بخشی از مقاله
مقدمه
تلاش شدید و مصرف انرژی در تمرین و مسابقات
ورزشی موجب تقاضاهای نامعلوم در رژیم غذایی
ورزشکاران میشود در واقع حتی ممکن است
ورزشکاران در برخی رشتهها همچون شنا و دوهای استقامتی مشکلاتی در برقراری تعادل بین انرژی دریافتی
خود با نیازهای کالریک تمرین داشته باشند. به همین
دلیل عمدهترین نگرانی در رژیم غذایی بسیاری از
ورزشکاران به جای تاکید بر نوع انرژی دریافتی بر روی مقدار انرژی است که از مواد مختلف دریافت می کنند(.(1 با وجود این بسیاری از ورزشکاران در جستجوی موفقیت
به دنبال غذای سحرآمیزی هستند که افتخار پیروزی را
برای آنها به ارمغان آورند. متاسفانه دستکاریهای رژیم غذایی بر مبنای پژوهشهای دقیق علمی استوار نشده
است و تنها از تفسیر ناصحیح تحقیقات مربوط به تغذیه، گفتههای ورزشکاران موفق و ادعاهای تبلیغاتی موسسات تجاری بدست آمدهاند. بنابراین بدیهی است که برخی ورزشکاران بهجای دستیابی به اصول علمی تغذیه ورزشی، از برنامههای ناشناخته و غیرعلمی استفاده کنند. چرا که برخی از ورزشکاران تمایل دارند هر چیزی را که عملکرد آنها را بهبود می بخشد تجربه کنند. موادی که عملکرد یک ورزشکار را افزایش میدهد تحت عنوان مکملهای نیروافزا یا نیروزا خوانده میشود(.(2 اوج توان عبارت است از بیشینه اکسیژن مصرفی که در واحد زمان
توسط گروههای عضلانی بزرگ در طی یک فعالیت
فزاینده تا سر حد خستگی به مصرف میرسد و اوج
خستگی سرعت خسته آزمودنی یا مقاومت در برابر
خستگی را نشان میدهد(.(3
کی از موادی که اخیراً در محافل علمی به عنوان یک مکمل به شمار میرود بی کربنات سدیم میباشد.
بیکربناتها بخش مهمی از سیستم تامپونی هستند و
برای حفظ تعادل اسید و بازی مایعات بدن لازم میباشند. بدیهی است که محققین تاثیر افزایش ظرفیت تامپونی بدن از طریق افزایش بیکربنات خون را روی عملکردهای
غیرهوازی که در آنها مقادیر زیادی اسیدلاکتیک تولید
میشود بررسی کردند(.(3 با مصرف موادی که میزان
بیکربنات را در پلاسمای خون افزایش میدهند مانند
بیکربنات سدیم (جوش شیرین) ممکن است PH افزایش یابد و خون بیشتر قلیایی شود. فرض بر این است که
افزایش میزان بیکربنات پلاسما ظرفیت تامپونی بیشتری
ایجاد میکند و تجمع لاکتات در خون بییشتر تحمل
میشود(.(4 از جنبه نظری تجمع لاکتات میتواند باعث شروع خستگی باشد که سرعت حداکثر را به تاخیر میاندازد.
