بخشی از مقاله
خلاصه
هدف از پژوهش حاضر مطالعه اثر هشت هفته تمرین هوازی بر نیمرخ خلقی و کیفیت خواب زنان چاق غیرورزشکار بود. 24 زن چاق غیرورزشکار با BMI برابر و بالاتر از 30 به صورت تصادفی هدفدار انتخاب شده و به دو گروه مساوی کنترل و تجربی تقسیم شدند. گروه تجربی به مدت هشت هفته، سه جلسه در هفته و هر جلسه به مدت 45- 60 دقیقه با شدت % - 60-75 - حداکثر ضربان قلب در یک برنامه تمرین هوازی شرکت کردند. به منظور اعمال اضافه بار، هر دو هفته یکبار، %5 به شدت تمرین و هر هفته یک دقیقه به زمان هر دور دویدن اضافه می گردید. قبل و پس از هشت هفته تمرین هوازی؛ نیمرخ خلقی و کیفیت خواب آزمودنی ها به ترتیب با استفاده از پرسشنامه BRUMS و پرسشنامه شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ - PSQI - مورد ارزیابی قرار گرفت. پیش فرض نرمال بودن و تجانس واریانس گروه ها به ترتیب با استفاده از آزمون های آماری کولموگروف - اسمیرنوف و لوین مورد ارزیابی قرار گرفت.
تغییرات و ارتباط متغیرهای وابسته قبل و پس از هشت هفته تمرین در گروه های کنترل و تجربی، به ترتیب با استفاده از آزمون های تی مستقل و ضریب همبستگی پیرسون مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت . - P <0/05 - یافته ها نشان داد هشت هفته تمرینات هوازی منجر به کاهش معنادار در نمرات اختلالات نیمرخ خلقی - P = 0/0001 - و شاخص کیفیت خواب - P = 0/0001 - گردید. همچنین بین نمرات مربوط به اختلالات نیمرخ خلقی و نمرات مربوط به شاخص کیفیت خواب ارتباط مستقیم و معناداری مشاهده گردید P=0/005 - ، . - r= 0/80 در مجموع به نظر می رسد هشت هفته تمرینات هوازی با شدت متوسط می تواند اثرات مثبتی بر اختلالات سایکوفیزیولوژیکی ناشی از چاقی در زنان چاق غیرورزشکار داشته باشد.
واژه های کلیدی: نیمرخ خلقی، کیفیت خواب، تمرینات هوازی، چاق
مقدمه
بر اساس برآورد سازمان بهداشت جهانی تا سال 2020 بیماری های غیرواگیر در حدود سه چهارم مرگ و میر کشورهای در حال توسعه را به خود اختصاص خواهد داد. در این بین سهم عوامل زمینه ساز دوران کودکی در حال افزایش است. زیرا بسیاری از عوامل خطر بیولوژیک و رفتاری ابتلاء به چنین بیماری هایی از دوران کودکی شروع شده و تا بزرگسالی ادامه می یابد. به نظر می رسد کاهش فعالیت بدنی و تغییر الگوی تغذیه ای به سمت غذاهای چرب و شیرین و در نتیجه افزایش وزن و چاقی، نقش قابل توجهی در افزایش احتمال وقوع چنین خطری در سراسر دنیا داشته باشد - کلیشادی، .1 - 200چاقی تحت عنوان شاخص توده بدنی - BMI - بالاتر از 30Kg/m2 تعریف می شود در حالیکه اضافه وزن BMI بالاتر از 25 و کمتر از 30 می باشد.
چاقی مرضی در BMI بالاتر از 40اتفاق می افتد - هُلت، .1 - 2005 چاقی یک اختلال ساده نیست بلکه گروهی نامتجانس از شرایطی با علل چندگانه است که هر یک به نوعی در پدیده چاقی دخالت دارند. چاقی دربرگیرنده عوامل پیچیده ژنتیکی، متابولیکی و عصبی از یک طرف و عوامل رفتاری، عادات غذایی، فعالیت بدنی و عوامل فرهنگی-اجتماعی از طرف دیگر می باشد - نامی و همکاران، .2 - 2004در رابطه با علت شناسی چاقی می توان گفت چاقی حاصل برهم کنش متقابل و پیچیده بین محیط، عوامل ژنتیکی و رفتار انسان است. در بین این عوامل، عوامل محیطی بیشترین علت اپیدمی چاقی می باشند.
