بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
تعیین الگوي بهینه کشت درشهرستان زابل تحت شرایط تأکید ریسک با برمحدودیت آب
چکیده
هدف از این مطالعه تعیین الگوي کشت بهینه در منطقه زابل واقع در استان سیستان وبلوچستان است. در این تحقیق از مدلهاي ریسکی موتاد و موتاد پیشرفته استفاده شد . دوره مطالعاتی طی سالهاي 1380-85 می باشد. نتایج نشان می دهد با تغییر ضریب ریسک ، ترکیب کشت تغییر می کند . در مدل کشت بهینه با کاهش ریسک سطح زیرکشت محصولات گندم و جو وذرت علوفه اي کاهش می یابند ولی سطح زیرکشت کلزاوقصیل و یونجه با افزایش ریسک افزایش می یابد و پیاز در سطح درآمدي بالا الگوي کشت داشته است . کل آب مصرفی در الگوي کشت فعلی زابل برابر با78686350 مترمکعب می باشد در حالیکه درالگوي بهینه برابر42669646 مترمکعب می باشد که نشان دهنده 11درصدکاهش در مصرف آب در مقایسه با الگوي فعلی می باشد .
کلمات کلیدي : موتاد ، موتادپشرفته ، ریسک، الگوي کشت ، زابل ، آب .
مقدمه
از آنجا که محصولات استراتژیک مثل گندم و جو به آب زیادي نیاز داشته وبحران کم آبی می تواند برتولید این محصولات اثر بگذارد. بنابراین تعیین الگوي کشت بهینه با توجه به منابع آبی دردسترس و محدویت هاي آبی در مناطقی که با بحران آبی روبرو هستند می تواند کمک بزرگی به برنامه ریزي و استفاده بهینه از منابع آبی در بخش کشاورزي کند و از آنجا که کشاورزي به عنوان فعالیت اقتصادي توام باریسک وعدم حتمیت است.کشاورزان به خصوص در کشورهاي درحال توسعه مانند ایران با مجموعه اي از ریسکهاي اقتصادي وطبیعی مواجهند . اگرچه نوع وشدت خطراتی که تصمیم گیرندگان یا زارعین دریک سال زراعی با قیمتها و عملکردها و هزینه هاي متفاوتی براي محصولات روبرو هستند . به علاوه در برخی حالات نیز زارعین باخطر و بلاهاي ناگهانی مانند سیل وخشکسالی وطوفان وآتش سوزي مواجهند . اگرچه ریسک درکشاورزي در همه جهان شایع است شدت آن در کشورهاي درحال توسعه بیش از کشورهاي پیشرفته است وتحمل آن براي کشاورزان خرده پا مشکلتر از کشاوزان بزرگ مالک است [11]. .کشاورزان درتصمیم گیري براي کشت محصولات به اهداف متفاوتی چون حداکثر کردن در آمد ، حداقل کردن هزینه و رسیدن به سطوح مشخصصی ازدرآمد براي تامین حداقل معاش خود هستند[10] .حسن شاهی [3]در مطالعه اي نظریات مختلفی براي تصمیم گیري در مورد انتخاب مدل کشت محصولات، در شرایط وجود ریسک، ارایه کرد که از روش هاي موتاد، درآمد- واریانس، برنامه ریزي درجه 2، برنامه ریزي خطی جدایی پذیر، مدل ریسک نهایی محدود شده، مدل فوکاس- لاس، مدل هدف- موتاد از آن جمله اند. در این تحقیق، الگوي بهینه کشت محصولات براي شهرستان ارسنجان با مدل هدف- موتاد تعیین شده و سپس نتایج با، نتایج حاصل از مدل هاي موتاد پیشرفته، برنامه ریزي خطی و درجه دو مقایسه شده است. بعد از تخمین مدل حدود 60 مدل بهینه تحت شرایط ریسک تعیین شد سپس با روش رگرسیون رابطه بین بازده و ریسک برآورد شد. نتایج نشان داد که بین ریسک و بازده رابطه مستقیم وجود دارد.هم چنین با افزایش ریسک سطح زیرکشت گندم و گوجه افزایش و ذرت کاهش می یابد.ترکمانی و صبوحی[2] در مطالعه اي با به کارگیري مدل موتاد گرایش به مخاطره کشاورزان را با استفاده از برنامه ریزي ریسکی – توافقی با هدف حداکثر کردن بازده انتظاري و حداقل کردن میانگین انحراف بازده ،ضریب ریسک گریزي زارعین مورد مطالعه تعیین شد.سطح ریسک گریزي زارعین از برنامه ریزي توافقی-ریسکی 1/68 ارزیابی شدو از طرف دیگر حدود 17درصد از زارعین اهمیت بیشتري به هدف حداکثر کردن بازده انتظاري می دهند و سطح ریسک گریزي آنان به مقادیر کمتر از 1/68 کاهش یافت و با توجه به نتایج سطح ریسک گریزي اکثرزارعین مورد مطالعه بالا بود. ترکمانی و رفیعی[1] در بررسی اي به مقایسه اقتصادي تناوب هاي پایدارزراعی و ریسک حاصل از استفاده کشاورزان از آنها پرداخنتدوبراي مقایسه از مدل تارگت موتاد استفاده کردند.نتایج نشان داد که میزان ریسک در تناوب هاي مختلف زراعی بایکدیگر متفاوت است.