مزایای مصرف بیکربنات محدود به وهلههای
ورزشی غیرهوازی که بیشتر از دو دقیقه طول میکشند میباشد، زیرا وهلههای کمتر از دو دقیقه به حدی کوتاه
هستند که نمیتوانند موجب شوند تا یونهای هیدروژن خیلی زیاد (یونهای مثبت هیدروژن از اسیدلاکتیک) از تارهای عضله به مایع برون سلولی که محل تاثیر تامپون است، برسد. افزایش ظرفیت تامپونی مایع برون سلولی بوسیله مصرف بیکربنات، PH برون سلولی را افزایش می دهد که در این صورت انتقال لاکتات از تار عضلانی را از طریق این ناقل غشایی به پلاسمای خون و دیگر مایعات برون سلولی افزایش میدهد(.(5
اگرچه نظریه نیروافزا بودن مصرف بیکربنات سدیم در فعالیتهای غیرهوازی صحیح به نظر میرسد که در
این راستا میتوان به تحقیقات Marx و همکارانش، Tiryki، Alamdari، Verbitsky، Price و Naughton
که تاثیر ماده نوشیدنی را با خاصیت تامپونی بر روی
قدرت بیهوازی و سطح لاکتات خون مردان ورزشکار
بررسی کردند اشاره کرد(11،10،9،8،7،.(6
اما ادبیات تحقیق در این مورد متناقض است، به
همین منظور در این تحقیق سعی شده که اثرات
بیکربنات سدیم روی بدن در شرایطی متفاوت مورد بررسی قرار گیرد((12، و به دلیل اهمیت موضوع خستگی در ارتقای سطح اجراهای ورزشی و همچنین رواج
غلامرضا شریفی و همکاران فصلنامه علمی تخصصی طب کار دوره پنجم/ شماره چهارم/ زمستان 20 /92
مصرف مواد نیروافزا بین ورزشکاران، محقق سعی دارد یکی از مواد قلیایی خوراکی که خاصیت تامپونی دارد
(بیکربنات سدیم) که به نظر میرسد در به تعویق
انداختن خستگی و کاهش سطح لاکتات خون موثر است را بررسی کرده و هدف از تحقیق حاضر نیز تعیین تاثیر
مصرف بیکربنات سدیم بر عملکرد بیهوازی مردان
غیرورزشکار 18-25 سال میباشد.
روش بررسی
در یک مطالعه نیمه تجربی تعداد 20 نفر از
دانشجویان غیرورزشکار دانشگاه اصفهان با دامنه سنی 18-25)سال) به طور هدفمند دعوت به همکاری شدند.
پس از توجیه آزمودنیها با شرایط و نحوه انجام تحقیق،
ابتدا داوطلبین فرم رضایتنامه کتبی را امضاء نمودند، پس از آن پرسشنامههای مشخصات عمومی و سابقه بیماری
توسط داوطلبین تکمیل گردید. افراد سیگاری و افرادی که دارای بیماریهای اندوکرینی، دیابت، ناراحتیهای قلبی و مزمن بودند از مطالعه حذف گردیدند، به منظور انجام تحقیق از افراد مورد مطالعه درخواست شد قبل از اجرای آزمون، الگوهای خواب طبیعی (حداقل 8 ساعت خواب) ، الگوهای فعالیتهای روزانه و رژیم غذایی 8) ساعت ناشتا) در طول تحقیق را رعایت کنند و از هر گونه فعالیت بدنی شدید، مصرف مکمل غذایی، مصرف دارو، مصرف قهوه، دخانیات، کاکائو تا 48 ساعت قبل از انجام آزمون و تا زمان جمعآوری نمونه خونی که بر روی
سیستم و عملکرد ایمنی تاثیر دارد، خودداری نمایند.