در اغلب افراد چاق، علت اصلی چاقی شیوه زندگی نادرست به صورت کم تحرکی و افزایش کالری دریافتی است. به عبارت دیگر، عدم تعادل بین دریافت انرژی و مصرف آن منجر به بروز چاقی می گردد. در مطالعه ای روی زنان 40 تا 60 ساله با فعالیت بدنی کم، احتمال چاقی 2/1 بار بیشتر از زنان با فعالیت بالا بود - آزادبخت و اسماعیل زاده، . - 2008 در مطالعه بیماری های غیرواگیر در کشور در زنان - بخشی و همکاران، - 2008 و مردان - بخشی و همکاران، - 2010 احتمال چاقی در کسانی که کار بدنی داشتند، به ترتیب 0/48 و 0/57 بار کمتر از زنان و مردان با شغل های دیگر بود. در مطالعات صورت گرفته در کشورهای دیگر، فعالیت بدنی در شغل های یدی و فعالیت بدنی در اوقات تفریح، عامل محافظتی در مقابل چاقی بود - مَدان و همکاران، 32012؛ شیوما و همکاران، - 42011 و فعالیت بدنی تفریحی بیشتر از فعالیت شغلی با چاقی ارتباط داشت - چان و و همکاران، .5 - 2011
از جنبه روانشناختی نیز مقالات اندکی در زمینه ارتباط افسردگی با چاقی در ایران منتشر شده است.در معدود بررسی های انجام شده در کشور، خطر چاقی در زنان مبتلا به افسردگی بیشتر از زنان بدون بیماری افسردگی بود. البته، همه مطالعات ارتباط مستقلی بین افسردگی و چاقی را نشان نداد. در برخی مطالعات، ارتباط بین اضافه وزن و افسردگی وابسته به جنس است؛ به طوریکه تنها در زنان ارتباط مستقیمی بین افسردگی و چاقی یافت شد - مداح، . - 1390 انجام فعالیت های ورزشی یکی از روش های کارآمد در رابطه با حفظ سلامتی و همچنین در رابطه با درمان چاقی مطرح می باشد.
نتایج تحقیق گریگوری و همکاران - 2008 - نشان داد که رابطه قوی بین چاقی و افسردگی وجود دارد و این رابطه در میان گروه های سنی مختلف، نژاد ها و اقوام مختلف و همچنین میزان تحصیلات قابل مشاهده است. علاوه بر این افزایش تدریجی در هردو جهت مشاهده شد: افزایش شدت علائم افسردگی با خطر چاقی بیشتر، ارتباط بالایی داشت و افزایش نمایه توده بدنی بشدت با خطر اختلالات افسردگی ارتباط داشت - گریگوری و همکاران،. - 2007 نتایج مطالعات محققان، مکانیسم های مختلفی را مورد رابطه بین چاقی و افسردگی بیان می کنند - سانز و همکاران،62005؛ مک الروی و همکاران، . - 72004 برخی از این سازوکارها پیشنهاد می کنند که افسردگی عامل چاقی است و به بروز آن کمک می کند.
یکی دیگر از مسائل مرتبط با چاقی، اختلالات در خواب است. خواب8 به عنوان حالتی ناخودآگاه و بدون هوشیاری تعریف می شود ولی عملا نتیجه تغییر و دگرگونی در هوشیاری است که به دنبال تحریکات حسی مناسب، خواب به بیداری تبدیل می شود. خواب دارای نوساناتی سریع و ریتمی شبانه روزی است و همانند سایر ریتم های بیولوژیک به طور طبیعی در ارتباط با چرخه روشنایی- تاریکی است. مراحل مختلف خواب با تغییراتی در اعمال حرکتی ارادی و خودمختار، الکتروآنسفالوگرام و فعالیت روانی همراه است. به نظر می رسد که خواب با مکانیسمی فعال به کار می افتد که در آن تشکیلات مشبک و نورون هایی در ساقه مغز که نوروترانسمیتر آنها مونوآمین است دخالت دارند.
