بخشی از مقاله
چکیده سابقه و هدف:
ورزشهای دوران بارداری همواره مورد تأکید علم مامایی و متخصصین تربیتبدنی و علوم ورزشی بوده، برای مادر و جنین دارای منافع زیادی هست و از اولویتهای بهداشتی و مراقبتی بالایی برخوردار است. در این راستا هرگونه برنامه-ریزی، نیازمند شناخت میزان آگاهی و عملکرد زنان باردار جامعه در ارتباط با ورزش خواهد بود. بنابراین با عنایت به اندک بودن مطالعات انجام شده در این زمینه و نقش ورزش در سلامت جسمی و روانی مادر در دوران بارداری، این مطالعه با هدف بررسی میزان آگاهی ورزشی زنان باردار مراجعهکننده به مراکز بهداشت شهرستان گرگان نسبت به فعالیتهای ورزشی دوران بارداری، طراحی و اجرا شده است.
مواد و روشها: مطالعه از نوع توصیفیتحلیلی به شیوهی میدانی است. جامعهی آماری شامل کلیهی زنان باردار - سن بارداری32-40هفته - سالم و مراجعه کننده به مراکز بهداشت شهرستان گرگان - - 1393میباشد. نمونهگیری به صورت خوشهای و غیرتصادفی مبتنی بر هدف، با تخصیص متناسب انجام شد. 10 مرکز، از بین مراکز بهداشت شهری و روستایی انتخاب شدند و 236 نفر به عنوان حجم نمونه 111 - نفر ورزشکار و 125 نفر غیرورزشکار - انتخاب شدند. ابزار تحقیق پرسشنامهی محقق ساخته بود که اعتبار محتوایی آن توسط تعدادی از اساتید دانشگاه و پایایی توسط ضریب آلفای کرانباخ - 0/700 - محاسبه شد. پرسشنامه دارای دو بخش؛ . - 1سؤالات عمومی، 15پرسش،. - 2 آگاهی ورزشی زنان باردار در 6 حیطه شامل؛ آگاهی از موارد منع ورزش،علائم هشدار دهنده برای توقف ورزش،فواید ورزش،تأثیر ورزش بر عوارض بارداری، ورزشهای خطرناک و اصول صحیح تمرین در دوران بارداری با 65سؤال است. روش جمعآوری دادهها،مصاحبه با زنان باردار توسط ماماها و بهورزان آموزشدیده بود. دادهها به کمک آمار توصیفی - میانگین، درصد فراوانی - تحلیل شدند.
یافتهها: در گروه زنان باردار ورزشکار؛ %52/4 با شروع بارداری فعالیت روزانه خود را کاهش ندادند. میانگین نمرات آگاهی99/50± 13/98 بود. %1/8 دارای آگاهی خیلی ضعیف، %9 دارای آگاهی ضعیف، %50/4 دارای آگاهی متوسط، %27 دارای آگاهی خوب و %11/8 دارای آگاهی خیلی خوب بودند. در گروه زنان باردار غیرورزشکار؛ 50/4 درصد در حین بارداری ورزش نمی کردند. میانگین نمرات آگاهی آنان 96/51±9/04 بود. %1/6 دارای آگاهی خیلی ضعیف،%4/ 8 دارای آگاهی ضعیف، %12 دارای آگاهی متوسط، %70/4 دارای آگاهی خوب و %11/2 دارای آگاهی خیلی خوب بودند.
نتیجهگیری: نمره میانگین دو گروه نشان میدهد که در حدود 48/7 درصد از افراد از آگاهی خوب برخوردار بودند اما 46 درصد از همین افراد اعلام کردند که با شروع بارداری فعالیت بدنی خود را کاهش دادند و به طور متوسط در دو گروه 49 درصد هم اصلاً در این دوران ورزش نمیکردند؛ بنابراین تنها سطح آگاهی بالا منجر به افزایش عملکرد نمیشود؛ بدیهی است که رفتار انسان بازتابی از عوامل مختلف است و آموزش بهداشت نیز به عنوان محور و مرکز ثقل فعالیتها و برنامههای بهداشتی به منظور اثربخشی برنامههای خود نیازمند شناخت رفتار و عوامل مؤثر بر آن جهت تغییر یا تعدیل رفتارهای موجود و نیز جایگزین نمودن رفتار جدید است و این مسئله نقش مدلها و تئوریهای مطالعهی رفتار در آموزش بهداشت را مشخص مینماید.