برای اندازهگیری اوج توان، اوج خستگی و همچنین
میانگین توان از آنالیزور دوچرخه کارسنج مونارک، برای
اندازهگیری سطح لاکتات خون از دستگاه
لاکتومتراسکوات ساخت کشور آلمان و برای اندازهگیری وزن آزمودنیها از ترازوی اومرون مدل 2378 (آمریکا)
استفاده شد. برای جمعآوری داده ها، وزن آزمودنیها پس از ورود به آزمایشگاه، به دقت اندازهگیری شد تا برای
محاسبه میزان دقیق مصرف بیکربنات معیار مناسبی در
دست باشد. سپس به ازاء هر کیلوگرم از وزن بدن آنها میزان 0/3 گرم بیکربنات سدیم خوراکی با توجه به
تحقیقات گذشته و بر طبق دستور پزشک که هیچگونه
عارضهای ندارد، برای گروه آزمایش محاسبه شد و با یک لیتر آب حل و به افراد داده شد. برای گروه کنترل به
عنوان دارونما همان میزان آب خالص با یک رنگ
مخصوص خوراکی رنگی شده بود که طعم آن مانند
بیکربنات سدیم بود تا غیر قابل تشخیص و بدون کالری
باشد(.(13
سپس آزمودنیها به طور تصادفی در دو گروه کنترل
و آزمایش دستهبندی شدند، در ادامه 70 دقیقه قبل از
شروع تمرین اصلی آزمودنیهای گروه کنترل، دارونما و
آزمودنیهای گروه آزمایش، بیکربنات سدیم را
همانگونه که از قبل آماده شده بود دریافت کردند. درست قبل از شروع تمرین (بعد از 70 دقیقه مصرف بیکربنات سدیم یا پلاسیبو) اوج توان و اوج خستگی توسط دستگاه آنالیزور دوچرخه کارسنج مونارک (آلمان)
و همچنین سطح لاکتات خون بوسیله دستگاه لاکتومتر
اندازهگیری شد، سپس آزمودنی ها پس از گرم کردن
آزمون وینگیت را انجام دادند و بلافاصله پس از اتمام آزمون وینگیت میزان اوج توان، اوج خستگی و سطح لاکتات خون افراد مجددا اندازهگیری شد.
آزمون وینگیت حداکثر تلاش 30 ثانیهای روی
دوچرخه کارسنج میباشد و مراحل آن به شرح ذیل
است(.(14
ابتدا افراد به مدت 2 الی 10 دقیقه شروع به گرم کردن کردند وسپس آزمودنیها با رکاب زدن سریع روی
دوچرخه کارسنج بدون مقاومت کار را آغاز میکردند و
در طی مدت 3 ثانیه مقاومت روی چرخ متحرک
دوچرخه اعمال میگشت و در ادامه آزمودنی با حداکثر
سرعت به رکاب زدن در مدت 30 ثانیه اقدام میکند و
دور شمار الکترونیکی یا مکانیکی تعداد دورهای چرخ
متحرک دوچرخه کارسنج را در مدت 30 ثانیه در فواصل
5 ثانیهای شمارش میکند.
/21 تعیین تاثیر مصرف بیکربنات سدیم بر عملکرد بیهوازی مردان ...
اوج توان بیهوازی و اوج خستگی از طریق فرمول زیر برآورد شد(:(15
اوج توان بیهوازی: × 6 بالاترین تعداد دورها در 5 ثانیه
× مقاومت دوچرخه به کیلوگرم شاخص خستگی: ×100 اوج توان بیهوازی% (اوج توان
بیهوازی- کمترین توان بیهوازی).
تجزیه و تحلیل اطلاعات با استفاده از نرمافزار SPSS
ویرایش 18 انجام و با توجه به نرمال بودن دادهها، برای
تجزیه و تحلیل اطلاعات و مقایسه میانگینها در مراحل
مختلف از آزمون آماری تحلیل کواریانس استفاده گردید
ضمناً سطح اطمینان برای کلیه آزمونها %95 در نظر
گرفته شد.
یافتهها
میانگین و انحراف معیار اوج توان (وات)، اوج
خستگی (وات بر ثانیه) و سطح اسیدلاکتیک خون
(میلیمول بر دسیلیتر) در گروه کنترل قبل از تمرین به
ترتیب 8/94 1/14، 5/23 1/63، 11/33 2/73 و در گروه آزمایش 9/82 1/52، 5/36 1/73، 11/89 1/67
بود. میانگین و انحراف معیار اوج توان، اوج خستگی و
سطح اسیدلاکتیک خون در گروه کنترل بعد از تمرین به
ترتیب 1/41 11/85، 0/725 7/89، 3/93 16/09
و در گروه آزمایش 1/30 11/43، 0/683 8/12،
2/50 13/18 بود(نمودار.(1
