنی بر درک متقابل نیازها و منابع محلی باشد. در این میان منابع آب اصلیترین توان محیطی برای توسعه بخش کشاورزی و بهبود وضعیت اقتصادی - اجتماعی کشاورزان است.