واژههای کلیدی: آگاهی ورزشی، بارداری، زنان، ورزشکار، غیرورزشکار
مقدمه
توجه به سبک زندگی زنان باردار که یکی از آسیب پذیرترین اقشار جامعه هستند، حائز اهمیت فراوان میباشد. اگر چه بارداری برای برخی از زنان دورانی لذت بخش است اما اکثریت زنان اعتقاد دارند که دورهای خسته کننده است که با احساس عدم آسایش و ناراحتی مادر همراه است. بسیاری از این علایم و نشانههای آزار دهنده به علت تغییرات فیزیولوژیک در یک بارداری طبیعی تجربه میشوند. پاسخ مادر و سازگاری او با این تغییرات به رشد طبیعی و بهتر جنین کمک میکند. ورزشهای مخصوص دوران بارداری به مادر کمک میکند با این تغییرات سازگار شود. همچنین از بروز مشکلات و مسائل بعد از بارداری پیشگیری مینماید . - 6 - علیرغم اثرات مثبت جسمی و روحی ورزش در زمان بارداری، در حال حاضر فقط 15/1 درصد از زنان باردار در مقایسه با 45 درصد زنان غیر باردار به ورزش در سطوح توصیهشده میپردازند - . - 5
در این دوره، بهطور معمول زنان از ورزش و فعالیت فیزیکی منع می-شوند. در واقع 60 درصد زنان در طول بارداری کمتحرک میگردند . - 1 - به طور کلی، تعداد زنانی که در ایران مبادرت به ورزش میکنند، زیاد نیستند. در تحقیقی که در سال 1371 توسط کمیتهی ورزش بانوان انجام شده است، مشخص شد فقط 30 درصد زنان کشور ورزش میکنند و در این گروه تعداد کمی باردار هستند. اکثر زنانی که در دوران بارداری ورزش میکنند، کسانی هستند که قبل از حاملگی نیز فعالیتهای مستمر ورزشی داشتهاند. بر این اساس میتوان گفت: بارداری باعث کاهش و یا توقف فعالیتهای ورزشی در این دوره از زندگی زنان میشود و علت این امر میتواند باورهای فرهنگی - 1 - ، تغییرات فیزیکی حاملگی و ترکیب عوامل اجتماعی و سایکولوژیک باشد . - 5 - بر اساس اطلاعات موجود، مطالعات اندکی در خصوص بررسی میزان آگاهی ورزشی زنان باردار وجود دارد.
در مطالعات انجام شده در تهران و تبریز میزان آگاهی خوب در مورد ورزش در دوران بارداری از 2 تا 12/3 درصد و میزان انجام فعالیتهای ورزشی در این دوران نیز 60 درصد گزارش شده است و رابطهی معنیداری بین آگاهی و مشخصات فردیاجتماعی زنان مشاهده نشده است . - 3-5 - ورزشهای دوران بارداری همواره مورد تأکید علم مامایی و متخصصین تربیتبدنی و علوم ورزشی بوده، برای مادر و جنین دارای منافع زیادی هست و از اولویتهای بهداشتی ومراقبتی بالایی برخوردار است. در این راستا هرگونه برنامهریزی، نیازمند شناخت میزان آگاهی زنان باردار جامعه در ارتباط با ورزش خواهد بود. بنابراین با عنایت به اندک بودن مطالعات انجام شده در این زمینه و نقش ورزش در سلامت جسمی و روانی مادر در دوران بارداری، این مطالعه با هدف بررسی میزان آگاهی زنان باردار مراجعهکننده به یکی از مراکز بهداشت شهرستان گرگان نسبت به فعالیتهای ورزشی دوران بارداری انجام شده است.
روششناسی
جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زنان باردار 32 تا 40 هفته سالم و کمخطر مراجعهکننده به مراکز بهداشت شهرستان گرگان در سال1393 بود. نمونهگیری به شیوه خوشهای صورت پذیرفت بدینگونه که ابتدا بر اساس تقسیمات جغرافیایی 10 مرکز - محیط پژوهش - انتخاب سپس تعداد نمونههای هر مرکز به شیوه طبقهای نسبتی تعیین و نمونهگیری به شیوه آسان انجام شد و 263 نفر که بیماری شناخته شده طبی - کلیوی، قلبی، عروقی، ریوی، خونی، عفونی، غددی، ... - و مامایی - جفت سرراهی، کنده شدن زودرس جفت، چندقلویی، زایمان زودرس، فشارخون بارداری، اختلال رشد جنین، پارگی کیسه آب، بیکفایتی سرویکس، سرکلاژ سرویکس و ... - نداشتند به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند 111 - نفر ورزشکار و 125 نفر غیرورزشکار - . کسانی که تمایل به ورود به مطالعه نداشتند یا پرسشنامه را تکمیل نکردند از مطالعه خارج شدند.