نوروترانسمیترهای سروتونین، نوراپی نفرین و استیل کولین با خواب ارتباط دارند. بی خوابی1 بیماری مزمنی است که بر اثر خواب ناکافی روی می دهد. بی خوابی ممکن است به علت به هم خوردن ریتم شبانه روزی - ناشی از اختلاف ساعت - و یا به علت بالا رفتن سن باشد. نگرانی های هیجانی علت عمده بی خوابی است و استفاده ناصحیح از داروها نیز اثرات عمیقی بر دوره خواب - بیداری دارند - رستمی و نورجاه، . - 1378در مجموع از آنجا که پدیده چاقی به لحاظ علت شناسی، یک پدیده چند علتی پیچیده بوده و نیز علاوه بر عوارض و پیامدهای جسمانی، عوارض روانشناختی را هم به دنبال دارد؛ لذا در پژوهش حاضر بررسی دقیق تر اثرات فعالیت های ورزشی بویژه تمرینات هوازی از جنبه فیزیولوژیکی و روانشاختی می تواند در یافتن راهکارهای مؤثرتر در زمینه پیشگیری و درمان چاقی فراهم نماید.
روش شناسی
تحقیق حاضر به لحاظ موضوع و هدف جزو تحقیقات کاربردی و از نظر زمانی آینده نگر است. با توجه به روش گردآوری داده ها نیز جزو تحقیقات توصیفی همبستگی می باشد که به صورت میدانی اجرا گردید و در طی آن اثر یک دوره هشت هفته ای تمرین هوازی بر تغییرات نیمرخ خلقی و همچنین کیفیت خواب آزمودنی ها مورد مطالعه قرار گرفته است. بدین منظور تعداد 24 زن چاق غیرورزشکار - سن: 3/67 33/8 سال، قد:159/9 3/75 وزن: 85/37 4/14 نمایه توده بدن: 33/43 1/96 کیلوگرم بر متر مربع، درصد چربی: 35/91 3/04 توان هوازی: 3/11 - 25/88 که فاقد هرگونه بیماری خاصی بودند و در فعالیت های ورزشی منظم شرکت نداشتند، به صورت تصادفی انتخاب شدند.
ابتدا طی یک جلسه توجیهی هدف از تحقیق، مراحل اجرای آن و اطلاعات اولیه در رابطه با برنامه تمرین هوازی و نحوه پر کردن پرسشنامه ها، برای آزمودنی ها توضیحاتی ارائه شد. در ادامه پس از اخذ رضایت نامه شرکت در تحقیق، آزمودنی ها به صورت تصادفی به دو گروه مساوی کنترل و تجربی تقسیم شدند. گروه تجربی به مدت هشت هفته، سه جلسه در هفته و هر جلسه به مدت 45-60 دقیقه با شدت - % - 60-75 حداکثر ضربان قلب در یک برنامه تمرین هوازی شرکت کردند. به منظور اعمال اضافه بار، هر دو هفته یکبار، %5 به شدت تمرین و هر هفته یک دقیقه به زمان هر دور دویدن اضافه می گردید.
مدت تمرین در جلسه اول 45 دقیقه و در جلسه آخر 60 دقیقه بود. وضعیت نیمرخ خلقی و کیفیت خواب آزمودنی ها به ترتیب با استفاده از پرسشنامه های BRUMS و شاخص کیفیت خواب پیتزبورگ - PSQI - ارزیابی گردید. این پرسشنامه ها طی دو مرحله؛ قبل و پس از هشت هفته تمرین هوازی توسط آزمودنی ها تکمیل گردید. قبل از ارائه پرسشنامه های مذکور، اطلاعات لازم در رابطه با نحوه تکمیل این پرسشنامه طی یک جلسه توجیهی ارائه گردید و سپس آزمودنی ها نسبت به تکمیل آنها اقدام کردند. توان هوازی آزمودنی ها با استفاده از آزمون استاندارد زیر بیشینه راکپورت مورد ارزیابی قرار گرفت.
به منظور ارزیابی وزن بدن، BMI و درصد چربی بدن آزمودنی ها از دستگاه ترکیب بدنی Inbody 720 - ساخت کشور کره - و به روش مقاومت و هدایت پذیری الکتریکی استفاده گردید. وزن بدن با خطای کمتر از 0/1 کیلوگرم بر حسب کیلوگرم و درصد چربی بدن تعیین شد. برای تجزیه و تحلیل آماری و مقایسه بین میانگین های داده ها قبل و پس از هشت هفته تمرین هوازی، از آزمون های t وابسته و مستقل و به منظور تعیین ارتباط بین متغیرهای مورد ارزیابی، از ضریب همبستگی پیرسون استفاده گردید. کلیه محاسبات آماری در سطح P 0/05 و با استفاده از نرم افزار آماری SPSS نسخه 18 انجام شد.