در این رابطه رعایت تناوب ذرت-گندم–ذرت-گندم –آیش داراي حداقل ریسک در منطقه مورد مطالعه است و فاصله نسبتا زیادي بین الگوي کشت کشاورزان و الگوي بهینه با وبدون تناوب وجوددارد. محمدیان [5]در مطالعه اي تعیین الگوي کشت بهینه در منطقه گنبد ـ مینودشت واقع در استان گلستان پرداختند و در این تحقیق از مدلهاي برنامه ریزي خطی معمولی و ریسک موتاد جهت تعیین الگوي کشت بهینه در شرایط فعلی و شرایط طرح توسعه فعالیتهاي کشاورزي در منطقه مطالعاتی استفاده شده است. علاوه بر تعیین الگوي کشت بهینه، تاثیر بورس کالا، که از طریق دامنه هاي مجاز نوسان قیمت موجب کنترل ریسک قیمتی می شود، در سطح زیر کشت برنج بررسی گردیده است. در شرایط فعلی منطقه، در سطوح بالاي ریسک با کاهش نوسانهاي قیمتی برنج، سطح زیر کشت این محصول ابتدا افزایش می یابد و سپس با کاهش بیشتر نوسانهاي قیمتی، سطح زیر کشت کاهش پیدا می کند.از طرف دیگر، در سطوح پایین ریسک با کاهش نوسانهاي قیمتی، سطح زیر کشت افزایش می یابد. در شرایط طرح توسعه کشاورزي، با کاهش نوسانهاي قیمتی در الگوهاي موتاد (سطوح مختلف ریسک)، سطح زیر کشت برنج افزوده می شود. البته کاهش بیش از حد نوسانهاي قیمتی در نهایت، کاهش سطح زیر کشت محصول برنج را به همراه دارد. چنانچه گفته شد چشم پوشی وغفلت از ریسک و رفتار ریسک گریزي زارعین سبب می شود تا نتایج حاصل از مدلهاي بخش کشاورزي کمتر با واقعیت تطبیق داشته باشد در چنین مدلهایی عرضه محصولات ریسکی و بهاي منابع تولیدي مهم زیاد برآورد شده وپیش بینی هاي مربوط به پذیرفتن تکنولوژي توسط زارعین غلط از آب در می آید بنابراین لحاظ نمودن ریسک در مدلهاي برنامه ریزي زراعی مدتها به حذف انحرافات از نتایج مدل کمک می کند . بلکه ابزارهایی را نیز براي ارزیابی برخی سیاستها که هدف آنها کاهش ریسک براي زارعین می باشد، فراهم می کند.
مواد و روشها
باتوجه به اهمیت مدیریت واحدهاي زراعی استفاده از مدلهاي برنامه ریزي ریاضی درتعیین الگوي کشت بهینه نقش مهمی دارد وازاین روست که درزمینه برنامه ریزي کشاورزي وتعیین الگوي کشت بهینه دریک منطقه ازبرنامه ریزي ریاضی استفاده می شود.
مدل موتاد١ : هزل٢ [7] به منظور برنامه ریزي درشرایط عدم حتمیت مدل مینیمم کردن مجموع قدر مطلق انحرافات (موتاد) رابه عنوان جایگزینی براي مدل برنامه ریزي درجه دوم را مطرح کرد . وي براي مقابله با مشکلات تخمین ماتریس واریانس-کوواریانس مورد نیاز ARP پیشنهاد استفاده از انحرافات مطلق بازده محصولات ازمیانگین بازده آنها MAD) )٣ را ارائه کرد این روش هنگامی که واریانس درآمد مزرعه با استفاده از داده هاي نمونه اي و یا مقطعی برآورد می گردد ، مناسب ترین روش هاست . دراین روش میانگین انحرافات مطلق درآمد به صورت زیرتعریف می شود :
T
که در آن مجموع قدر مطلق مقادیر انحرافات درآمد براي یک طرح زراعی را اندازه می گیرد و بازده ناخالص فعالیت j ام در سال t ام و میانگین بازده ناخالص رشته فعالیت jام دربین t سال و x j سطح فعالیت j ام است .حال اگر به جاي واریانس درآمد (V) ازاین تقریب خطی استفاده نشود مدل E-V یا درآمد انتظاري میانگین مطلق انحرافات به دست می آید که با قرار دادن آن دریک مدل برنامه ریزي خطی می توان به الگوي کشت دست یافت .
انحراف از میانگین بازده فعالیت ها در هر سال به صورت محدودیت در مدل وارد می شود که در اینجا اولین محدودیت است
و کل درآمد انتظاري مدیر مزرعه از اجراي الگوي کشت و ضریب فنی i ام و از نهاده j ام و میزان نهاده در دسترس فعالیت j ام است اکنون با تغییر در آمد انتظاري کل می توان به الگوهاي مختلفی دست یافت .به منظور افزایش کارایی مدل موتاد می توان با حداقل کردن مجموع مقادیر مطلق انحرافات منفی از درآمد خالص به تعمیمی از مدل قبل رسید که در آن ضمن کاهش تعداد متغییرهاي تصمیم (m+s) وثابت ماندن تعداد محدودیتها (n + s +1) به کارایی مدل وسهولت برآوردن آن افزوده شود مدل به دست آمده به صورت زیر تعریف می شود. [4]
مدل موتاد پیشرفته : در این مدل تابع هدف به صورت مقابل تعریف می شود :