حداقل 5 دقیقه پیادهروی به صورت یک روز در میان به عنوان فعالیت ورزشی مناسب و متوسط دوران بارداری در نظر گرفته شده است - نحوه گزینش زنان باردار ورزشکار - . ابزار تحقیق، فرم جمعآوری مشخصات فردی - با 15 سوأل - و پرسشنامهی محققساخته دارای مقیاس 3 درجهای صفر تا دو با پایایی درونی - α =0/700 - بود که اعتبار صوری و محتوایی آن توسط تعدادی از اساتید دانشگاه تعیین گردید. پرسشنامه دارای سوألات آگاهی ورزشی زنان باردار در 6 حیطه: حیطه اول: ورزشهای خطرناک در دوران بارداری 13 - سوأل، - α=0/735، حیطه دوم: آگاهی از موارد منع ورزش در دوران بارداری - 13 سوأل، - α=0/815، حیطه سوم: علائم هشدار دهنده برای توقف ورزش در دوران بارداری - 6 سوأل، - α=0/771، حیطه چهارم: فواید ورزش در دوران بارداری 11 - سوأل، - α=0/565، حیطه پنجم: تأثیر ورزش بر عوارض بارداری 14 - سوأل، - α=0/775، و حیطه ششم: اصول صحیح تمرین در دوران بارداری 7 - سوأل، - α=0/502 بوده است. روش جمعآوری دادهها،مصاحبه با زنان باردار توسط ماماها و بهورزان آموزشدیده بود. دادهها به کمک آمار توصیفی - میانگین و درصد فراوانی - تحلیل شدند.
یافتهها در گروه زنان باردار ورزشکار؛
%62/2 از افراد 25-34سال، %82/9 فارس،%73 افراد خانهدار، %46/3 همسران شغل آزاد، تحصیلات %39/1 افراد و %39/6 همسران افراد دبیرستان و دیپلم، %49/5 بارداری اول و %79/2 سابقه سقط نداشتند. % 79/3 قبل از بارداری ورزش میکردند. %52/4 با شروع بارداری فعالیت روزانه خود را کاهش ندادند. میانگین نمرات آگاهی13/98 99/50± بود. %1/8 دارای آگاهی خیلی ضعیف، %9 دارای آگاهی ضعیف، %50/4 دارای آگاهی متوسط، %27 دارای آگاهی خوب و %11/8 دارای آگاهی خیلی خوب بودند. بیشترین میانگین آگاهی مربوط به افرا ساکن شهر - 100/00±14/26 - ، 35-45سال - - 111/50±9/03، با بارداری چهارم و بیشتر - - 107/36± 9/80 بود. در جداول 1 الی 6 ، توزیع درصدی نمونهها برحسب آگاهی از موارد منع ورزش، علائم هشدار دهنده برای توقف ورزش، فواید ورزش، تأثیر ورزش بر عوارض بارداری، ورزشهای خطرناک و اصول صحیح تمرین در دوران بارداری گزارش شده است.
در گروه زنان باردار غیرورزشکار؛
50/4 درصد از زنان باردار در حین بارداری ورزش نمیکردند. %58/4 از افراد 25-34 سال داشتند، %71/2 فارس،%90/4 افراد خانهدار، %36/8 همسران افراد کارگر با سطح تحصیلات راهنمایی و سیکل بودند - %33/6 - ، سطح تحصیلات %51/2 زنان باردار دبیرستان و دیپلم و % 44/8 در بارداری اول بودند و %73/6 سابقه بارداری منجر به سقط نداشتند. به طور متوسط %21/6 افراد حداقل یکبار یا بیشتر زایمان طبیعی و %23/3 افراد زایمان سزارین داشتند. %75/2 ساکن شهر بوده و %64/8 قبل از بارداری هم ورزش نمی کردند. میانگین نمرات آگاهی 96/51±9/04 بود. %1/6 دارای آگاهی خیلی ضعیف، %4/8 دارای آگاهی ضعیف، %12 دارای آگاهی متوسط، %70/4 دارای آگاهی خوب و %11/2 دارای آگاهی خیلی خوب بودند. در جداول 1 الی 6 ، توزیع درصدی نمونهها برحسب آگاهی از موارد منع ورزش، علائم هشدار دهنده برای توقف ورزش، فواید ورزش، تأثیر ورزش بر عوارض بارداری، ورزشهای خطرناک و اصول صحیح تمرین در دوران بارداری گزارش شده است.
